“KANNADIG ’ IMBOURC'H

Evel mojenn ar sarpant-mor o tistreiñ gwech ha gwech all evel un hurlink, e sav c'hoant, ur wech ar mare, da hini pe hini, en Emsav, da gemm doare skrivañ ar brezhoneg. Moarvat eo mat resisañ un nebeut krefen war ar gudenn-se.

Arguziñ a reer peurvuiañ e rankfed implij un doare skrivañ doujusoc'h d'ar rannyezhoù, skianteloc'h, ha tostoc'h ouzh yezhoù keltiek all.

Gwir eo e c'heller kavout e traoñ bro-Ouelo un nebeut tud a zistag c'hoazh evit marv, bev ha piv :
/marf/ /bef/ /pif/, hogen, evit lavarout ar wirionez evel m'emañ ez a war gresk e-touez ar
vrezhonegerion an dud a zistag /maro/ /hirio/ pe /hirie/, /beo/ /piou/ hag all. N'eus nemet un nebeut gwenedourion, kelennerion ar braz anezho, a zeu a-benn da zerc'hel mort d'un doare diforc'h dezho-o-unan, dreist-holl, na petra, en ur zistagañ H e lec'h Z pe gaver ur ZH, ha derc'hel d'o rannyezh rik zoken pa gomzont gant tud ken desket hag int war ar brezhoneg. Kement se n'eo ket sirius : ur benveg yac'h ha kreñv e rank bezañ ar brezhoneg pe e vo kaset d'ar blotoù da gemer ur benveg yac'hoc'h. Ne rank ket bezañ hor yezh ur mirdi troiennoù rannyezhel diniver e-lec'h pep tra, kement lavar a zo, a vefe koulz ha re all.

Ur yezh didammet e oa ar brezhoneg poblek, gant leun a zoareoù diforc'h evit lavarout "maintenant" : hiziv, hirio, hirie, hiziù, hidi, hudu, ha me 'oar me ! Da heul Roparz Hemon ha Youenn Olier ec'h ouzomp avat ne c'heller ket kontañ war al luc'hajoù evit reiñ un dazont talvoudus d'hor yezh evit hor Bro. Rak eno emañ an dalc'h : peseurt ster politikel a roomp d'hor yezh ? An darn vrasañ eus an dud ne brederiont ket war se hogen a-bouez kenañ eo. Ur yezh a zo tonket da vont da goll pe da vezañ yezh ur gumuniezh a dud. Peseurt kumuniezh a dud e Breizh ? Pe kantadoù ha miliadoù a gumuniezhoù bihanoc'h bihanañ ha toc'hor, kumuniezhoù ar vrezhonegerion ziwezhañ a ziwar ar maez, dizesk war o yezh, dizant ha kabac'h, oc'h ober o zalaroù hag o komz galleg ouzh o bugale, pe neuze ur gumuniezh leun a startijenn, troet ouzh an dazont, o chom e kêr peurliesañ, o komz brezhoneg kement ha ma c'hellont, ouzh forzh piv, desket war o yezh, gant ur raktres evit o bro ?

Neuze an eil rummad a dud-se, an hini nemetañ a dalv ar boan komz diwar e benn amañ d'am soñj, a roio un dazont d'hor yezh, a raio ur genyezh gant dibaboù na blijint ket alies d'ar c'hlanyezhourion.
Neuze, ya, gwir eo, ez eus un diforc'h didec'hus etre an doare da skrivañ hag an hini da zistagañ ar brezhoneg er genyezh-se. Setu aze dres perak d'am soñj ne felle ket da Roparz Hemon degemer ar ZH e 1941 : ar gwenedeg a oa peuzvarv dija e kornioù bras a Vro-Wened, evel kornog ledenez Rhuys da skouer hervez Herrieu e-unan. Ar Wenedourion kar-o-bro n'o devoa da zever nemet dilezel o zammig rannyezh evit mad ar brezhoneg unvan bet diazezet e 1912 war ar KLT. Se ne oa ket reizh-reizh evit gwir rak pinvidigezhioù dibar en deus ar gwenedeg, ha pergen ur wir skol a lennegezh - relijiel dreist-holl avat - ha setu penaos e voe savet ar KLTG pe ZH e 1941, war atiz va goureontr Zavier Langleiz pergen, un den en doa desket brezhoneg dre al levrioù dreist-holl KLT (c'hoari a reas roll Yann Landevenneg e 1928 pe se), ha digant liorzhour maner e dud e Kohanno Surzhur. Roperzh ar Mason a skrivas neuze ul levrig talvoudus-tre da heul emglev 1941.

Gwir youl Roperzh ar Mason a oa derc'hel d'ar gwenedeg hengounel evit ar Bobl dre ma ne oa ket gouest da gemm doare skrivañ nag en em ober ouzh lennegezh Walarn a rae gant ur brezhoneg "uhel", pell mat diouzh o hini. Hogen, evit ar vegenn hag ar rummadoù da zont, TOSTAAT, tammig ha tammig, ouzh ur brezhoneg ETRE a felle da Roperzh ar Mason, ur brezhoneg a zegemerfe pinvidigezhioù ar gwenedeg dreist-holl evit an ereadurezh, gerioù dianav hag all. Hogen sklaer e oa d'an holl e 1941 pezh n'eo ket splann ken d'an dud e 2007 : war zu ar genyezh e rank an holl mont, klask tostaat an eil diouzh ar re all, freuzañ mogerioù ar rannyezhoù. Evel-se pa weler daou zen eus "ar bobl" o klask komz kenetrezo, ez eont peurliesañ e galleg pa n'en em anavezont ket. Memestra, en hañv tremenet e Kerien-Loudieg em boa kejet gant ur c'houblad gwenedour eus kostez an Henbont deut eveldon da birc'hirinañ d'al Lourdez brezhon. Evel ma talc'hen me da vont hepken e brezhoneg - ur brezhoneg liv ar gwenedeg warnañ a glasken distripañ - e rae ar paotr strivoù diouzh e du da zistagañ fraeshoc'h din ar gerioù eget na rae pa gomze ouzh e wreg... Moarvat e ouie skrivañ un tamm a soñjis. Sklaer e oa din, da vihanañ, e vefe bet kavet dindan berr amzer ur genyezh kenetrezomp.

En hevelep doare ez eus ur genyezh en em ra tamm-ha-tamm etre ar vrezhonegerion desket. Kavout a ra din ez a re bell ganti eta - se am eus meneget uheloc'h dija - Gwenedourion 'zo pa ne glaskont ket atav tostaat ouzh bloc'h ar C'HLT (betek kemm divizoù emglev 1941 pa zegasont troiennoù diezhomm gwenedek rik hep doujañ da alioù fur Roperzh Ar Mason), ha kavout a ra din ivez ne ra ket alies tud ar KLT strivoù bihan da reiñ degemer da berzhioù mat ar gwenedeg.

Setu aze perak, daoust maz eo IMBOURC'H anavezet evit bezañ broadelour, hor broadelouriezh n'eo ket tamm ebet an nasionalouriezh faskour pe stalinour. Lavarout a reomp ez eo Breizh hor Bro nemeti, dezhi ur yezh da adsevel a-gevret gant ar vro hec'h unan war diazezoù doujus d'an holl hogen gant pennaennoù eeun evel hemañ : hor bro da zont n'he deus ezhomm ebet eus teir yezh nag eus rannyezhoù diamzeret. Ezhomm hon eus eus ur benveg kreñv gouest da empentiñ holl zoareoù ar bed arnevez a drugarez da holl binvidigezhioù ar brezhoneg a zo da bennaouiñ en holl rannyezhoù ha roudoù all, koshoc'h, eus hor yezh piaouel, ar brezhoneg. Setu aze penaos ez eo IMBOURC'H an ti embann en deus moulet ar muiañ a skridoù gwenedek rik er yezh peurunvan[1] rak n'omp ket evit dilezel an darn se eus glad ar brezhoneg.

Tepod Gwilhmod

Lennerion a skriv

diwar-benn Kerizinenn

Resevet hon eus ul lizher hir a-berzh Nouela Louarn eus Roazhon diwar-benn Kerizinenn (gwelout pennad Yann Maneguen en niverenn 48 Gwengolo-Kerzu 2006) :

"Soñj am eus en doa Maodez Glanndour goulennet ouzh Jeanne-Louise Ramonet [ar welourez] perak ne gomze ket ar Werc'hez e brezhoneg outi rak nec'het bras e oa eñ gant se. Lavarout a rae ouzhpenn e kave e komze kalz ar Werc'hez ha, da glozañ, e ouzhpenne e oa ret gortoz rak gant an amzer o tremen e c'hell bezañ barnet seurt darvoudoù burzhudus (...)"

Eskibion Kemper ha Leon, an Aotrouion Fauvel ha Barbu o doa lakaet ar gloer war evezh, ivez, evel Maodez Glanndour, ha meur a wech. Difennet o doa outo lidañ an oferenn el lec'h-se, daoust ma oa bet savet un "iliz" gant ar birc'hirined. An Aotrou 'n eskob Guillon n'en deus diskleriet netra ouzhpenn hogen nevez 'zo en deus goulennet digant ur beleg eus Brest adkregiñ gant an enklask. N'eo ket dic'hallus e c'hellfed un deiz lidañ an oferenn e Kerizinenn eta : dre zamant ouzh ar Gristenion a ya di da bediñ e soñj din e vefe un dra gaer da eskob Kemper ha Leon reiñ an aotre-se, en ur ziskleriañ n'eo ket dre ma vefe roet an aotre-se ez anavezfe ez ofisiel an Iliz katolik gwirionder an emziskouezadennoù a lavare Janed-Loeiza Ramonet bezañ bet.

N'eus nemet war harzoù Breizh evit Pont-Meven e 1870 p'edo ar Brusianed o tostaat, hag evit Kerien-Penteür, e kreizik-kreiz Breizh e 1652 e lavar an Iliz ez eo diarvar an emziskouezadennoù. Ar Werc'hez Vari a zo en em ziskouezet alies mat er bed ha kontañ a reer un ugent mil emzikouezadenn bennak anezhi er bed abaoe ar bloavezh mil[2]. An Iliz n'he deus anavezet nemet nebeudik-tre anezho ent kefridiel hogen a lez peurvuiañ ar fideled d'ober o soñj. E Breizh ez eus meur a lec'h a zo ar vrud warno da vezañ bet gweladennet gant Mamm Doue : Mikael an Noblezh, Juluan Maner, Mari-Amiz Pikard, Loeiza Korneg, Frañzeza Kizidig, Erwan Ar Gov, Katell Danielou, Armella Nikolaz, Klaoda 'n Alan, Yann Bizien, sant Loeiz-Vari Grignon a Vonforzh, Madalen Maoriz, Yann ar Poull, Jozefa Prodhomme, Y.B. Boterff, Maria-Julia Jahenny, Mamm Ivona-Amiz o deus holl lavaret o doa bet gweledigezhioù hag an Iliz a lez an dud d'ober o soñj o unan. Evel-se ez eus bet savet ilizoù ha chapelioù e Kast, Lanruen, Trezien, Lanvelleg, Pont-ar-C'hastell, Leskoed, Noal-Muzilheg (Kerrio). Er mare-mañ ez eus ul lec'h all e Breizh evel Kerizinenn : e La Fraudais e Blaen a rankfe ivez an Iliz aotren ar fideled da resev eno he sakamantoù hep kemer dre ret un disentez war vuhez sebezus Maria-Julia Jahenny, a vefe bet lavaret dezhi gant ar Werc'hez "En neñv, ha ne vezi ket te gwarezourez ar bobl vreizhat ?"[3]

War graf ar yezh, ne gredan ket, en holl, e vefe direizh a-berzh ar Werc'hez mont ouzh Janed Ramonet e galleg, rak dija e oa gounezet ar speredoù gant ar spered gallgar. Anat-tre eo se er c'hemennoù a zo bet skrivet gant ar welourez. Gall eo he spered en abeg d'ar skol ha d'ar brezel bed kentañ. Janed-Loeiza a venn chom kristen hag a raio met he spered a zo gall. Birviñ a ra he c'halon o soñjal e Frañs. Dougen a ran he anv bihan en e stumm gallek, "Jeanne-Louise" a ra dave da santez Janed Ark ha d'ar rouaned c'hall. Hogen "Merc'h henañ an Iliz" he deus breinet Europa penn-da-benn gant he Dispac'h eus 1789. Ret e oa distreiñ Frañs ouzh Doue ma kefleunife erfin he galvedigezh. Pet sarmon he deus klevet war an ton-se ?! Gant ar mennozhiadeg-se e santer pouez an trede republik hag ar brezel bed kentañ a stummas spered ar welourez (ne oa nemet 8 vloaz da boent arsav-brezel 1918).

An holl a ouie galleg d'ar poent-se, war bouez kozhidi 'zo, evel daou dad kozh Nouela Louarn a varvas tro ar bloavezhioù-se hag a oa unyezhek, hervez pezh a skrivas he breur Youenn Olier e penn-kentañ e zeizlevr[4]. An holl a vestronie mat-tre ar galleg dre ma oant aet d'ar skol c'hallek. Desket he doa ar plac'hig he fedennoù e brezhoneg er gêr, sur-a-walc'h (ganet e oa e 1910), hogen da vare an emzikouezadenn gentañ, e 1936 e oa hi 26 bloaz. He yezh lennek a oa neuze ar galleg. Ar goueriadez vunud-se n'he doa ket tro alies da skrivañ moarvat ha pa skrive e oa e galleg, evel-just. N'eus ken met gwelout an disgresk a voe war werzh ar gelaouenn "Feiz-ha-Breiz" eus 10 000 skouerenn (1924) da 1 500 (1939). E 1936 eta e c'heller lavarout ne c'helle ket uhelvennad "Feiz ha Breizh" bezañ adsavet dre "ar bobl". Gwashaet kalz ha buan e voe stad ar yezh e Leon etre 1936 ha 1956, ar bloaz ma voe aterset ar Werc'hez war boent ar yezh "war c'houlenn unan bennak"[5]. Peuzc'hallekaet e oa an dud ha dreist-holl ar speredoù, 'm eus aon. Setu perak ne c'heller ket rebech ouzh ar welourez mont e galleg ouzh ar Werc'hez. Trist eo hogen posubl-tre. Ivona Martin he doa ambrouget ur wech Anjela Duval da welout ar welourez rak ne gomprenent ket mat ivez perak e komze ar werc'hez yezh ar C'hallaoued d'ur Vreizhadez. D'ur Vreizhadez brezhonegerez a-vihanik, ya, hogen d'ur C'hallez ha n'eo ket d'ur Vrezhonez evel hon div vignonez, setu aze !

Divrezhon ha gall-put eo ar spered a ren e Kerizinenn. C'hoant o defe lod eus an dud a ra war-dro e teufe Frañs da vezañ ur Vonarkiezh a nevez ha ne fell ket dezho meizañ e komz ar Werc'hez Vari d'ar welourez, gant ar c'healioù a zo re ar vaouez-se eus penn kentañ an 20vet kantved, kealioù a-du c'hoazh gant ar Vonarkiezh hag an tu dehou "Gwenn". En tolead e oa bet bec'h gant paotred ar Republik (renabloù an Ilizoù, skolioù kristen lakaet diaes, leanezed skarzhet diouzh ar vro...). An dud vunut evel Janed-Loeiza a oa eta a-du gant distro ur roue. Hogen ar Werc'hez ne gomz ket dezhi eus se gwech ebet e gwirionez hogen eus distro Roueelezh ar C'hrist war an Douar, ha pergen eus distro ar Frañs da Zoue. Evel ma tiskleir ar gelaouenn Famille Chrétienne ez eo ret krediñ emañ pell bras ar Frañs diouzh Doue paz eo ar riezstad er bed e-lec'h ma vefe en em ziskouezet ar muiañ ar Werc'hez Vari !

Kerizinenn hag an Afer Sezneg

Ul lenner all a gas deomp ur gemennadenn all eus Kerizinenn a-berzh ar Werc'hez diwar-benn afer Sezneg. Kendrueziñ a ra ar Werc'hez ouzh Sezneg en ur gomz ouzh J.L. Ramonet : "Daoust ha ne fell ket dit asantiñ gouzañv evit va Mab ? N'out ket an hini nemeti a vez tamallet e gaou. Sell ouzh an den-se, Gwilhom Sezneg, a zo o paouez talañ e plas un den kablus kalz a vloavezhioù toullbac'h. Na gant pebezh feiz en deus gouzañvet amprou e vac'hidigezh, daoust maz eo digablus. Digablusted an den-se a lakaio ar yonez[6] da zont en-dro en da vro."

Da vro, da lavarout eo Bro-C'hall. Mat eo meizañ ivez ne c'helled ket goulenn digant al Lez-Varn Terriñ[7] dont en-dro war ur varnedigezh kavet fall gant ar Werc'hez Vari pa laka ouzhpenn-se an diskred war doare reizhiad ar yonez penn-da-benn e Frañs ! Ne oa ket da c'hortoz en ur riezstad e-lec'h maz eo al laikouriezh ar gravez krefridiel. E 1949 edod.

E 2006, heñvel an traoù : evit gwareziñ framm ar republik hejet gant kollidigezh hec'h aotrouniezh, divarrek maz eo da virout ouzh kudennoù e-leizh a washaat hag en o zouez unan eus pileroù an Demokratelezh maz eo ar Yonez, ne oa ket da c'hortoz e vije anzavet fazi ar yonez c'hall, evel ma ne anzavo biken ar Republik unan ha dirannadus hor broadelezh, na beli an Iliz..

Ar Votadegoù

D'ar poent ma skrivan ar pennad-mañ n'eo ket anavezet c'hoazh disoc'h ar c'hentañ tro evit envel ur c'hadoriad da Republik Pariz. Kalz ne vern : ne gredan ket e vefe kemm bras etre Sarko ha Sego. Hogen da biv 'ta reiñ e vouezh ? Rak dever ar c'hristen eo kemer perzh e votadegoù ar stad c'hall, daoust ma ne reomp nemet gouzañv he beli warnomp e Breizh : ne anzavomp ket reizhvriegezh he beli ha, dre-se, n'he deus aotrouniezh ebet warnomp, nag evel Brezhoned, anat eo, hogen kennebeut all evel Kristenion, pa nac'h d'hor broad he fivelezh ha pa laka da dalvezout lezennoù na c'hell ket ur c'hristen degemer e doare ebet : an diforc'hañ-bugale da skouer.

Tomm e oa bet d'an establisment politikel e 2002 pa oa bet tizhet gant Le Pen 18 % eus ar mouezhioù. En taol-mañ ez eo rannet an tuadur politikel-se adarre ha mat e vo kontañ peseurt dregantad a vo sammadur dregantad Le Pen ha de Villiers : daoust ha n'emañ ket aze de Villiers evit tennañ mouezhioù da Le Pen ha pellaat hurlink eil tro 2002 ? Ar re-mañ eo a zo an tostañ eus kelennerezh an Iliz, kaer a vo lavarout. Sarkozy en deus miret ouzh Christine Boutin d'en em ginnig en ur gemer anezhi da guzulierez hogen e penn e skipailh bruderezh en deus dibabet Simone Veil, ar sioc'hanerez, ha chom a ra a-du gant reiñ gwirioù lezennel d'ar c'houbladoù heñvelrevour, ha raktresoù spontus all na c'hell ket ur c'hristen degemer d'am soñj...

Evit ar broadelour brezhon ez eo an tri aotrou-se ar re washañ e-touez an dud war ar renk : n'eo ket diganto, nann sur, e vo gwellaet o stad da vroadoù bihan ar c'hwec'hkogn. Bayrou avat, a lavar bezañ "a-du" gant Breizh unvan da skouer, ha gouzout a reer e plij dezhañ komz gwaskoneg. Lavarout a ra ouzhpenn ez eo kristen hogen hepken evit e vuhez prevez. Evit e vuhez a bolitikour avat ne sent ket ouzh e goustiañs, hag a-du eo gant aotren an advabañ d'an heñvelrevourion da skouer ! Skizofrenek eo un tamm eta rak ur goustiañs hepken en deus e gwirionez !

Evit ar wech kentañ marteze a-raok ur vouezhiadeg a-bouez evel houmañ ez eus bet un eskob gall, an Aotrou Cattenoz, en deus kredet embann ul lizher digor d'an dud war ar renk a laka sklaer kelennadurezh an Iliz war ar c'hrafoù "nann-kevraouüs"[8] evit ur c'hatolik hag a damall ar programmoù a ya a-enep koustiañs ar c'hristen, an darn vuiañ eus ar programmoù-se o vont war-zu nac'hadur ar familh diazezet war un Tad hag ur Vamm ; kendaoniñ a ra a-nevez lezenn an diforc'hañ-bugale hag Kultur an Ankoù a "sav tamm-ha-tamm ur bed yac'haedour"[9], gant arnodoù war ar c'hroueelloù. An diournadurioù rakgenel[10] a zo bet kemmet o fal dezho, emezañ: "braouac'hus eo an diawelad rak kalz eus ho programmoù a sav tamm-ha-tamm ur politikerezh war ar yec'hed hag a zo o tostenniñ ouzh ur gevredigezh yac'haedel[11]"

A-du-krenn gant Europa eo Sarkozy, Ségo ha Bayrou, ha gouzout a reomp e c'hellfe Europa bezañ ur chañs evit Breizh da c'hounid he frankiz, hogen peseurt Europa ? Benead XVI e-unan a zo o paouez diskleriañ "ez eo sac'het unvanidigezh Europa dre maz eus bet kemeret disentezioù 'zo hep derc'hel kont eus pezh a c'hortoz keodedourion Europa". Evit Benead XVI emañ Europa o renaviañ he feiz dre ma kemerer bepred "un emzalc'h pleustrelel a reizhabeg bewech an treuzvarc'hata, pa vez anv koulskoude eus an talvoudoù denel pennañ, oc'h ober evel pa vije didec'hus degemer un droug nebeut a bouez dezhañ (war a greder e gaou)". Kendaonet en deus adarre "al laïkouriezh hag ar c'heñverelouriezh[12] a skarzh ar gristenion diouzh ar breud foran", a laka an diskred war an dever a arbennerezh-emskiant, pergen war an helazherezh[13] hag an diforc'hañ-bugale.

War ar c'heñverelouriezh e lavar c'hoazh : "E bed ar C'hornog e kav d'an darn vrasañ eus ar c'hedveno n'eus ken met ar skiant keñverelour hag ar prederouriezhioù kar dezhañ en o stumm, a gement a vije hollvedel. Koulskoude, ouzh ar skarzhidigezh eus Doue diouzh hollidigezh ar poell e sell ar sevenadurioù eus ar bed, don ar gravez enno, evel un dismegañs evit o darvenoioù[14] donañ. Ur poell a chom bouzar pa vez anv a Zoue hag a gas kuit ar gravez d'o lakaat e rez an is-sevenadurioù ne c'hell ket labourat evit ar c'hendiviz etre ar sevenadurioù."

Ha c'hoazh : "Ne c'heller ket krediñ sevel un gwir ti boutin en Europa ma vez lezet a gostez pivelezh piaouel pobloù hor c'hevandir (...), e-keñver istor, sevenadur ha divez (...) a zo anezho diwar un hollad talvoudoù a zo bet stummet gant skoazell ar gristeniezh. (...) An talvoudoù-se, a ya da ober ene ar c'hevandir, a rank chom en Europa an trede milved. (...) Ur gevredigezh e-lec'h n'hell ken bevañ ar goustiañs kristen a goll he stur, ne oar ket da belec'h emañ o vont hag a ya da goll, ster ebet dezhi, ha rivinet (...). Ur goustiañs kristen ez eus ezhomm evit muioc'h a justis hag a giriegezh an eil e-keñver ar re all."

Yann Maneguen

!!!!!!

An destenn a zeu da heul, am eus kavet war http://www.biblebelievers.org.au/, a zo skrivadenn ur brezegenn distaget gant Benjamin Freedman (1890-1984) e 1961 dirak ur strollad broadelourion norzhamerikan. B.F. a oa ur Yuzev pinvidik-mor kanttroet d'ar gatoligiezh hag en doa bet tro da anavezout liveoù uhelañ gouarnamant amerikan e varevezh. Daoust maz eo diamzeret un tamm war boentoù 'zo, ha maz a re bell ar brezegenn entanet-mañ ganti e tachadoù 'zo, ez eus c'hoazh enni kalz fedoù a c'hellfe sikour d'ar stourmerion vrezhon d'en em zieubiñ eus ar gwel strizh-strizh war an istor ma vezer bac'het enni gant ar yoc'hstlenn hag an deskadurezh c'hall. Peogwir e oa hirik an destenn dija em eus tennet kuit un nebeud rannbennadoù pe adlaradennoù (arabat disoñjal e oa dre gomz ar brezegenn orin, gant adlaradennoù o tont ez-naturel).

Ewan Delanoy

Amañ er Stadoù-Unanet, ar sionourion hag o genfeizidi a zo klok o beli war hor gouarnamant. Evit meur a abeg, re niverus ha re luziet da vezañ displeget ar wech-mañ, ar sionourion hag o c'henfeizidi a ren war ar Stadoù-Unanet evel pa vefent rouaned hollc'halloudek. Un diskleriadenn diresis a-walc'h eo kement-mañ, a c'hallfec'h lavarout ; ma lezit 'ta da ziskouez deoc'h ar pezh a zo c'hoarvezet p'edomp holl o kousket.

Petra a zo c'hoarvezet ? Tarzhet eo ar Brezel-Bed kentañ en hañv 1914. N'eus ket kalz a dud eus ma rummad a vir soñj eus an dra-se. Er brezel-se e oa, diouzh un tu, Breizh-Veur, Bro-C'hall, ha Rusia ; diouzh an tu all, Bro-Alamagn, Aostria-Hungaria, ha Turkia.

Daou vloaz war-lerc'h e oa trec'h an Alamaned ; n'eo ket hepken er pezh a soñje an dud, met er fedoù ivez. Al listri-spluj alaman, a oa ur souezhadenn evit an holl, o doa pulluc'het holl charreadegoù-mor ar Meurvor Atlantel. Ken e oa paket neuze Breizh-Veur hep munisionoù evit he soudarded, pourvezioù boued evit ur sizhun nemetken gant naonegezh da zont war-lerc'h. Paotred an arme c'hall o doa darsavet. War-dro 600.000 eus o re yaouank a oa bet kollet o tifenn Verdun war ar Somme. Darsav a oa ivez e luoz Rusia, ar baotred a oa o serriñ o binviji hag o tistreiñ d'ar gêr, n'o doa mui c'hoant da c'hoari brezel, ha ne vourrent ket gant an Tsar. Hag arme Italia a oa fatet penn-da-benn.

Boled ebet ne oa bet tennet war an tir alaman. Soudard ebet n'en doa treuzet harzoù Bro-Alamagn. Ha koulskoude e kinnige Bro-Alamagn ur feur a beoc'h da Vro-Saoz. Kinnig a raent atropiñ ur peoc'h war ziazez ur status quo ante evel ma lavar an alvokaded. Da lavaret eo : "Paouezomp gant ar brezel-se, ha lezomp pep tra evel ma oa a-raok ar brezel." Ar renerion saoz a oa o prederiañ war ar c'hinnig-se en hañv 1916 gant kalz a evezh. N'o doa ket kalz a choaz. Dibab a c'hellent etre asantiñ d'ar c'hinnig pe, kenderc'hel gant ar brezel ha bezañ pilet evit mat.

E keit-se, sionourion Alamagn, a oa kannaded sionouriezh Europa ar Reter, a yeas da v-Burev Brezel Breizh-Veur (displegañ a ran deoc'h an traoù buan-ha-buan amañ peogwir eo hir an istor-se, met sur e c'hellit bezañ ez eus a-walc'h a deulioù em c'herz evit prouiñ forzh pe ziskleriadenn a ran amañ) hag e lavarjont d'ar Saozon : "Gortozit 'ta. Gallout a rit trec'hiñ c'hoazh er brezel-se. N'eo ket ret deoc'h dilezel. N'oc'h ket rediet da asantiñ d'ar peoc'h kinniget gant an Alamaned. Gallout a rit trec'hiñ, ma teu ar Stadoù-Unanet da sikour ganeoc'h". D'an ampoent e oa ar Stadoù-Unanet er-maez eus ar brezel. Yaouank e oamp, pinvidik ha galloudus. "Gwarantiñ a reomp degas ar Stadoù-Unanet er brezel da sikour ganeoc'h, ma prometit reiñ tir Palestina deomp war-lerc'h ar brezel", emezo da Vro-Saoz.

Evel-se e oa ar marc'had eta : "Kendrec'hiñ a raimp ar Stadoù-Unanet da zont diouzh ho tu er brezel-mañ. Ar priz a rankit paeañ a zo douar Palestina, ur wech m'ho pezo trec'het war Bro-Alamagn, Aostria-Hungaria ha Turkia". Ma, ken reizh e oa da Vro-Saoz prometiñ Bro-Balestina d'unan bennak ha ma vefe reizh d'ar Stadoù-Unanet prometiñ Bro-Japan da Iwerzhoniz evit forzh pe abeg e vefe. Diskiant a-grenn e oa e c'hallfe Breizh-Veur, ur vro hep liamm politikel na gounid na gwir er pezh a anver Palestina, reiñ Palestina d'ar sionourion en eskemm da sikour ar Stadoù-Unanet er brezel. Ar marc'had-se a voe tonket koulskoude, e miz Here 1916. Ha prestik goude - n'ouzon ket hag-eñ ez eus kalz tud amañ a vir soñj eus an dra-se - ar Stadoù-Unanet, a oa alamangar en o fezh koulz lavaret betek-henn, a zeuas d'ar Brezel evel kevredad da Vreizh-Veur.

Lavarout a ran e oa alamangar ar Stadoù-Unanet en o fezh koulz lavaret peogwir e oa renet ar c'helaouennoù, an tiez-bank, ar yoc'hstlenn er vro-mañ gant Yuzevion, hag int, ar Yuzevion, a oa alamangar. Alamangar e oant peogwir e teue kalz anezho eus Bro-Alamagn, hag e felle dezho gwelout an Alamaned o trec'hiñ war an Tsar. Ar Yuzevion ne vourrent ket gant an Tsar, ha ne felle ket dezho e vefe trec'h Rusia. Ar vankerion alaman-yuzev-se, evel Kuhn Loeb hag embregerezhioù ha tiez-bank meur ar Stadoù-Unanet, a nac'he reiñ an disterañ dollar toull da Vro-C'hall pe Vro-Saoz. Lavarout a raent : "Keit ha ma vo Bro-C'hall ha Bro-Saoz a-du gant Rusia, n'o do ket an disterañ cent ganeomp !" Da Vro-Alamagn avat e roent arc'hant e-leizh, stourm a raent gant Bro-Alamagn a-enep da Rusia, fellout a rae dezho peurflastrañ an Tsar.

An hevelep Yuzevion-se, pa weljont e oa tu da dapout douar Palestina, a yeas da Vro-Saoz da donkañ ar marc'had-se. D'ar poent-se e kemmas pep tra a-greiz-holl, evel ur c'houlaouenn-hent-bras o treiñ a ruz da wer. An hevelep kelaouennoù, a oa alamangar penn-kil-ha-troad betek-henn hag a zisplege d'an dud an holl ziaesterioù a oa gant Bro-Alamagn da stourm ouzh Breizh-Veur a-fet kenwerzh ha traoù all, en em lakaas a-daol-trumm da lavarout e oa fall an Alamaned. Euzhviled ! Huned ! Tennañ a reont war klañvdiourezed ar Groaz-Ruz. Troc'hañ a reont daouarn ar babigoù. Ne voe ket pell goude-se an Ao. Wilson da ziskleriañ brezel da Vro-Alamagn.

Sionourion Londrez o doa kaset pellskridoù d'ar Stadoù-Unanet, d'ar barner Brandeis, ezel eus al Lezvarn-Uhelañ, a lavare "Kendalc'hit da labourat war ar prezidant Wilson. Deuet omp a benn da gaout kement a felle deomp kaout digant ar Saozon. D'ho tro kendrec'hit ar prezidant Wilson ha dedennit ar Stadoù-Unanet er brezel-mañ." Evel-se e teuas ar Stadoù-Unanet d'ar brezel. N'hor boa gounid ebet da dennañ dioutañ ; n'hor boa ket muioc'h a abegoù da vezañ ennañ eget m'hon defe ni amañ da vezañ war al loar e-lec'h bezañ er sal-mañ. Lorbet omp bet evit maz afemp er brezel-se (tremenet eo bet lost al leue dre hor genoù, ma kredan lavarout) evit ma c'hellfe an sionouriezh etrevroadel tapout krog war dir Palestina, ha netra ken. Biskoazh n'eo bet displeget an dra-se da dud ar Stadoù-Unanet. Ne ouzont ket perak e oa deuet o bro d'ar brezel-bed kentañ.

Ur wech ma oamp bet paket e-barzh ar brezel, e yeas ar sionourion da Vreizh-Veur hag e lavarjont : "Ma, graet hon eus hol lod eus ar marc'had. Bremañ e rankit skrivañ un diskleriadenn ofisiel evit gwarantiñ deomp e toujot d'ar marc'had hag e root Palestina deomp pa ho pezo gounezet ar brezel." Ne ouient ket pegeit e padfe c'hoazh ar brezel, ur bloavezh pe dek bloavezh. Ur fakturenn en em lakjont da skrivañ neuze evit o marc'had. Ar fakturenn-se a gemeras stumm ul lizher, a oa skrivet en ul "lañgach" luziet evit ma ne vefe ket komprenet gant re a dud ar pezh a oa o c'hoarvezout. Diskleriadenn Balfour a voe graet eus al lizher-se.

Diskleriadenn Balfour ne oa nemet promesa Breizh-Veur da baeañ d'ar sionourion ar pezh a zleent dezho evit trugarekaat anezho da vezañ degaset ar Stadoù-Unanet d'ar brezel. Neuze, an diskleriadenn veur-se, a glevit kement a anv anezhi, a zo ken didalvoud hag un tamm bilhed faos tri dollar. Ne gredan ket e c'hallfen lavarout an traoù sklaeroc'h eget evel-mañ.

Hag evel-se e krogas ar reuz. Ar Stadoù-Unanet a zeuas d'ar brezel hag a beurfaezhas an Alamaned. Gouzout a rit ar pezh a c'hoarvezas goude. Da ziwezh ar brezel, paz eas an Alamaned da guzuliadeg veur Pariz evit ar peoc'h e 1919, e oa 117 Yuzev eno, a yae d'ober dileuriadenn an holl Yuzevion, Bernard Baruch e penn an dileuriadenn-se. Henn gouzout a ran mat, tudoù : eno edon.

Na petra a c'hoarvezas neuze ? Ar Yuzevion-se, pa oant o tidroc'hañ Bro-Alamagn hag Europa hag o profañ pep a dammig tir d'ar broadoù a oa diouzh tu an drec'herion, a lavaras, "Na ni ivez, hag-eñ ne c'hellfemp ket kaout Palestina evidomp ?" Hag e tennjont diskleriadenn Balfour eus o chakod, hag an Alamaned a reas anaoudegezh gant an diskleriadenn-se evit ar wech kentañ. Kregiñ a raent da gompren, "A, aze edo an dalc'h neuze ! Setu perak eo deut ar Stadoù-Unanet e-barzh ar brezel." Kregiñ a raent da gompren penaos e oant bet trec'het ha perak e c'houzañvent kastizoù spontus stlapet en o fas peogwir e oa mennet ar sionourion da gaout Palestina, koustet a gousto.

Hag amañ e ranker menegiñ ur poent dedennus-kenañ. Pa voe komprenet kement-se-holl gant an Alamaned, e voent fuloret, evel ma oa kaer gortoz. Betek-henn, ne oa bro ebet er bed e vefe ar Yuzevion evurusoc'h enni eget e Bro-Alamagn. Soñjit en Ao. Rathenau eno, a oa marteze 100 gwech galloudusoc'h eget Bernard Baruch er vro-mañ a-fet armerzh ha greanterezh. Soñjit en Ao. Balin, a oa perc'henn war an div embregerezh-listri bras, hini Lloyd e hanternoz Alamagn hag hini al linennoù amerikan e Hamburg. Soñjit en Ao. Bleichroder, a oa banker evit familh an Hohenzollerned. Soñjit er Warburged e Hamburg, a oa ar brasañ bankerion-kenwerzherion er bed a-bezh. Ar Yuzevion a oa mat-tre o jeu e Bro-Alamagn, sklaer eo. An Alamaned a soñjas : "Ma, ur c'haer a dro-gamm vil a zo bet graet deomp."

Seurt tro-gamm a c'haller keñveriañ gant ar skouerenn ijinet-mañ : ijinit e vefe brezel etre ar Stadoù-Unanet hag an Unvaniezh Soviedel, hag e vefemp war-nes trec'hiñ. Ijinit e lavarfemp d'an Unvaniezh Soviedel : "Paouezomp gant ar brezel-se. Kinnig a reomp deoc'h ankounac'haat kement-se holl hag atropiñ ur feur a beoc'h. " Hag a-daol-trumm e teufe Sina Ruz e-barzh ar brezel evel kevredad d'an Unvaniezh Soviedel. E vefemp pilet kaer ha fonnus gant ar Sinaiz. E vefe taolet warnomp kastizoù spontus, n'oamp ket evit meizañ a-raok bezañ bevet anezho. Ijinit e teskfemp goude-se penaos ar Sinaiz o chom en hor bro, a grede deomp e oant kengeodedourion leal ouzhomp, a oa o treitouriñ ac'hanomp war-dreñv hor c'hein, hag e oa dre o hanterouriezh e oa deut ar Sinaiz Ruz da vrezeliñ a-enep deomp. Ijinit petra a soñjfemp diwar-benn ar Sinaiz-se er Stadoù Unanet ? Hini anezho ne gredfe diskouez e zremm er straed, moarvat. Ne gavfemp ket a-walc'h a armoù diank dre zegouezh evit ober war o zro. Ijinit pegen fuloret e vefemp.

Ma, evel-se en em gave an Alamaned e-keñver ar Yuzevion. E 1905, pa c'hwitas an dispac'h komunour kentañ e Rusia, ha pa rankas ar Yuzevion tec'hout eus Rusia, ez ejont holl da Vro-Alamagn. Goudor ha bod madelezhus a oa bet roet dezho eno. Ha bremañ o doa gwerzhet vil Bro-Alamagn hep abeg ebet, nemet peogwir e felle dezho diazezañ un tebet "Commonwealth Yuzev" e Palestina.

Nahum Sokolow, hag holl renerion ha stourmerion vrudet an emsav sionour a lennit o anvioù hiziv an deiz, a zisplege en o fennadoù etre 1919 ha 1923 (hag e stlenn ar marevezh-se e c'haller kavout admeneget o stadadennoù e-leizh) e oa pennkaoz an enebiezh ouzh ar Yuzevion e Bro-Alamagn er fed o doa ar re-se degaset drouziwezh Alamagn dre zedennañ ar Stadoù-Unanet d'ar brezel. Ar Yuzevion o-unan a anzave an dra-se. N'eo ket gwir e soñje an Alamaned e 1919 e oa gwelloc'h blaz gant ur werennad gwad Yuzev eget gant ur werennad Coca-Cola pe vier Muenschner. Ar relijion n'en doa netra da welet en dra-se. Politikel, armerzhel e oa an afer, penn-da-benn. An dud e Bro-Alamagn ne raent ket forzh e lavarfe ur Yuzev "Shema 'Yisroel" e-lec'h "Hon Tad hag a zo en neñv", ket muioc'h eget an dud amañ er Stadoù-Unanet. An holl enebiezh-se a zo kresket diwezhatoc'h e Bro-Alamagn a zo e orin er fed-mañ, e veze sellet ouzh ar Yuzevion gant an Alamaned evel ar re a oa penn-kaoz d'o drouziwezh spontus.

Ha Bro-Alamagn n'he doa kiriegezh e hini ebet eus an abegoù o doa ganet ar brezel-bed kentañ. Ne oant kablus a netra. Nemet ober berzh. Savet o doa ul lestraz-brezel bras. Berzh a raent er c'henwerzh etrevroadel. Derc'hel soñj a rankit e oa da vare an dispac'h Gall 300 stad-keoded, prinselezhioù, dugelezhioù, h.a. a yae d'ober Bro-Alamagn. Tri c'hant boud politikel bihan distag. Etre marevezh Napoleon ha marevezh Bismarck e oant bet kendeuzet en ur stad ramzel. Hag e-kerzh hanter-kant vloaz e oant deut da vezañ unan eus galloudoù meur ar bed. O lestraz[15] a geveze gant hini Bro-Saoz, aferioù a raent dre ar bed-holl, gallout a raent gwerzhañ marc'hadmatoc'h eget n'eus forzh piv, gouzout a raent kenderc'hañ madoù gwelloc'h eget re ar gevezerion. Ha petra a c'hoarvezas ganto war-lerc'h en abeg da se ?

Un irienn a oa etre Bro-Saoz, Bro-C'hall ha Rusia evit diskar Bro-Alamagn. N'eus istorour ebet hiziv an deiz a zo deut a-benn da gavout ur reizhabegadenn sirius da vennad an teir bro-se da ziverkañ Bro-Alamagn eus ar gartenn bolitikel.

Pa gomprenas an Alamaned e oa ar Yuzevion a oa penn-kaoz d'o drouziwezh, ne oant ket kontant, na petra. Padal ne voe ket direnket an disterañ blevenn war benn Yuzev ebet. Ar c'helenner Tansill, eus skol-veur Georgetown, a zo bet roet aotre dezhañ da welout holl baperioù kuzh ar State Department, a ro en e levr ur restadenn eus un teul eus ar State Department skrivet gant Hugo Schoenfelt. An Hugo Schoenfelt-se a oa ur Yuzev kaset gant Cordel Hull e 1933 da ensellout an tebet kampoù-bac'h evit prizonidi bolitikel. Bet e oa bet eno, hag en doa testeniet e oa mat-tre stad ar brizonidi. Mat-tre e oa o yec'hed, ha graet e veze hegarat war o zro. Komunourion a oa eno dreist-holl. Kalz anezho a oa Yuzev, rak d'an ampoent e oa Yuzev 98% eus ar gomunourion europat. Bez' e oa ivez un nebeud beleion, un nebeud mavdierned, renerion darsavioù micherour, frankvasoned, ha re all a oa izili eus strolladoù etrevroadel.

Un nebeud fedoù a ranker kounañ amañ : e 1918-1919 e voe mestr ar gomunourion war Bavaria e-pad un nebeud devezhioù. Rosa Luxembourg, Karl Liebknecht hag un tolpad bihan a Yuzevion a dapas krog war ar gouarnamant hag a viras ar c'hrog warnañ e-pad tri devezh. Da ziwezh ar brezel e tec'has ar c'hKaiser da Vro-Holland peogwir e soñje dezhañ e vefe aloubet Bro-Alamagn evel Rusia gant ar gomunourion hag e vefe graet e stal dezhañ evel ma oa bet graet d'an Tsar. Pa voe steuziet an dañjer komunour e Bro-Alamagn, ar Yuzevion a voe lezet dezho o holl gourc'hwelioù ; n'o doa kollet nemet fiziañs an dud, ha klask a raent adc'hounit anezhi. Hag an Alamaned a stourme outo hep direnkañ blevenn ebet war glopenn den ebet. Stourm a raent outo evel ma stourme amañ ar Prohibitionists ouzh al lonkerion. Ne stourment ket gant pistolennoù. Ha d´ar mare-se, merkit mat, e oa en-dro da 90 milion a Alamaned evit 460.000 Yuzev nemetken - ar pezh a ra 0,5 % eus ar boblañs. Padal e oant mistri war ar stlenn hag ar braz eus an armerzh peogwir e oant deuet gant arc'hant marc'had-mat d'ar mare ma oa didalvoudekaet ar mark, hag o doa prenet pep tra koulz lavaret.

O seizh gwellañ e rae ar Yuzevion evit ma vefe tavet war ar fed-se. Ne felle ket dezho e vije komprenet gant ar bed o devoa gwerzhet Bro-Alamagn a-stok-varc'had hag e oa en abeg da se e vage an Alamaned droukrañs outo.

War-lerc'h un herrad, e voe aozet un emvod etrevroadel gant ar Yuzevion e Amsterdam e miz Gouere 1933. "Skarzhit kuit Hitler, hag adlakait an holl Yuzevion er stad mat er gevredigezh o doa a-raok, ha komunour pe get e vefent. Ne c'hellit ket ober evel-se ouzhomp. Un ultimatum eo a reomp deoc'h amañ, ni Yuzevion ar bed-holl", emezo d'an Alamaned. Gallout a rit divinout ar pezh a voe respontet dezho. Na petra a reas ar Yuzevion neuze ?

E 1933, pa nac'has an Alamaned plegañ dirak an emvod-se e Amsterdam, e voe lakaet termen trumm gant an emvod. Samuel Untermyer, a oa e penn an dileuriadenn norzhamerikan ha kadoriad an emvod, a zistroas d'ar Stadoù-Unanet, hag a yeas war-eeun eus al lestr da studioioù ar c'h-Columbia Broadcasting System, hag a reas un diskleriadenn-radio vroadel evel-mañ : "Ni, Yuzevion dre ar bed-holl, a ziskleir ur brezel santel a-enep d'an Alamaned. Ni raio dezho mervel gant an naon, dre grouiñ ur boykot etrevroadel a-enep da Vro-Alamagn. Distrujet e vint gant ar boikot-se peogwir o deus ezhomm ezporzhiañ."

Gwir, an div drederenn eus magadurezh an Alamaned a ranke bezañ enporzhiet, ha ne c'helle ar boued-se bezañ paeet nemet gant gounid an ezporzhiadurioù. Neuze, mar ne c'hellfe Bro-Alamagn ezporzhiañ ken, e rankfe an div drederenn eus poblañs Alamagn mervel gant an naon. Ne oa ket a-walc'h a voued evit muioc'h eget un drederenn eus an dud. En diskleriadenn-se, a zo em c'herz hag a voe embannet e New York Times ar 7 a viz Eost 1933, en doa Samuel Untermyer lavaret ez-taer, "Ar boikot-se a zo hon doare d'en em zifenn. Ar prezidant Roosevelt en doa aliet d'an National Recovery Administration arverañ seurt boikot. " Ma talc'hit soñj, an ali-se a oa boikotiñ an holl re a nac'he heuliañ reolennoù an New Deal, ha Lezvarn-Uhelañ an ampoent he doa diskleriet e oa enep-bonreizhel an dra-se. Ma, ar boikot-se a voe arveret gant ar Yuzevion a-enep da Vro-Alamagan forzh penaos, ha ken efedus e voe ma ne c'helled mui kavout e stal ebet er bed an disterañ bitrak skrivet warnañ "Graet e Bro-Alamagn". Un implijad eus ar Woolworth Company en deus kontet din o doa ranket teurel d'ar blotoù milionadoù a zollaroù priaj ha listri-taol, anez da-se e vije bet boikotet o stalioù ; ha mar bije bet kavet gant unan bennak ur plad hepken skrivet warnañ "Graet e Bro-Alamagn" en unan eus o stalioù, e vije bet hemañ goloet kerkent a skritelloù : « Hitler ! », « Muntrer ! » hag all... hag un toullad manifesterion o tont da evezhiañ outañ, un tammig evel pezh a vez anvet "sit-in" a weler hiziv o c'hoarvezout e Kreisteiz ar vro-mañ.

Ha betek-henn, e keit-se, e Bro-Alamagn, ne oa bet direnket blevenn ebet war glopenn Yuzev ebet. Ne oa na c'houzañverezh, na naonegezh, na lazherezh, ne oa netra.

Evel-just e lavaras an Alamaned, "Piv eo ar re-se evit diskleriañ ur boikot a-enep deomp, hag ober d'hon holl c'hreanterezh chom a-sav, ha lakaat dilabour holl dud hor bro ? Piv ez int evit krediñ ober an dra-se deomp ?" Kounnaret e oant, na petra. Evel-just e livjont swastikaoù war ar stalioù perc'hennet gant Yuzevion. Perak an diaoul en defe c'hoantaet un Alaman dispign e arc'hant e ti un ezel eus ur brasstroll politikel a oa e vennozh arloupet e lakaat eñ hag e genvroidi da vervel gant an naon, a venne gourc'hemenn piv lakaat e penn e c'houarnamant ? Diodat soñj, neketa.

Padout a reas ar boikot e-pad pellik c'hoazh, hogen ne voe nemet e 1938, pa zeuas ur Yuzev yaouank eus Polonia e-barzh kannadti Bro-Alamagn e Pariz da dennañ war un uhelgargiad alaman, e krogas neuze an Alamaned da vezañ feuls evit mat gant ar Yuzevion. Hag e voe prenestroù torret, kannoù er straedoù ha traoù e-giz-se.

Ma, ne vourran ket oc'h arverañ ar ger "enepyuzeviezh" peogwir n'eus ster ebet dezhañ. Met c'hwi amañ a gred c'hoazh ennañ, ha ne c'hellin ket tremen hep ober gantañ neuze. An abeg nemetañ d'an enepyuzeviezh-se e Bro-Alamagn a oa o atebegezh e drouziwezh alaman ar brezel-bed kentañ hag er boikot etrevroadel-se. Kiriek e oant zoken eus an eilvet brezel-bed, a-benn ar fin, rak pa oa tarzhet kement-se holl hep ma ne c'hellfe mui den herzel ouzh kresk an dra, evit ar Yuzevion koulz hag evit an Alamaned e oa hollret divinout peseurt tu a vefe trec'h evit gellout chom bev. Bevet em eus e Bro-Alamagn e-pad ur pennadig er marevezh-se, ha gouzout a ran penaos, hervez an Alamaned, Europa a drofe da gristen pe da gomunour, ha ne oa ket a ziskoulm etre. Hag an Alamaned a oa gwelloc'h ganto chom kristen, mar gellent. An Unvaniezh Soviedel a oa galloudusoc'h-galloudus, hag e komprenas an Alamaned "Ni ivez a vo lonket prestik ganto, nemet kreñv a-walc'h e vezomp". Rik evel ma lavaromp amañ er Stadoù Unanet, "Ni ivez a vo lonket prestik ganto, nemet kreñv a-walc'h e vezomp". Hor gouarnamant a zispign 83 pe 84 miliard a zollaroù en emzifennerezh. Emzifenn a-enep piv ? A-enep un tolpad bihan a 40.000 Yuzev e Moskov o deus lakaet o c'hrog war Rusia, ha meur a vro all da heul.

Met petra a fell deoc'h ober ? Piv oar, marteze emaint o prientiñ ur brezel ma vo lazhet ennañ ho mibion, ha ne vo ket roet deoc'h da c'houzout, ket muioc'h eget ma ouiec'h e 1916 e oa bet tonket ur marc'had e Burev Brezel Breizh-Veur da zegas ho mibion da vrezeliñ en Europa. Piv a ouie d'an ampoent ? Ar prezidant Wilson a ouie. Ar c'horonal House a ouie. Un nebeud uhelgargidi a ouie.

Na me, ha gouzout a ouien ? Ar braz eus ar fedoù a c'hellen gwelout gant ma daoulagad bev : sekretour e oan da Henry Morgenthau e dilennadeg 1912, pa zeuas Wilson da brezidant. "Den a fiziañs" an Ao. Morgenthau e oan, anezhañ kadoriad ar Finance Committee , hag al liamm a raen etrezañ ha Rollo Wells, an teñzorer. Kemer a raen perzh neuze en emvodoù-se gant ar prezidant Wilson e penn all an daol, hag em eus klevet anezho o taboulinañ war benn Wilson keal an tailhoù-war-ar-c'horvoder hag ar pezh a zo bremañ ar Federal Reserve, o sankañ en e benn an dogmenn sionour. Ar prezidant Wilson hag an uhelbarner Brandeis a oa ken tost an eil d'egile ha daou viz ma dorn aze. Ar c'haezh Woodrow Wilson a oa ken divarrek da gompren ar pezh a oa o c'hoarvezout en-dro dezhañ hag ur babig nevez ganet. Evel-se omp bet sachet er brezel-bed kentañ, pa oamp holl o kousket. Kaset o deus hor paotred du-hont da vezañ lazhadeget. Hag evit petra ? Evit ma c'hellfe ar Yuzevion sevel ur c'h-Commonwealth e Palestina. Ken asotet ez oc'h ganto, ken ne ouezit mui maz oc'h o vont pe o tont.

Ur barner, pa brezeg d'ur barnvod, a lavar, "Aotrounez, ma kavit ur gaou nemetken e diskleriadenn un test, e c'hellit disteurel e holl desteni." N'ouzon ket eus peseurt Stad e teuit, met e New York atav ez eo evel-se darn eus lid-prezegenn ar barner. Ur gaou hepken, hag an testeni a-bezh a zo kement ha netra.

Peseurt fedoù a zo anavezet e sigur ar Yuzevion-se? (E ran Yuzevion anezho amañ peogwir ez eo evel-se e rit c'hwi anezho. Me ma-unan, ne ran ket Yuzevion anezho. Tebet Yuzevion a ran anezho, peogwir ec'h ouzon peseurt tud ez int). Yuzevion Reter Europa, a ya d'ober 92% eus ar re a ra "Yuzevion" anezho o-unan hiziv, a zo Khazared a orin. Ur meuriad brezelgar e oa a veve e kreiz donañ Azia. Ken brezelgar e oant, ken e voent bountet er-maez eus Azia gant ar re velen. Diazezañ a rejont neuze e Reter Europa ar rouantelezh Khazar, a oa endro da zaou vilion kilometr karrez a c'horre dezhañ. D'ar mare-se, ne oa ket c'hoazh eus Rusia, na kennebeut eus kalz eus broadoù Europa a hiziv. Ar rouantelezh Khazar a oa ar brasañ bro en Europa a-bezh - ken bras ha galloudus ma c'hallent prestañ 40.000 soudard d'ar rouaned amezek o doa c'hoant da vrezeliñ.

Azeulerion-ar-phallus e oant ivez, traoù lous, c'hwi oar, ha ne fell ket din dibunañ ar munudoù amañ. O relijion e oa avat, evel meur a boblad bagan hag a boblad varbar all er bed. Ken nec'het e voe ar roue Khazar gwelout e sujidi o vont da goll evel-se ma reas e soñj emganttreiñ d'ur feiz undouead bennak : Kristeniezh, Islam, pe ar pezh a anver Yuzeviezh hiziv hag a zo Talmudouriezh e gwirionez. Dre dennañ plouzenn verr, e voe dibabet ar Yuzeviezh, a zeuas da gravez-stad. Kas a reas kannaded da skolioù talmudek Pumbedita ha Sura hag e tegasas diouto ur bern Rabbied, digeriñ a reas sinagogennoù ha skolioù, hag e bobl a droas d'ar pezh a anvomp "Yuzevion".

Ne oa ket unan anezho en doa un hendad en doa graet ur c'hammed war an Douar Santel. N'eo ket hepken abaoe mare an testamant kozh, met abaoe penn-kentañ an amzerioù. Hini ebet unan anezho ! Ha padal, kement-se n'en deus ket miret outo mont da gavout ar Gristenion ha goulenn diganto harpañ o emsavadeg armet e Palestina dre lavarout : "Fellout a ra deoc'h a-walc'h degas en-dro ar Bobl Dilennet gant Doue d'an douar prometet dezho, neketa ? Ho tever kristen eo. Roet hon eus deoc'h unan eus hor re, a zo hoc'h Aotrou hag ho Salver. Paz it d'an oferenn d'ar Sul, ez eo ur Yuzev a azeulit, ha Yuzevion ez omp-ni ivez. "

Met n'int nemet Khazared pagan a voe kanttroet evel ma voe kanttroet an Iwerzhoniz. Ken diskiant eo ober "pobl an Douar Santel" anezho hag ober "Arabed" eus ar 54 milion a Sinaiz a zo aet da Vuslimiz. Abaoe marv Muhammad betek hiziv an deiz ez eus en-dro da 54 milion a Sinaiz a zo bet kanttroet d'ar feiz muslimat. Ijinit e rafe ar Sinaiz-se "Arabed" anezho o-unan. C'hwi a lavarfe ez int foll. Memestra evit an Iwerzhoniz. Pa drojont da Gristenion, den ebet n'en deus o beuzet er mor ha degaset ur boblañs nevez diouzh an Douar Santel. Darbennet o doa an Iwerzhoniz ar Gristeniezh hogen Iwerzhoniz e oant bepred.

Ar g-Khazared-se, ar baganed-se, an Durkiz-Finned-se, a oa ur ouenn vongoliat skarzhet eus Azia hag en em gavet eleze e Europa ar Reter. Peogwir e oa kanttroet o roue da gravez an Talmud, e ranke ar bobl kanttreiñ ivez. N'o doa ket a zibab en afer. Memestra e Bro-Spagn : peogwir e oa katolik ar roue, e ranke an holl dindanañ bezañ katolik ivez. Ma ne oac'h ket e vezec'h bountet er-maez eus Bro-Spagn. Evel-se eo e teuas ar g-Khazared da vezañ "Yuzevion".

Kompren a rit bremañ pegen sot e oa d'ar broadoù kristen lavarout, "Ni a arvero hor galloud hag hor c'hlod evit skoazellañ ar bobl dilennet da zistreiñ d'an douar prometet dezhi gant Doue". Ha gaou brasoc'h a c'hellfe bezañ ? Peogwir ez int mistri war ar c'helaouennoù, ar skingomz, ar skinwel, an embannerezh-levrioù, ha peogwir o deus prezegennerion ha politikerion o komz o lañgach, n'eo ket gwall souezhus e kredit er gaou-se. Bez' e c'hellit krediñ ez eo gwenn pezh a zo du mar henn klevit lavaret hag adlavaret alies a-walc'h. Unan eus gevier meur an Istor ez eo, ha diazezet eo warnañ an holl walleurioù a zo kouezhet war ar bed a-vremañ.

Ha gouzout a rit ar pezh a ra ar Yuzevion da geñver Deiz an Daspren [Yom Kippour], a soñj deoc'h eo ken nevet evito ? N'eo ket kelachoù sot emaon o kontañ deoc'h amañ, met fedoù am eus gwelet gant ma daoulagad bev : bet on bet unan anezho e-pad bloavezhioù. Da Zeiz an Daspren neuze, ez it e-barzh ur sinagogenn, hag e chomit en ho sav evit ar bedenn gentañ a lavarit. Ne vezit en ho sav nemet evit ar bedenn-mañ. Adlavarout a rit teir gwech ur bedenn verr anvet "Kol Nidre".

Er bedenn-se, en em glevit gant Doue Hollc'halloudek evit ma ne gonto ket an holl bromesaoù, leoù, hetoù a reot e-pad an daouzek miz da zont. Holl e vint dierremmek[16]. Al le ne vo ket ul le ; ar bromesa ne vo ket ur bromesa ; an het ne vo ket un het. Ne vo retded ebet da zerc'hel dezho. A zo muioc'h, an Talmud a gelenn penaos bewech ma rit ul le, un het pe ur bromesa, e rankit derc'hel soñj eus ar bedenn ho peus graet da geñver Deiz an Daspren, hag ez oc'h dieubet diouzh an dever da zerc'hel dezho. Penaos e c'hellit fiziout e lealded an dud-se ? Fiziout a c'hellit enno kement ha ma c'helle an Alamaned fiziout enno e 1916. Ar Stadoù-Unanet a c'houzañvo an hevelep tonkadur ha Bro-Alamagn, evit an hevelep abeg.

Goulenn a ra an Iliz ma vo pedet evit ar veleion. Abaoe bloaz, izili 'zo eus Emglev an Tiegezhioù a ra gant ur bedenn a zo bet savet pellik 'zo bremañ gant an Tad Thévenin, ur beleg gall en deus savet un emsav a bedenn evit ar galvedigezhioù da vezañ beleg hag evit ar veleion. E miz Here edo e Sant-Jakez Gwiklann e-tal Landivizio evit kejañ gant tiegezhioù Brest ha Landerne a gemer perzh en e emsav. Displeget en doa deomp penaos e oa bet kroget gant an emsav-se, a-drugarez d'ur vaouez a bede evitañ pa oa kloareg. Hiziv an deiz ez eus kalz a veleion yaouank a vez gronnet gant pedenn fideled a ouestl pediñ evito a-hed o buhez. Peurvuiañ ar fideled-se n'anavezont nemet anv-badez ar beleg pe an danvez-beleg : tra-walc'h eo dezho evit pediñ a-zevri. Ouzh ar vugale da gentañ-penn eo kinniget ober ar bedenn-se, rak pedenn ar vugale a ya rag-eeun e kalon Doue. Hogen holl ez omp bugale da Zoue, neketa !

Gouzout a reomp holl e vo rouesoc'h-rouesañ ar veleion e-pad pell en hor bro, a zo digristenaet a benn bremañ. Beleion vrezhonegerion a-vihanik ne vo dizale hini ebet anezho dindan 70 vloaz, paz eus c'hoazh kement anezho, a-us da 70 vloaz c'hoazh : kantadoù ! A drugarez Doue e chom un nebeut beleion gouest da vrezhonegañ a zo yaouankoc'h : Dominique Thépaut hag Andrev Siohan da skouer, eus eskopti Kemper, hogen o-daou o deus kargoù er-maez eus an eskopti, Armel de la Monneraye e eskopti Gwened, Benoît Luquiau e Sant Nazer, Olier Riaudel o.p., ha Tangi Kenec'hdu eus eskopti Roazhon. Berr a-walc'h eo ar roll hogen berr eo ivez ha dreist-holl roll an tiegezhioù hag an dud en o unan a venn bezañ kristen e brezhoneg.

Gwir eo ez eo diaes mat bezañ kristen er mare-mañ, en ur gevredigezh e-lec'h ma vezer hejet ha dihejet gant al labour : diaes eo derc'hel d'ur prantad a bedenn pemdeziek ha da oferenn ar Sul ivez, ha zoken evit lenn, rak evit pediñ hag evit lenn e ranker kaout ... amzer da goll, en un doare !

Danvez beleion vrezhonegerion a zo er mare-mañ war o studi, daoust da se : tri a anavezan. Gant ar c'hKannadig Imbourc'h diwezhañ, niverenn 49 e oa bet kaset deoc'h, da bediñ evito hag ar re all a zeuio war o lerc'h, ur skeudenn pe ziv eus Pedenn an tad Thévenin, ar Bedenn da Itron Varia ar Veleion, ur bedenn he deus douget kalz a frouezh abaoe ouzhpenn ugent vloaz hag a zo bet troet e ouzhpenn 40 yezh. Bemdez e vez lavaret abaoe bloaz en hor yezh. Setu aze un dra a c'hell ober bemdez pe ur wech an amzer da vihanañ izili Emglev an Tiegezhioù : hep beleion ne c'hell ket bezañ a Vreizh kristen.

Aboae pell e ped izili 'zo eus Emglev an Tiegezhioù e brezhoneg, ha mat eo, moarvat, degas da soñj ur wech an amzer er C'hannadig, eus an obererezh hollbouezus-se maz eo ar bedenn, hag ar bedenn e brezhoneg. Mat e vefe da bep hini eus izili E.A.T. klask kemer muioc'h a berzh enni, rak er bedenn e rank bezañ gwriziennet obererezh ur stourmer(ez) kristen. Kavout a ra din zoken e rankomp aozañ emgavioù EAT gant ar Bedenn da bal pennañ : an oberiantizoù a rank holl bezañ frouezhioù eus ar bedenn, awenet ha maget gant ar Spered Santel.

Meur a live a bedenn a c'heller da zibab : hini ar Bedenn evit ar Veleion a zo dija un dra gaer.

Da eil ez eus "Ar Bedenn evit ar Vro", un oberenn bet savet gant Maodez Glanndour hag "Unvaniezh Speredel Breizh" hanter kant vloaz a zo. Bez ez eus bepred tud, n'int ket kalz avat, a ra gant al levrig-se, a zo aes da embreger hag a c'heller kanañ gant an tonioù latin anavezet, pergen evit ar c'homplidoù hag ar Salve Regina (goulenn al levrig digant stal E.A.T.).

An trede live eo pediñ ar brevial e brezhoneg, evel ar veleion : ar brevial a zo bet moulet gant an Tad Lec'hvien dindan an talbenn "Pedenn an Iliz" a gaver e stal EAT. Klokaet eo bet "Pedenn an Iliz" gant Imbourc'h a drugarez da bPaol Kalvez en deus kempennet ha bizskrivet troidigezh an Aotrou Klerg eus ofis al lennadennoù : 11 levrenn hon eus moulet etre 1991 ha 1999, un 12 vet e 2001 evit ar c'horaiz (lennadennoù troet gant Job Lec'hvien), da lavarout eo 2350 pajennad (gw. ar Goude-Skrid 2). Evel-se e c'heller lavarout ar Brevial penn-da-benn e brezhoneg : un nebeut izili a ra, laiked ha beleion, bemdez Doue. Ra vezint kalonekaet amañ evit o dalc'husted.

Mat e vefe kinnig bodadegoù netra nemet evit pediñ a gevret. Ma vefe ur respont pe zaou d'ar c'halvadenn-mañ, evit seurt bodegoù miziek, a c'hellfe servijañ ivez war-un-dro da vodadegoù evit EAT hag evit skridaozerezh ar C'hannadig, ne vo ket bet didalvez ar pennad emaon o paouez skrivañ.

Tepod Gwilhmod

GS 1 : eveljust e c'heller bepred goulenn skeudennoù all e brezhoneg eus "Ar Bedenn da Itron Varia ar Veleion". Skrivañ din e Trelevenez.

GS 2 : Abaoe en deus Paol Kalvez lakaet a-nevez al labour ouzh ar stern o kregiñ gant ur mouladur kalz klokoc'h eus "Liderezh an Eurioù". Abaoe 2001 ez eus bet moulet eta peder levrenn eus an oberenn nevez-se, a vo moarvat ouzhpenn 15 levrenn pa vo echu. Heuliañ a ra pizh ar brevial latin, pajenn ha pajenn, en ur lakaat dres an hevelep niveradur evit ar pajennadoù a vizskriv. 300 pajennad a zo prest gantañ da voulañ c'hoazh, d'ober ur pempvet levrenn hogen meur a skoilh a gavomp war hon hent : Rannvro Vreizh ne ro mui skoaziad ebet da oberennoù IMBOURC'H (abaoe m'eo bet tennet digant Skol Uhel ar Vro ar garg da sikour an embann brezhonek), ha dreist-holl ne gavomp ket danvez prenerion a-walc'h evit an oberennoù-se.

- d'ar Meurzh kentañ a viz Mae, Pardon sant Gwenole Landevenneg (divyezhek)

- d'ar Sul 6 a viz Mae da 10 eur e Sant Servez.

- d'ar Sadorn 12 a viz Mae, Pred goude Oferenn 7 eur noz e Trelevenez (n'eo ket dav lakaat e anv en a-raok).

- d'ar Sul 13 a viz Mae, e Plouha, da 10 eur 30, aozet gant Kalon Plouha..

- Merc’her 16.05 Plouizi (Gwengamp) 18 eur Yaou Bask

- d'ar sadorn 19 a viz Mae : Pask kentañ ar vugale, Trelevenez

- d'ar Sadorn 19 a viz Mae e Landivizio da 6 eur noz

- Sadorn 26.05 Lannuon (Ar Rusked) 18eur Pantekost

- d'ar Sadorn 2 a viz Mezheven, Pardon an Dreinded Rumengol. Oferenn vrezhonek da 6 eur noz. Kerzhadeg diouzh an noz etre Trelevenez ha Rumengol. titouroù : 0298251766 Minihi Levenez

- d'ar Merc'her 6 a viz Mezheven e ti Parrezioù bro-Landivizio, emgav gant an Tad Job an Irien da gomz diwar-benn "Plas sevenadur Breizh en emvodoù-pediñ" (e galleg).

- Sul 17.06 Plouvagor (Gwengamp) 10e30 11° Amzer Ordinal C

- Sadorn 30.06 Gwengamp 10eur30 Pardon I.V. Wir Sikour

- Sadorn 30.06 Lannuon (Ar Rusked) 18eur 13° Amzer Voas C

- d'ar Sul kentañ a viz Gouhere e Gwiklan da 10 eur 30

- d'ar 26 a viz Gouhere, da 9 eur er C'hloastr Keranna-Wened, Oferenn Santez Anna patronez Breizh.

- Sul 29.07 Treglanviz (Gwengamp)(Penn c’hoad) 10e30 Pardon Santez Anna

- d'ar Sul 29 a viz Gouhere da 10 e 30 e Lok-Ildud (Sizun : pardon Sant Ildud an devezh-pad).

- Sadorn 28.07 Lannuon (Ar Rusked) 18eur 17° Amzer Voas C.

- d'ar Merc'her 15 a viz Eost da 10 eur 30 e Bodiliz.

- Sul 19.08 Gwengamp 10eur Pardon bras St Loup

- Sadorn 25.08 Lannuon (Ar Rusked) 18eur 21° Amzer Voas C

- Sul 16.09 Ar Merzher (Gwengamp) 10e30 Pardon I.V. ar 7 Gl.

- d'ar sadorn 6 a viz Here da 6 eur noz e Landivizio

- d'ar sul 4 a viz Du e Plouvorn da 11 eur

- Sadorn 25.11 Ploueg-ar-Mor (Pempoull) 10 eur 30 Krist Roue

Devezh-Studi e Lannuon aozet gant

Mignoned Feiz ha Breizh-Breuriezh Sant Erwan

D'ar Sadorn 9 a viz Mezheven eus 10 eur da 17 eur 30

An danvez a vo :

Ha poellek eo bezañ kristen

e deroù an XXIvet kantved ?

Prezegennoù a vo, pep hini o padout war-dro 40 munutenn, gant ur vreutadeg da heul :

• 10 eur - Fañch Kerrain : "Ha Doue a zo anezhañ ?"

• 11 eur - Yann Talbot : "Ha Jezuz Krist a zo Doue ?"

• 12 eur- Oferenn.

• 12 eur 45 - Merenn. Pep hini a zo pedet da zegas e voued gantañ.

• 14 eur - "Hag ar Spered Santel a zo Doue ?"

• 15 eur - Tad Remi : "Hag an Iliz a zo a-berzh Doue ?"

• 16 eur - Benead : "Ha trec'h e vimp war ar marv ?"

• 17 eur- Pedenn.

• 17 eur 30 -Diwezh.

Degemer mat d'an holl gristenion brezhonegerion o deus c'hoant da vezañ sklerijennet war o feiz, ha d'an dud a vennantez vat a zo o klask ar wirionez hag ur ster d'o buhez. Tu a vo d'ober war-dro ar vugale.

Evit kaout titouroù hag en em enskrivañ mont e darempred gant : Yann Talbot, Presbital Kozh straed an Demplourien Brelevenez 22300 LANNUON

' 02 96 48 05 51 ha lavarout ma teuit gant ho pugale.

Oferennoù lidet ingal : diouzh a ouzomp !

e Trelevenez bep sadorn da 6 eur noz etre an Hollsent ha Pask ; da 7 eur noz goude Pask betek an Hollsent. Bep Merc'her da seizh eur nemet kard. Koaniañ a-gevret a vez kinniget bep eil sadorn ar miz goude an oferenn (n'eo ket dav lakaat e anv en a-raok). Gousperoù a vez da sul da 6 eur noz.

e Landerne bep sul sadorn ar mizioù ampar e sant Tomaz da 9 eur 45.

er Folgoad : derc'hent eil sul miz Gwengolo da 18 eur ; "Pemp sul" : sulioù miz Mae ha Yaou Bask da zek eur hanter,

e Lannuon bep sadorn diwezhañ ar miz da 6 eur noz e chapel Sant Pêr ar Rusked.

Pirc'hirindedoù :

- eus ar sadorn 21 a viz Gouere betek an 29 a viz Gouere : War roudoù Sant Paol a Leon eus Enez Eusa da Enez Vazh, gant Minihi Levenez.

- eus ar 16 betek ar 26 a viz Eost : d'an Douar Santel, gant Minihi Levenez.

Abadennoù kristen e brezhoneg war ar skingomz :

=) Radio Sklaerded (eskopti Sant Brieg & Landreger) 102.1 pe 98.8: Abadenn ar sadorn da 9 eur

=) Radio Kerne 90.2 hag Arvorig FM 91.7 (ha war ar genrouedad : http://radio.stalig.com): Abadenn ar sul da 9 eur (Aviel ar sul, sarmon ha kantikoù) d'ar sadorn (derc'hent) e vez skignet da 18 e ar memes abadenn

=) Radio An Aodoù (eskopti Kemper) (89 - 92.6 - 96.7- 99.6 - 105.2): Pedenn an deiz, bemdez da 8 eur 30 nemet d'ar sadorn 7e 20 ha d'ar sul 8 eur 15.

d'al lun, da 8e abardaez ha d'ar sadorn da 6e30 abardaez : Musikoù santel hor bro (55 mun)

Lec'hiennoù war ar Genrouedad :

- mont dre lec'hienn "brezhonegeniliz" EAT http://kannadig.chez-alice.fr/

- lec'hiennoù nevez : Pedennoù pennañ ar c'hristen : http://catholique-saint-brieuc.cef.fr/pedennou-kristen ha Minihi Levenez : http://minihi.levenez.free.fr/

Trugarez vras d'ar re o deus soñjet kas o skodenn (12€) evit adkoumanantiñ; d'ar re n'o deus ket henn graet c'hoazh :

grit ur skoulm en ho frilien evit chom hep ankounac'haat.

Trugarez en a-raok ! ar Mererezh

·!·!·!·

[1] Chal ha Dichal, barzhonegoù gant Roperzh ar Mason 12 € ; Istor an Itron Varia a Lourd gant S. Seveno, 8 € ; Enez ar Vertuz, gant Y. Marion, (dibenn an 18vet kantved) 12 € ; Tri fezh c'hoari gant Roperzh ar Mason 5 € ; Magazin Speredel, (1790) 450 pajennad e 3 levrenn , an tri : 30 €. (+ 20 % mizoù kas).

[2] hervez "Famille chrétienne" an 19 a viz Ebrel 2007.

[3] lenn "Emziskouezioù ar Werc'hez e Breizh" gant Erwan ar Menga p. 220. Chom a ra un nebeudik da werzhañ e stal Imbourc'h.

[4] Un eil dornskrid eus an oberenn blijus ha kentelius-se a zo manet diembann : adskrivet e oa bet penn da benn hag hiraet a galz e dibenn e vuhez gant Youenn Olier. Hogen pet skouerenn a vefe gwerzhet ma vefe moulet ??? An tri levr diwezhañ bet moulet gant Imbourc'h (Hent, An nor d'ar vuhez deol hag Enez ar Vertuz a zo bet gwerzhet kalz re nebeut anezho...). Skrivañ d'ar gelaouenn da lavarout ho soñj : ul levr ouzhpenn 300 pajennad a vefe.

[5] Hervez levr Raoul Auclair .- Kerizinen apparitions en Bretagne, 1968.- p. 124-126 gant ul luc'heiladenn eus an destenn vrezhonek bet skrivet gant J. Ramonet.

[10] diournadur : dépistage. Ar Gg "dépister" a dalvez daou dra kenenebet : klask roudoù sioù er c'hroueell, diournat (Lavar 09 p. 196, 208 h.a.), ha lakaat unan bennak da goll roudoù (chase) : diroudañ.

[11] Kevredigezh yac'haedel : société eugénique.

[15] Lestraz : marine, flotte ; hollad listri ur vro, ur gompagnunezh.