Ur gouel war an ton bras a oa bet lidet e Karaez d’an 3 ha 4 a viz Mae ar bloaz-mañ. Bep bloaz e vez ur vodadeg vras evel-se da vare an Nevez-Amzer. Gwechall e veze aozet gant Skol An Emsav (Gouel ar Brezhoneg), goude-se e voe Emgann (Gouel Broadel ar Brezhoneg, e Speied, dreist-holl), ha bremañ e vez graet e Kerampuilh gant " Devezh ar Brezhoneg ", a-gevret ar bloaz-mañ gant " 30 vloaz Diwan ".

Bep tro e oa un oferenn vrezhonek er barrez e-lec’h ma veze ar gouel. Evit ar wech kentañ an taol-mañ, n’eus ket bet. D’ar sulvezh-se e kêr Garaez ne oa ket a oferenn, nag e brezhoneg, nag e galleg zoken. Kalz a dud a oa deuet d’ar Sadorn da selaou muzikanerion hogen dreist-holl moarvat da verkañ deiz-ha-bloaz krouidigezh ar skolioù Diwan. Un digarez e voe evit darvoudoù all, stag ouzh ar gouel : ur genstrivadeg " Skrabell " e brezhoneg ha dreist-holl " Ar Redadeg ", a zegouezhas war an dachenn goude bezañ bet graet un tennad a 600 kilometrad etre an Naoned ha Karaez, 600 kilometrad bet graet gant tud a youl vat, evit ar brezhoneg, diwar-skouer ar g " Korrika " e bro Euskadi. 100 euro e veze gwerzhet pep kilometrad. Un digarez mat-tre e voe evit meur a hini da gemer perzh en un doare pleustrek-kenañ er stourm evit ar yezh. Fromus e oa gwelout kement a yaouankizoù o redek evit ar yezh war hentoù Breizh, noz ha deiz, betek Karaez, war un ton laouen, gant sonerezh, dañsoù hag all, war bont Plougastell da skouer… Nag a ijin evit ar brezhoneg ! Evel evit 20 vloaz Diwan e Montroulez, e lec’h e oa bet berzet kanañ " Ar Vro Gozh ", hor c’han broadel, ne voe ket aotreet e Karaez. Ar c’h " Kan evit ar Peoc’h " eo a voe kanet, a zo kanaouenn gefridiel " Unvaniezh Europa ". Gwall izel eo aet ar spered broadel, war a seblant eta e metou " Diwan ", pe, da vihanañ, o deus c’hoant bezañ " politically correct ". Ma !

Ne vo ket a gKamp Katekiz ar bloaz-mañ siwazh : nebeut a familhoù a c’houlenn, moarvat evit lod dre ziouer a vruderezh eus hor perzh, kudenn al lec’h hag ivez hini al lezennoù a zo deuet strishoc’h eget biskoazh. Ezhomm a vefe eus tud yaouank kristen brezhonegerion o defe ar BAFA, hag unan anezho ar BAFD (rener(ez) kamp).

E par ar C’hwec’hkogn en nevez-amzer-mañ e oa bet divizet gant ar gannaded lakaat er vonreizh ur meneg bennak eus ar " yezhoù rannvro ". Daoust ma ne blij ket kement-se d’ar senedourion e vo divizet da vat war ar poent-se d’an 9 a viz Gouere da zont. Hogen siwazh, daoust pegen talvoudus e vefe evit aesaat d’ar brezhoneg bezañ degemeret gant an holl, kement-se ne viro ket ouzh hor yezh da vont e toull ar bez. Evel en Arouelioù-diboaniañ en em gav ar yezh. Ne c’houzañv ket, ne glemm ket (pelec’h emañ SAB ?), ha louzoù diboaniañ, skoaziadoù, a vez roet da c’hortoz an eur diwezhañ. Biskoazh ken nebeut a vrezhoneg a vez klevet er familhoù, ‘m eus aon… Brezhoneg yezh ofisiel, ya !… Hogen er gêr da gentañ ! Petra emaoc’h-c’hwi o vont d’ober hiziv evit ar brezhoneg ? Setu aze ur goulenn a savas Roparz Hemon ouzhimp ur poent ‘zo bet, hag a zo gwir bepred. Unan eus an traoù pennañ da ober eo reiñ en-dro d’ar yezh he ster broadel : yezh broad Breizh da zont eo ar brezhoneg, hag anez da se ez eo mat evit ar mirdi. Lenn kelaouennoù evel "Kannadig Imbourc’h" ‘zo mat , mont war ar genrouedad ivez moarvat, hogen touellus eo ivez. Mont d’an emgavioù a zo ret-holl da lakaat hor yezh da vevañ e gwirionez : e Gwengamp d’ar sul 17 a viz Eost da skouer evel ma kinnig Yann Talbot .

Goude drouklazh Arzhur e voe pedet Yann Dizouar da zont da vezañ barnet gant lez Frañs. Nac'h a reas. Tennet e voe neuze e zalc'hoù a Frañs digantañ : Normandi, Anjev, Maine, Poatou ha bro dTours, ha Fulub-Aogust a c'houlennas bezañ gwarezour an Dugelezh dre ma oa ar Pennaotrou anezhañ, emezañ. Anv a voe gantañ dimeziñ ar vinorez pennhêrez, Alix, da Herri a Benteür, galloudusañ Aotrou e Breizh war lerc'h an Dug. Buan e kemmas e soñj dre ma vije bet kreñvaet dizalc'hegezh an dugelezh. A-benn ar fin e tibabas Pêr Dreux a euredas Alix e 1213.

Ur gall e oa Pêr Dreux, un diskennad da Loeiz VI an Tev. Eil mab Robert III Kont Dreux e oa. Holl madoù an tiegezh a oa o tont diouzh ar Gurunenn : La Fère en Tardenois, Pont-Arcy, Brie Comte Robert, Chailly ha Longjumeau.

Eveljust e oa bet un diviz etre Pêr Dreux ha Fulub-Aogust a-raok lidañ an eured : ul le a wazoniezh strizh an hini a rankfe ober Pêr Dreux d'e roue en anv Breizh, ha degemer a rankfe e-unan leoù Baroned Breizh o venegiñ ar strizhadenn-mañ "gant ma toujod fealded da roue Frañs, hon Aotrou". Holl gerent Pêr Dreux a rankas degas kred eus promesa Pêr Dreux gant ar madoù o doa bet holl digant ar roue.

Evel-se eo e reas Pêr Dreux, ul le a wazoniezh strizh d'ar 27 a viz genver 1213.

Daoust ha gwiriek eo al le strizh-se ? Ne gredan ket, ha setu aze perak :

- graet e voe gantañ a-raok dimeziñ : n'en doa gwir ebet c'hoazh war Vreizh ;

- biskoazh en e vuhez ne voe Dug Breizh e gwirionez : e wreg an hini eo a oa dugez, hag eñ ne voe anvet nemet "Merour an Dugelezh" keit ha ma oa bev e wreg, ha, keit ha ma oa minor Yann Kentañ ar Rouz e veze anvet "Lezdug ha Baillour". N'helle ket eta, hervez ar gwir brezhon, ober muioc'h eget pezh a c'helle ober Dug Edinbourg hep e wreg Elizabed II, dirak o farlamant : netra. E doare ebet n'helle Pêr Dreux divizout evit dazont Breizh.

- e 1229 e reas ul le da Roue Bro-Saoz Henri III a-benn perc'hennañ kontelezh Richmond, a oa bet tennet digant an dugez Alix en abeg m'en doa Pêr graet ul le da roue Frañs. Aze c'hoazh e ra gwazoniezh strizh eus an dugelezh, ha n'eo ket hepken eus an dalc'h a zo e bro-Saoz. Disfiz a c'heller da gaout eta e leoù un den a zinac'h anezho ken buan ha tra. N'helle ket ober le strizh evit Breizh da Henri III a vro Saoz p'en doa graet an hevelep hini da roue Frañs...;

- e 1231, gant feur-emglev Anjev e teu ar peoc'h en-dro etre an teir bro. Uheloc'h eo bet meneget ar feur-emglev-se, pa lavar ne oa bet biskoazh c'hoazh a le strizh a wazoniezh a-berzh dug Breizh da Roue Frañs. Pêr Dreux a ra ul le strizh da Sant Loeiz hogen n'emañ ket muioc'h e karg eus Breizh eget e 1213 : n'eo nemet merour madoù e vab minor. E le n'hell bezañ sellet eta nemet evel ul le personnel eus un Aotrou dezhañ madoù e Frañs, hag ur marc'heg a venn touiñ fealded d'e roue, a benn... mirout e vadoù... ha re e familh, evel hon eus gwelet, ouzhpenn adtapout kontelezh Richmond ;

- Stadoù Breizh n'o deus ket e aotreet da ober ul le en anv an Dugelezh, nag e 1213, nag e 1231.

Alain Bouchard a skriv diwar e benn : "Et ne fut pas appelé Mauclerc sans cause, car s'il eut été clerc et discret ou qu'il eust voulu croire le conseil des saiges et clercs lettrez et entenduz, il eust préservé et gardé le duché de Bretaigne qui estoit le propre héritage de sa femme de cheoir en cette submission où jamais n'avait été submis"

E 1235 e reas Yann Kentañ ar Rouz ul le dirak sant Loeiz. Setu amañ an destenn a zo deuet betek ennomp : "Ego Johannes .. etc... charissimo domino meo Ludovico Regi francia illustri tanquam domino meo ligio promisi et juravi quod nullo unquam tempore guerram eifeciam nec perme, noc per alium, nec alicui innimicorum ejus abhaeredo... etc...".

Ne gav ket din e c'heller komz amañ kennebeut eus ul le strizh :

- ar ger "Le" n'emañ ket en destenn, na "ducatu Britanniae", ha ma tegemerer ez eo ul le, e c'helle bezañ bet graet hepken evit e zalc'hoù e Frañs pe re e wreg, a oa merc'h Thibaud comte de Champagn ha roue Navar ;

- seblantout a ra bezañ kentoc'h ur feur-emglev a surentez, ma asur an dug d'ar Roue ne raio ket brezel outañ ;

- personelezh Yann Ar Rouz a ziskouez un den a benn, gouest da zifenn ervat gwirioù an dugelezh. E 1275 e teuas a-benn da gaout digant ar roue ul lizher e lec'h e vez kondaonet ar fed ma vefe barnet prosezioù a denn da Vreizh gant lez Pariz ;

- gwelout a raimp diwezhatoc'h e klaskas enebourion Breizh arguzennoù all estreget al le strizh evit diazezañ gwirioù roue Frañs war hor bro : se a zo kement hag anzav n'eo ket prouet al le strizh-se ;

- evel en degouezhioù all, Stadoù Breizh n'o deus ket aotreet Yann ar Rouz da zilezel hor gwirioù.

Bep tro ma kemme an Dug pe ar roue e c'hoarier adalek neuze an hevelep komedienn, ma c'heller lavarout, a veze lidet hervez ur patrom digemmadus. An dug, goude bezañ bet aotreet gant ar Stadoù a yae da weladenniñ ar roue goude bezañ disklêriet sklaer ne rofe nemet ul le eeun. Da zeiz al lid e poueze par ma c'helle kañseller Frañs evit ma vefe graet ul le strizh, ha kañseller Breizh a responte n'helle reiñ nemet ul le eeun, e gleze gantañ en e gostez hag en e sav. An dug, neuze a zisklerie ober e le "evel m'o doa hen graet e ziagentidi", un dro-lavar a c'helle bezañ komprenet hervez c'hoant an div gostezenn.

Pêr II an hini eo a lavaras "Ma Aotrou, ober a ran deoc'h al le a wazoniezh eus va dugelezh, evel o deus graet va diagentidi, ha n'eo ket mod all".

Degouezh Arzhur III a oa skoempoc'h dre ma oa ivez konestabl Frañs. Charlez VII a welas aze an tu da gaout al le hirc'hortozet. Dont a reas Arzhur da gaout ar Roue e derou 1458 hag e tisklerias ne c'helle ket mont en tu all eus ar pezh a oa bet graet gant e ziagentidi, hep aotre ar Stadoù, hag e tistroas da Vreizh. E miz Here ez eas da Vendôme da c'houlenn trugarez evit e geneil Dug Alençon, mignon karetañ Janed Ark. Hag ar roue da c'houlenn en eskemm al le strizh evit Breizh, hogen ar c'honestabl kozh ne blegas ket.

Frañsez II dirak Loeiz XI ha Charlez VIII a implijas an droienn-mañ : "Ma Aotrou, al le-mañ, bet graet gant va diagentidi, a ran me ivez, hag hervezon-me n'hen gran ket strizh". Netra sklaeroc'h.

Arguzennoù all o deus ranket klask al lezennourion c'hall da lakaat un termen da wirioù Breizh eta. E 1297 e voe lakaet Breizh e renk un dugelezh-Pariezh gant Fulub Kaer da drugarekaat perzh a-bouez an Dug Yann II er brezel a-enep Kont Flandrez, a oa kevredet ouzh ar Saozon. Ur chadenn e oa seurt profadenn a-berzh Fulub-Kaer. Yann II a asantas d'an dra memestra en ur verkañ n'helle ket seurt anvidigezh ober gaou da Zuged Breizh, d'o bugale pe da henvoazioù ar Vro.

Betek neuze e rae kañsellerezh Frañs "konted" eus hon duged. Adalek neuze e rejont gant "Dug". Anat eo e konte Fulub-Kaer reiñ da grediñ e talc'he hon duged o zitl digant e vadelezh, ha diwar-se e rankje an Dug ober ul le a wazoniezh strizh.

Yann II, Par eus Frañs eta, a veze galvet alies da vont da Lez ar Roue e Frañs, ha kavout a rae eno an digoroù a veze graet dezhañ evel d'ar Birien all. N'eo ket evit keloù-se ez asantje e vefe krennet war e riegezh war Vreizh. Roue Bro-Saoz e-unan, dre ma oa ivez Dug Akwiten, a oa ivez Par eus Frañs, hogen kement-se ne emplege ket sujidigezh ur rouantelezh e-keñver egile.

Yann III a Vreizh a zisklerias n'helle ket ar brezeliadennoù a rae evit ar roue bezañ deverioù henvoazel pe servijoù rediek : graet e vezent hepken a youl-vat, hag e 1328 Fulub An Hir aasantas reiñ ul lizher a-du gant savboent Yann III. E gwirionez ne seblant ket savidigezh an Dugelezh-Pariezh bezañ bet un dra a-bouez bras. D'ar poent-hont. Rouaned Frañs a oa bet lakaet da "Konsuled ha Patrised" an Impalaeriezh German, met kement-se n'en doa efed ebet war o riegezh en o rouantelezh.

Riek pe e gwazoniezh edo Dugelezh Breizh ? E-keñver ar gwir e c'heller lavarout ne oa ket e gwazoniezh strizh : riegezh Breizh a zo chomet peurleun, betek 1532. Riek e oa eta : "Souveren". Hogen gwelet hon eus penaos e klaskas hon amezeien tennañ diganeomp, dizehan, par ma c'hellent, ar gwirioù-se ma oa diazezet warno hon dizalc'hiezh. Souezhus eo zoken ne vijent ket deuet a-benn abretoc'h. Ar gwirioù-se a zo diles dre ma save hendadoù hon duged betek trec'hour Ballon, a c'hounezas evit hor broad 700 vloaz bennak a frankiz. Aet da get an titl a roue, e chomas ar gwirioù stag ouzh ar Roueelezh. Kement-se a oa dic'houzañvadus evit ar rouaned c'hall, na c'hoantaent dizehan nemet kreskiñ o domani roueel. Abalamour da se n'eo istor Bro-C'hall nemet un aridennad taolioù gwadek, gwidreüsted, treizoni.

Hogen aze n'int ket deuet a-benn da ziskar hor gwirioù oc’h implij gwir ar c'hladdalc'hiezh, kaer e vo lenn ar c'hontrol war gartennoù al levrioù-skol ! Ur briñselezh dieub a-grenn e oa Breizh – ha pinvidik ! – e 1488. Deuet e oa a-benn ar Vonforzhed da sevel ur stad arnevez, gouest da sevel tailhoù, gant kambreier a amaezhidi gopret mat. Re moarvat. Ne chome arc'hant ebet da c'hoprañ ul lu a zoare. Emichañs e vije bet kollet an emgann didec'hus memestra : dek gwech kreñvoc'h e oa ar rouantelezh Gall eget Breizh, e pep keñver.

Penaos 'ta o deus graet al lezennourion c'hall evit reizhabegañ ebarzhidigezh Breizh er Frañs e-keñver ar gwir, e penn-kentañ ar c'hwezekvet kantved ? Rak, gouzout a rit : glan eo Frañs. Arabat reiñ da grediñ tra all ebet ! Evit kompren penaos eo deuet o zaol da vat e vo ranket ren un ergerzhadenn hir all, da studiañ "Lezenn an hêrezh eus tron an Duged". Se a zo danvez ur pennad all da sevel !

Gant labour J. D. e kroger da intent gwelloc'h neuze penaos eo tremenet Bro-C'hall eus ur rouantelezh kristen pinvidik ma veze perc'hennet an hanter eus an tir gant kouerion bihan (hervez beajourion e Bro-C'hall d'an ampoent, kretaet hiziv gant jedadennoù Pierre Gaxotte) d'ur Stad e freuz-stal peurbadel renet penn-da-benn gant an arc’hant hag ar vourc'hizion. E 1794 dija ez anzave Carnot, "Ret eo deomp bevañ diwar laerezh pe mervel" hag e kinnige start d'e jeneraled "Gwaskañ ar sitroñs". Ken e troas an holl luoz gall da vagadoù laeron-lazherion-jahinerion a breizhe un tammig e pep lec'h en Europa, peadra da vagañ ar c'h-Comission d'Extraction ; un hengoun kendalc'het gant an Directoire ha Buonaparte. Meur a c'hlad perc'hennet gant ar Stad C'hall a hiziv (Bank Bro C'hall da skouer) a zeu diwar ar preizhataerezh-se ; peadra a zo d'en em stlejañ ouzh ar mogerioù gant ar vezh evit neb a zo dezhañ ur pasporzh gall, evel ma lavarfe ma zad!E sigur brezel Vendée ez eo disheñvel-mat (ha kristenoc'h ivez, d'am soñj) savboent J. D. diouzh hini ar bras eus ar gatoliked a hiziv. "Ur bed all, ur bed iskis", "Ar gloer o-unan o deus mezh eus ar prantad-se", a lenner e deizlevr Youenn Olier diwar-benn ar Vendée ; ne ra nemet stadañ ar c'henvoz kristen a-vremañ war ar c'hraf-se. Da b-Pierre Gaxotte a ra "ur vro vodennek, kevrinus, ur vro a flagennoù, garzhoù puilh hag hentoù kleuz" ag ar Vendée, e respont J. D. : "Sed aze a zo mont re bell ganti un tammig. Neb a zo bet o pourmen en hentoù etre Angers ha traezhennoù Olonne hag en hentoù etre Niorzh ha Naoned a wel e par ingal a-walc'h memestra gouloù an heol war ar c'horn-bro. N'eo ket evit difenn ar strouezh ez eo emsavet ar Vañdeiz forzh penaos, evit difenn an dud ne lavaran ket. Traoù o deus da lavarout deomp neuze." Ankounac'haet eo bet moarvat gant an dud penaos eo deuet a-benn ar Vañdeiz da rediañ an dispac'herion da zegemer en-dro ar frankiz relijiel, a-enep-rik d'al lezennoù ha d'ar mennadoù dispac'hel ("Ar pezh a ziskouez, a-benn ar fin, e c'haller kaout emglev etre ar gatoliked hag an dispac'herion enepkristen, gant ma vint kevatal a-fed nerzh eveljust"), da gentañ en tachadoù e-lec'h ma oa mistri ar Vañdeiz, ha tamm-ha-tamm e Bro-C'hall a-bezh. Mard eo gwir "n'o deus ket ar Vañdeiz klasket aloubiñ Bro-C'hall a-bezh" evel ma lenner e bandenn-treset Reun an Honzeg ha Reynald Seycher, ez int koulskoude deuet a-benn da adaloubiñ Bro-C'hall a-bezh gant ar gatoligiezh. An anaoudegezh-vat a ra diouer un tammig d'ar gristenion a ra "ur c'hilstourm" pe "un aberzh didalvez" eus ar stourm vañdeat. Pep hini a c'hall soñjal ar pezh a gar diwar-benn stad an Iliz katolik a hiziv, un dra a zo sur avat : ar restachoù diwezhañ a frankiz relijiel e Bro-C'hall a-vremañ a zo da gentañ un dra legadet deomp gant emaberzh ar Vañdeiz hag ar Chouanted. Ma c'hall an traoù displeget amañ bezañ un nevezenti d'al lennerion a hiziv, e oant sklaer a-walc'h evit tud titouret-mat an ampoent. Edmund Burke, da skouer, an Iwerzhonad ezel eus House Of Commons Bro-Saoz (a seller outañ evel unan eus tadoù meur an emsav conservative er Stadoù-Unanet hag e Bro-Saoz) en doa diouganet resis-dreist en e levr Reflections on the Revolution In France (1790) penaos ez afe en-dro an armerzh hag ar feulster en Dispac'h hag ivez penaos ez echufe an traoù en un impalaerouriezh napoleonek bennak. Mil gwech sklerijennetoc'h e oa war an darvoudoù hag an dazont eget an dispac'herion o-unan, a yae war-raok evel bugale kollet el latar. Ouzhpenn studi istorel an Dispac'h end-eeun e levr J. D. ez eus ivez un tamm mat a studi war ar pezh a lavar(e) ar skrivagnerion bolitikel diwar e benn, hag en em ziskouez Burke evel unan eus ar re varrekañ anezho.Evit echuiñ e lavarin ma soñj diwar-benn keal an "dever a ankounac'h" a voe displeget gant Y.O. er C'hannadig-mañ. Hetañ a rae un dazont seurt ma ne virfemp mui soñj ni Brezhoned e piv e oa Louis XIV pe e oa bet un dispac'h bennak (ne c'hellan nemet bezañ a-du a-greiz ma c'halon gant seurt savboent), ha ne ouzon ket ar pezh en dije lavaret diwar-benn ma rentañ-kont amañ, met marteze e vije bet hegaset gant va froudenn da hirzispleg traoù vil hag euzhus e-giz-se, evel ur c'hi o firbouchal war-lerc'h restachoù gwad en ur voest-lastez. Respont a rafen penaos ne c'hall ur pec'hed bezañ pardonet ha peurzisoñjet nemet war-lerc'h bezañ anzavet, hag ivez penaos diazezenn bennañ ar Galloud Gall a-vremañ n'eo nag an arc'hant (ped miliard a zo e dle-diavaezel ar Stad C'hall bremañ?) nag an arme (kv. steuzidigezh ar c’hoñje-ret), ur wiad ramzel a c'hevier, ne lavaran ket, savet evel ur wiad-kevnid diwar vav ar gelaouennerion hag ar gelennerion paeet evit ar c'hefridi-se. Ma c'hall ar pennad-mañ sikour un tamm da zidroc'hañ ar wiad-se...

Gant lodenn gentañ " Notennoù war Istor Breizh " hon eus kejet gant anvioù Brezhoned a veve, evit lod anezho, setu pemzek kantved zo. Kavet e vez o anvioù e brezhoneg kozh dreist-holl e pajennoù kartularioù an abatioù : Landevenneg, Kemperle, Redon... Er skridoù kozh-mañ eo ez eo aet hon istorourion da furchal, da gavout un darn eus an danvez evit sevel o levrioù ha restaol evel-se deomp Istor Breizh, ha ne vez ket desket deomp gant ar skol c’hall evel-just. Hep ar striv youlek-se da anavezout hon Istor deomp-ni e vefemp, sur-mat, deuet da vezañ Gallaoued penn-kil-ha-troad, met daoust ha n’eo ket se, pal ar Republik c’hall : ober deomp bezañ Gallaoued en ur gomz deomp eus Istor Bro-C’hall hepken ? Setu perak ez eo ken pouezus studiañ hag anavezout Istor Breizh.

Diell-levrioù an abatioù n’int ket hepken danvez da vezañ korvoet gant an istorourion nemeto, ha setu perak marteze ez eo bet embannet e 1998 hag e 2004 gant AHID eus Roazhon Kartular Abati Redon e daou levr brav, ma vez kavet e-barzh an holl zielloù luc’hskeudennet, eilet gant testennoù hag addisplegoù war an doare maz eo bet kevaotet, dastumet ha miret an diell-levr, istor ha frammadur ar gevredigezh vrezhon en amzer-se, anvioù an dud hag anvioù al lec’hioù. E latineg eo bet skrivet an holl zielloù evel-just evel holl zielloù an amzer-hont, met anvioù an dud a zo e brezhoneg kozh, a-wechoù latinekaet, met peurliesañ e brezhoneg rik. O vezañ ma tezrevell an darn vrasañ eus an dielloù donezonoù graet d’an abati e vez meneget bepred anvioù ur bern testoù ouzhpenn anv an donezoner, e bried hag e vugale, ha pa vez roet un treb da skouer, e vez meneget anvioù an dreviz a vev war ar gounezvan ; evel-se hon eus un toullad stummoù kozh da anvioù-tiegezh a-vremañ, hag un dudi eo adkavout ar mammennoù-se a gomz ouzh hor c’halon.

Pemp beleg eus Eskopti Gwened a felle dezho en em dennañ en ul lec’h digenvez evit ren ar vuhez-manac’h, he deus hoalet bepred ar Gelted en un doare kevrinus, a zegouezhas e kember an Oult hag ar Winun hag ul lec’h mat a gavjont, un dosenn anvet Roz. E miz Mezheven 832 e oa. Brezhonek rik e oa anvioù ar pemp beleg-se : Konwoion, Konhoiarn, Kondeloc, Wincalon, Louhemel, Tethwiu. Konwoïon a ziskenne eus un tiegezh senedourel genidik eus Kemblizeg en eskopti Sant Malo, Konan a oa anv e dad : "con" ("uhel" pe "ki" [cas régime] er ster "brezelour") + "an" (lostger bihanaat), ha setu perak marteze e kroge anv Konwoion gant "con" evel hini e dad, rak alies e veze ar boaz - war pezh a hañval -, evit sevel anv ar vugale, lakaat ennañ un elfenn a oa en anv an tad. An elfenn "woion" n’eo ket displeget, met "wo" a vije bet ur rakger-kreskiñ daoust ma vez ar rakger "gou" er brezhoneg bremañ ; "ion" a c’hellfe bezañ "just" a gaver er ger "gwir-ion" hag e "yonez" (justiz), neuze "woion" a c’hellfe talvezout "just-tre". Ur c’henderv da Gonwoion e oa marteze Konhoiarn peogwir e oa ivez genidik eus Kemblizeg hag e anv o kregiñ gant "Con" ivez ; "hoiarn" a zo "houarn" bremañ, met "kleze" e oa ar ster evit an anv-den. Pa vez an elfenn-se e derou un anv e vez "Iarn" hepken, da skouer : "Iarnoc", "Iarnwal", Iarnwicon", setu perak e kav din ez eus gant "hoiarn", "ho"+"iarn" er ster "kleze mat". Ur gwir anv brezelour a oa gant Conhoiarn. Condeloc, gant e anv o teraouiñ gant "Con" ivez a zeue eus plou Karantoer ; eus plou Alcam (Aogan) e teue Wincalon, ma vez aes displegañ e anv : "Gwenn"+"kalon"; Louhemel ha Tethwiu a zeue eus plou Rufieg ; Louhemel a zo "lou" (goulou) + "hemel" (heñvel) ; gant Tethwiu hon eus "teth" (tizh, teizh = beaj) + "wiu" (dellezek).

Kavet al lec’h dereat, e oa ret memestra goulenn aotre digant mestr al lec’h da sevel eno o manati. Kejañ a ra neuze ar venec’h gant Ratvili, mac’htiern Baen, a asant kerkent d’o c’hoant. A-du gant e vab henañ Catworet e ro dezho ha d’o warlerc’hidi evit ur peurbad al lec’h anvet Roton evit staliañ o manati. An anv-se "Ratvili" (ha neket "Ratuili") savet diwar "rat" (rat) + "bili" (skedus) a zo bepred un anv-tiegezh e Breizh-Uhel dreist-holl, dindan ar stumm "Ravily" pe "Ravilly" hag anv ur gêriadenn e Fegerieg (B.N.) ; da notañ ivez : ur "Ratvili" all, mab da "Catloiant", ur breur marteze d’ar mac’htiern, a voe manac’h e Redon ha kronikour ar manati. Skrivañ a reas Gesta sanctorum Rotonensium (Oberoù Sent Redon). Kuitaat a reas an abati evit dont da vezañ eskob Aleth. Ar ger "rat" a vez kevelet gant "fred" (gwintañ, hejañ ?) e Ratfred ; gant "hoiarn" e Rathoiarn ; gant "lowen" (laouen) e Ratlowen ; gant "wethen" (kad) e Ratwethen.

Catworet, anv mab Ratvili, savet diwar "cat" (kad) +"woret" (gwarez, skoazell) a zo bremañ an anv-tiegezh "Cadoret" pe "Cadorel" dre fazi. Ur gêriadenn e Gwenvenez-Penfaw hag unan all e Derwal a zoug an anv-se, skrivet "Cadorais". Ar ger "cat" a vez kevelet gant "bud" (buz) e Catbud ; gant "loiant" (skedus, flamm) e Catloiant ; gant "lowen" e Catlowen ; gant "lon" (leun) e Catlon ; gant "moet" (meurded, pompad) e Catmoet ; gant "nemet" (santual, sakr) e Catnemet, hiziv Canevet ; gant "wal" (protecteur) + "lon" e Catwallon hiziv Cavallan, Cavallon, Cavalain ; gant "wethen" (kad, emgann) e Catwethen ; gant "wocon" (galloud, klod) e Catwocon ; gant "wotal" (start, dibleg) e Catwotal, hiziv Cadoudal ; gant "wobri" (bri, dellid) e Catwobri ; gant "wr" (gour) e Catwr a zo hiziv Cadour pe Cahour.

E dibenn ar bloaz 832, setu menec’h all o tont davet Konwoion : Rihowen, Riwelen, Wethen-woïon, Arthwolou, Cundelw, Cunneur, Budworet, anvioù brezhonek ganto holl ; Rihowen ha Riwelen a zo savet diwar "ri" (roue) + "howen" (hegarat) evit an hini kentañ ; un tammig luziet eo "welen". Savet ez eus bet un toullad anvioù diwar "ri" : Riwal, Riwaloe, Riwallon, a adkaver hiziv dindan meur a stumm : Rioual, Rivoal, Rival, Rivallan, Rivoallan, Riouallen, Rivallain ; Ri + monoc(dreist, Gg. éminent) ; Riwethen ; Riworet ; Ri + hael ; Ri + mael (priñs) ; Ri + kenew (kadour yaouank), Ri + wocon (galloud, klod) ha Rioc deuet da vezañ Riec hiziv, ha marteze Rio, Riou...

Gant Wethenwoion hon eus "wethen" (kad, emgann) + "woion" a gaver gant Konwoion. Savet diwar "wethen" e kaver Wethenoc (kadour, stourmer) deuet da vezañ Guezennec ha Guehennec, Guehenno ; Wethencar (a gar an emgann) hiziv Guezengar ; Wethenworet ; Wethen + cor (arme) ; Wethen + glev (kadarn, kalonek) ; Wethen + anau (pinvidigezh) ; Wethenmonoc ; Wethenhoiarn ; Wethen a zo lostger gant Cor (arme) + wethen bremañ Corvezen ; gant Mor (mor pe meur) + wethen bremañ Morvezen ; gant Gleuwethen ; gant Iarnwethen ; gant Rith (reizh) + wethen ; gant Ris (redadenn, lusk) + wethen ; Fid (feiz) + wethen a voe anv ur manac’h all...

Gant Arthwolou hon eus "arth" ("arzh" er ster "kadour") + "wolou" (goulou) ; "arth" a vez kevelet gant "mael" en Arthmael a vez Arzel hag Armel hiziv ; gant "biu" (bev) en Arthbiu.

Gant Cundelw, skrivet Condelw a-hend-all, e vez kevelet gant "con" ar ger "delw" (stumm, neuz) a gaver hiziv er ger "delwenn".

Gant Budworet hon eus "bud" (buz) + "woret" (gwarez, skoazell) ; ur stumm all eus an hevelep anv a zo Bidworet, evel hon eus "Urien" hag "Irien" ; ar stumm Bidworet-se eo a zo deuet da vezañ Bioret, ha Bihoré, Bihoret, ha ne vez kavet nemet e Bro-Naoned ; iskis eo ar ger brezhonek "buzore" a hañval dont eus Budworet, seul vui maz eus er mitaweg ar verb "budorë" hag an anv-kadarn "budorou" gant ur ster damheñvel. Ur gêriadenn anvet "Budorais" a zo e Chatillon sur Seiche (B.R.). "bud" a vez kevelet gant "hemel" (heñvel) en Budhemel ; gant "hoiarn" (kleze houarn) e Budhoiarn, deuet da vezañ Bizouarn hiziv ; gant "monoc" e Budmonoc ; gant "rith" (reizh) e Budrith ; gant "wethen" (kad) e Budwethen ; gant "wolou" (goulou) e Budwolou ; stummoù kenevin ha bihanaat a gaver ivez gant Budic, Budican - meur a dierned Kernev a voe anvet Budic – Budoc a zo deuet da vezañ Beuzeg hiziv.

Disheñvel eo bet emdroadur an anvioù henvrezhonek-se etre Breizh-Izel ha Breizh-Uhel. E gorre ar vro o deus miret a-wechoù stummoù tostoc’h ouzh ar stumm henvrezhonek eget e goueled ar vro e-lec’h ma kendalc’he emdroadur ar brezhoneg, pa steuzie tamm ha tamm ar yezh e gorre Breizh hag en em sonne ar stummoù kozh. Un anv evel Haelcomarch savet diwar "hael" + "comarch" (kevarc’h) a zo deuet da vezañ Helgouarc’h e goueled ar vro, diwar steuziadur ar "v" etre vogalennoù da heul ar c’hemmadur "m/v", met e gorre ar vro n’eus ket bet a gemmadur "m/v", sonnet eo bet ar ger, setu perak hon eus bet Haugomat, Haugomard, Hogomard, Haugmard, Hogmard ; e Gregamp ar Feunteunioù (B.N.) ez eus zoken ur wazh-dour anvet Hocmard. En enep, ar ger hael en deus gouzañvet levezon ar galloweg o tont da vezañ "hau".

Ar ger "hael" a vez kavet en un toullad anvioù evel rakger pe lostger : Haelcant gant "cant" (peurvat) deuet da vezañ Halgant, Halgand, ne vez kavet hogos nemet e Bro-Naoned ; Haelwobri gant "wobri" (bri, dellid) a zo Helouvry pe Heloury, anv tiegezh St Erwan ; Haelwicon gant "wicon" (stourmer) - a c’hell bezañ orin an anvioù Gwegon, Gwegen - deuet da vezañ Haligon hag Heligon ne vezont kavet nemet e gorre ar vro, met bezant e Kernev-veur ; Haeldetwid gant "detwid" (donezonet, fur) a voe unan eus ar venec’h a skrivas dielloù ar manati ; Haelhoiarn gant "hoiarn" ; Haelhobrit gant "hobrit" (spered mat) ; Haelhocar gant "hocar" (hegarat) ; Haelhowen gant "howen" (hegarat, evurus) ; Haelmonoc gant "monoc" (dreist) ; Haelwocon gant "wocon" (galloud, klod) ; Haelwethen gant "wethen" (kad) ; Haelworet gant "woret" (gwarez) hiziv Heloret ; Haelcobrant gant "cobrant" (skorus ?) ; Haelwal, Haelwallon gant "wal" + "lon" ; Haelvidoe gant "bidoe" (bidev ?) ; Haelrith gant "rith" (reizh) ; Haeltiern gant "tiern" (penn, priñs) ; Haelvili gant "bili" (skedus) ; ouzhpenn ar stummoù kenevin ha bihanaat : Haeloc, Haelocan, Haelic, Haelican...

Evel lostger e kaver : Sulhael, Sulhaeloc gant "sul" (heol) ; Brithael gant "brit" (spered) pe "brith" (brizh) ; Iudhael gant "iud" (seigneur) ; Iudhael a oa anv tad St Judikael, a zo d’e dro "Iudic" + "hael", deuet da vezañ Jezequel, Yziquel e goueled ar vro ha Gicquel, Gicqueau, Gicquiau er gorre ; Iudhael emdroet da Juhel a vez kavet e Breizh a-bezh, ha Jutel e Breizh-Uhel dreist-holl pa vez kavet ur stumm romanekaet Juteau e Bro-Naoned dreist-holl. Un henstumm Iudworet a zo deuet da vezañ Izoré, pa vez steuziet Uzoré ha ne vez adkavet nemet en anv Keruzoré, diwar un anv-lec’h moarvat. Un henstumm Iudwallon ne hañval ket bezañ lezet roudoù anezhañ, met an anv Judalet a gaver dreist-holl e Bro-Naoned a c’hell dont eus ur stumm Iudwaloe, evel Gwenole a veze skrivet Guinolet e Bro-Naoned diwar an henstumm Winwaloe.

Winhael gant "win" (gwenn, glan, gwenvidik) deuet da vezañ an anv-badez Gwenael - a vefe reishoc’h skrivañ Gwenhael – a zo Guennal, Guénel, anv-tiegezh e Breizh-Izel, met Guinel, Guisnel, Guiné, e Breizh-Uhel, o vezañ miret an "i" eus "win" (gourel) disheñvel diouzh "wen" (benel) kollet e brezhoneg, hogen miret e kembraeg – gwelout Wenbrit, "wen" + "brit" (spered) anv pried Paskwethen.

Winwobri gant "wobri" (dellid) a zo deuet da vezañ anv un trev e Gwenvenez-Penfaw (B.N.) dindan ar stumm Guénouvry ; hep mar ebet anv ar perc’henn kentañ. Ar ger "Wobri" (dellid) e-unan en deus roet an anvioù Gobry, Govry, Gouvry, Gauvry, Gauvrit, Ouvry, a gaver dreist-holl e gorre ar vro. Bez’ ez eus ur St Gouvry hag ur barrez e Bro-Wened a zoug e anv. St Gobrien ma vez graet fentigelloù diwar e anv e galloweg dre ma vez distaget e anv Gobërien, a oa Wobrian e anv en henvrezhoneg, ur stumm bihanaat.

Priziet e veze ar marc’h gant ar Vrezhoned, setu perak e yae ger "marc’h" da sevel anvioù-den evel Marchoc, Marcoc, hiziv Marhec, Marec, met ivez Marchoiarn, Marchvili, Marcocwethen, Marcocwal, Marchwallon, Marchwocon. Gant ur rakger hon eus : Breselmarchoc gant "bresel" (brezel), Catmarchoc gant "cat" (kad) hiziv Cavarec, Glevmarchoc gant "glev" (vaillant) hiziv Glemarec, Glevarec ; Wiumarch gant "wiu" (dellezek), er ster "dellezek (da gaout) ur marc’h", hiziv Guimard e Breizh-Uhel ha Guivarc’h, pe Guinvarc’h e Breizh-Izel ; Wiuhomarch, ouzhpennet ar ger "ho" (mat) dirak "march" a ro ar ster : "dellezek (da gaout) ur marc’h mat", hiziv Guyomarc’h, Guyonvarc’h, hogen e Bro-Naoned dreist-holl e kaver ar stumm Guillemard, evel Guilloret a c’hell dont eus un henstumm Wiuworet.

Ar rakger "wr" pe "wor" (gour) a veze arveret kalz ; Worbili a c’hell bezañ orin an anv Gourbil a gaver dreist-holl e Bro-Naoned, hag ar stumm Worvili orin Gourvil a gaver e Breizh-Izel ; ar gêriadenn Gourvily, e kichen Kemper, a zeu sur eus Worvili. Ar ger brezhonek "urloù" a zeu eus St Urlou, bet manac’h e Redon, "Worloies e oa stumm kozh e anv, diwar "wor" + "loies" (argas) ; Worlowen a zo bremañ Gourlaouen ; Wormonoc diwar "monoc" (dreist) a c’hell bezañ Gourvenec bremañ ; Gurwant, mab-kaer Erispoe a oa skrivet e anv Worwant pe Worhwant diwar "hwant" (c’hoant) ; Worworet a c’hell bezañ orin an anv Gouret ; bez’ e kaver c’hoazh Worcomin, Worcondelw, Worhoiarn, Worhocar, Worwelet, Worwoion, Worwocon, Woranton diwar "anton" (andon?) a c’hell bezañ orin Gouranton hiziv, Worgen diwar "gen" (gouenn, lignez) aet da Urien.

Douget e veze an anv "Maen" gant ur bern menec’h, beleien, donezonerion, testoù, ken e c’heller soñjal e oa bet troet an anv "Petrus" en henvrezhoneg an amzer-hont ; ar stumm-bihanaat Maenic a veze kavet ivez ; a-hend-all e veze arveret "maen" evel anv-gwan er ster "kreñv", "postek", da sevel anvioù kevrennek : Maenbili ; Maencar ; Maencant aet da v-Maingant pe Mengant hiziv ; Maencomin diwar "comin"(envorioù) ; Maenfinit ; Maenhoiarn ; Maenki aet da v-Menguy, Mainguy hiziv ; Maenkum diwar "kum" (kuñv) ; Maenwallon ; Maenwethen ; Maenwolou ; Maenwobri aet da v-Menoury pe Manoury ; Maenwocon ; Maenworet aet da v-Menoret a gaver e Bro-Naoned dreist-holl.

Gant "tut" (tud, poblad, meuriad) hon eus Tutwal, Tutwallon, Tuthael, Tutwocon, Tutwiu, Tutworet, Tuthowen, Tutamau ; gant Tutwal ez anavezer anv St Tudwal (skrivet dre fazi "Tugdual") aet da Tudal ha Tual-Thual evel anv-tiegezh, ha kavet e Breizh a-bezh, gant stummoù romanekaet Thuault, Thouault ; da Tudoret eo aet Tutworet.

Gant "mael" (penn, priñs) hon eus Mael, Maelcar, Maelki, Maeltiern, Maelwethen, Maelworet, Maeloc, Maelocan ; n’eus nemet Maeloc aet da v-Melec, Mellec, Meleuc a gaver hiziv, ur stumm Meluc a gaver e B.N. ha B.W. avat, gant ur gêriadenn anvet Meluc e kichen Blaen. St Maeleg a zo paeron breuriezh Treveleuc e Meurzheg hag hini Trevelec en Ervinieg (B.N.) e-lec’h ez eus ivez ur gêriadenn Treveloix, pezh a ra soñjal en un anv Maelwos gant "wos" (gwaz) aet da Melois hiziv, hag a adkaver e Bro-Naoned dreist-holl. Tiernmael de Cornov a oa anv un noblañs en amzer ar roue Salaun, eus parrez bras Cornov, en em astenne a-hed ar ster "Kaer" ; steuziet da heul drasterezhioù an Normaned, e vefe parrez Ploubereg (Pierric 44) bremañ, met un darn a vefe aet er parrezioù Derwal ha Luzanger.

Fellout a rafe din klozañ an hir a listenn anvioù-mañ – a vefe tu da genderc’hel ganti c’hoazh - gant anv va mamm-gozh, kostez va mamm, a oa "Denoual", un anv a vez kavet dreist-holl en dpt. 22,35, 56 ; kavet e vez ar stumm henvrezhoneg en diell-levr, "Dumnwal" eo, gant stummoù all : Dumnowallon, Dumnwallon, Donoual ; un anv keltiek kozh-kenañ eo, a c’hellje bezañ bet "Dumnowalos" (gwarezer bed an traoñ, bed lomañ) hervez displegadurioù Yvan Guehennec en e levr Les Celtes et la parole sacrée, Editions Label LN, p. 46-47.

Dumnorix, a droer e anv gant "roue ar bed", a voe penn meuriad galian an Eduenii ha Dumnacos penn meuriad an Andecavi (Anjev) ; e Preden anv pobl an Dumnonii, orin anv hon Domnonea, a zo ennañ ar wrizienn "dumno" (bed lomañ) en deus roet, dre emdroadur, "don" e brezhoneg bremañ, (a adkaver ivez e kondon), setu perak e kavan gwelloc’h skrivañ Donwal eget Denwal, peogwir ez adkaver Donval, stumm Bro-Leon ha Kernev, e-lec’h emañ aet "wal" da "val" en ur heuliañ an distagadur.

Bez’ e kaver ivez ar stumm Donal - evel Tudal evit Tudwal pe Rival evit Riwal -, tost ouzh Donald e saozneg ha Donell en iwerzhoneg. E Bro-Wened e kaver Denoel a vefe ur stumm all, evel hon eus "koad" ha "koed".

Da heul ar pennad a oa bet embannet e niverenn diwezhañ Kannadig Imbourc’h, hon eus resevet lizhiri, ha pergen unan, hir-tre, digant Youenn Caouissin, unan eus mibion Herri Caouissin. Diskleriañ a ra ennañ ne grede ket e dad e istor ar Saozon-se, " deuet eus an neñv ". Embann a reomp amañ da heul tammoù eus al lizher-se, gant e aotre, troet ganeomp e brezhoneg.

An diell diembann sinet " H.C. " hor boa restet en niverenn diwezhañ a vefe un diell faos eta. Pell e oamp da soñjal e vije bet droukimplijet sinadur Herri Caouissin, daoust ma kavemp traoù iskis en istor-se, pa ne glot ket penn-da-benn an daou desteni kenetrezo zoken, e degouezh an asiedoù da skouer, evel ma verkemp. Gwelet e vo, diwar lenn lizher Youenn Caouissin ez eus kalz a draoù all ha ne glotont ket en afer souezhus-mañ :

" An istor-se a zo deuet a ouez d’an holl nemet war-dro 1996, 60 vloaz war-lerc’h marv (an Aotrou Perrot), p’emañ aet d’an Anaon holl destoù ar mare-se, na c’hellont ket, en abeg da se, kaougantiñ pe enebiñ ouzh an afer-se. 

Souezhusoc’h c’hoazh eo ar fed m’eo bet gortozet tost da 60 vloaz gant an test pe an testoù evit diskuliañ an afer. Padal n’eo ket rouez an degouezhioù a zo bet e-lec’h e vefe bet deuet mat seurt diell, pa raed dibaouez ur beleg " kollabo " anezhañ. Perak ‘ta en doa gortozet keit all an Aotrou Ar Breton (…) pa n’en doa morse graet anv eus an afer-se en a-raok ? Va eontr Ronan Caerleon en doa goulennet p’en doa embannet e levr " Complot pour une République Bretonne " e 1975, e vefe roet dezhañ da c’houzout darvoudoù dianav dezhañ, a vefe aet da greskiñ un adembannadur da zont eus e levr. A-berzh an Aotrou Ar Breton n’en doa resevet netra, nag a-berzh istorour sirius ebet. Netra ebet kennebeut er c’hantadoù a bennadoù-skrid, a-du pe a-enep an Aotrou Perrot. 

E 1977, da geñver kantved deiz-ha-bloaz ganedigezh an Aotrou Perrot, en dije gellet an Aotrou Ar Breton diskuilhañ e istor. Netra ebet. Idem da geñver pezh-c’hoari mezhus Kervella ha Strollad Ar Vro Bagan : netra ebet adarre. (…) Penaos displegañ e vije chomet dilavar keit-se an Aotrou Ar Breton, ha dilavar ivez an nebeut tud all a ouie - sañset - an istor-se ? Ken abred ha 1943 n’em eus klevet biskoazh va eontr, va zud, na kennebeut all tud anavezet a-dost gant an Aotrou Perrot, evel Dom Godu, Dom Aleksi Presse, ha kalz re all, ober an disterañ meneg eus an istor-se, a zo ijinet penn-da-benn, setu aze perak ! (…)

Setu pezh am eus kavet, skrivet diwar dorn va zad, en e zielloù :

" Biskoazh n’em eus klevet anv eus an nijerien-se a gomze saozneg ha bet o lojañ e presbital Skrigneg, e genoù an Alamaned ouzhpenn-se. Gwir eo n’edon ket o chom e Skrigneg met e Landerne. Met, ma vije gwir kement-se, penaos displegañ e vije bet drouklazhet an Aotrou Perrot war urzh Londrez, evel m’eo bet lavaret gant lod ? A-hend-all, me a anavez mat ar presbital eus an traoñ d’an eil solier (pezhioù mansardet, penaos ‘ta e vije bet gellet lojañ Saozon eno hep gouzout d’an Alamaned a loje er presbital ?). En diskar-amzer 43 e oa bet diazezet er sal-debriñ ur strollad-ren milourel bihan (…) . Neuze e veze kemeret ar predoù er gegin, war bouez an deizioù " Degemeradeg ". Er sal-se eo, dres, e rentas an Aotrou Perrot e huanad diwezhañ, goude eurvezhioù hir a boan. Eno eo ivez e teuas an Aotrou ‘n eskob Duparc hag e holl vignoned da enoriñ anezhañ. Beilhet e voe eus an 12 d’ar 15 a viz Kerzu, hag an Alamaned a oa eno o chom a oa doujus, m’hel lavar deoc’h, ha pa ne blijfe ket da lod… "

Munudoù ‘zo a gaver e testeni an Aotrou Ar Breton a laka diskred war e istor :

1.- An deiziad. E Miz Eost pe e miz Here 1943 ?

2.- Niver an nijerien saoz : 6 pe 8 ?

3.- Ur Strollad-ren milourel alaman a oa er presbital. Tu ebet d’ar Saozon kuzhat (…) ;

4.- An Aotrou ar Breton a c’halv, a sko ouzh an nor, a ya e-barzh. An Aotrou Perrot, hep an disterañ disfiz, daoust dezhañ kaout gantañ " ostizoù " gwall risklus, a ro degemer dezhañ ? ! Savet e oa an daol. An nijerien a zo eno ouzh taol, pe kuzhet e-kichen ? (dislavar a zo war ar poent-se en daou desteni). Ar furnez he dije ranket o lakaat da renkañ an asiedoù buan-ha-buan a-raok digeriñ, rak ur pech a c’helle bezañ (dianav e oa an Aotrou Ar Breton).

5.- Gwall vrav ha barzhonius eo al lavarenn a zo bet lakaet war vuzelloù an Aotrou Perrot " Speredoù evurus diskennet eus an Neñv ". Kentoc’h e seblant dont eus ijin aozer ar goñchenn-mañ…

6.- Gant an darvoudoù a oa e c’heller krediñ en defe taolet evezh an Aotrou Perrot da lakaat den ebet er sekred, zoken ur mignon a-dost. Ha goude-se en defe tavet war e oberoù, en abeg d’an dañjer hag ivez dre izelegezh. Ne oa ket un den d’en em c’hwezhañ diwar ar vad a rae. Hogen, ha zoken ma tisoñjer bezañs an Alamaned, e oa memestra daou zen a oa o chom er presbital : an Aotrou Gueguiner, e gure, hag e garabasenn, Anna Le Douce. An daou zen-se ne c’hellent ket dianavezout an istor-se. Ha m’o defe dalc’het ar sekred-se ganto, posubl eo, met goude ar brezel, nag an Aotrou Gueguiner, nag Anna Le Douce n’o deus diskuilhet tra ebet. Se a zo kement ha lavarout n’eus bet netra. (…) Ret e vefe krediñ neuze ne oa er presbital en endervezh-se Alaman ebet, kure ebet, karabasenn ebet, salv ho kras !…

7.- Bez ez eus ur vunudenn all, anavezet hepken gant va zad, va mamm, ha me hiziv diwar studiañ dielloù va zad a zo ivez re an Aotrou Perrot : boaz e oa an Aotrou Perrot da notañ pep tra war tammoù paper da adimplijout (goloennoù post kozh, tro-kein ar fakturennoù…), notennoù a skrive diwar-benn pep tra : an Istor, ar sevenadur, ar sonerezh, ar yezh, ar relijion, ar politikerezh, an darvoudoù, an dud… Evel-se ez eus kantadoù a notennoù skrivet, e brezhoneg an holl anezho pe dost, am eus adkavet, notennoù diskelus-tre. Notenn ebet war an nijerien. Souezhus-bras eo n’en dije ket an Aotrou Perrot, a notenne pep tra, kontet an endervezh-se a " c’hoari kuzhig ". (…) An Aotrou Perrot a ouie e oa gourdrouz-bras war e vuhez : neuze e vije bet kempoell a-walc’h evitañ sevel un notenn diwar-benn e oberoù a-benn he implij marteze diwezhatoc’h ha bezañ didamallet a-grenn da vezañ " kenlabouret ". Biskoazh ne voe adkavet seurt notenn diwar-benn an nijerien. (…) Ma vije bet skrivet un notenn evel-se e vije bet korvoet, a-dra-sur, ken abred ha 1944 gant Ronan Caerleon. (…)

8.- Souezhus eo ivez ne vije ket bet adkavet hini ebet eus an nijerien saoz-se, o dije ranket dont da lavarout o anaoudegezh vat e-keñver o gwarezer-evit-un-nozvezh. Padal, niverus eo ar soudarded kevredet o deus klasket adkavout ar re o doa o skoazellet, kuzhet, saveteet, hag a zo deuet en-dro war al lec’h-e-unan.(…) Diaes eo krediñ ne vije ket bet unan chomet bev, war an niver anezho (…).

9.- C’hoant ez eus da ziskouez deomp jestr an Aotrou Perrot evel unan dreist-ordinal. Ne oa ket, seurt jestr a vije bet hini ur c’hristen, hini ur beleg a zo e zever dont war sikour kement hini a zo en arvar eus e vuhez. Gouzout a reomp e oa lusket an Aotrou Perrot gant ur vadelezh, ur garitez vras, hag en dije kuzhet herberc’hiet, maget, pardonet d’e vuntrer (d’e vuntrerien), n’eus douetañs ebet war se. En hevelep doare en dije kuzhet ha savetaet soudarded kevredet war var eus e vuhez, ha rezistañsed, komunisted, juzevien ivez, kemend-all, ma vije en emgavet gant seurt degouezhioù. Kement-se ivez n’eus douetañs ebet warnañ. Gouzout a rae an Aotrou Perrot pezh a lavare sant Frañsez a Sal " Ober vad ne ra ket a drouz, an trouz ne ra ket a vad ", dreist-holl d’ar mare-se. Ar re o dije meulet seurt oberenn a-berzh an Aotrou Perrot a en em gavje ivez e dislavar m’en dije kuzhet an Aotrou Perrot, tud estreget Kevredidi : milisianed, soudarded hag ofiserien alaman en arvar, pe broadelourion Vrezhon. Neuze o defe yudet, dre m’en dije " kollaboret ", rak n’o dije ket komprenet e oa mat an Aotrou Perrot ouzh an holl. (…)

10.- Mat eo en em c’houlenn perak an istor-mañ, hep tamm prouenn ebet na testoù kendrec’hus ha… bev. An holl aktourien o vezañ marv, an " istorourien ", an " enklaskerien ", alies kleizelourien, sujet ouzh an " istorouriezh-correct ", n’o deus tamm nec’h ebet ken evit skrivañ istor an Emsav hervez o c’hoant. (…)

C’hoant a zo da lakaat an Aotrou Perrot e kamp ar Rezistañsourien evit louzañ gwelloc’h e vignoned broadelourion vrezhon. Ret eo " adijinañ " un Aotrou Perrot : " un tammig nay en abeg d’e vadelezh, dezhañ ur skiant-poell politikel dister, o fiziout re aes e pep hini ". E berr gomzoù, un abad Perrot tapet gantañ e-unan, ha dreist-holl marv " en abeg d’e vignoned broadelourien gwall strobus ha nec’hus ". Setu eta m’eo bet " lazhet " ganto a-benn ar fin, dre o dibab politikel, a-raok zoken na vije bet skoet gant bolotenn e zrouklazher. Levr Monnier " Résistance et conscience Bretonne " a glask hol lakaat da grediñ edo ar " gwir " vroadelourion diouzh tu ar Rezistañsourien, a-benn ar fin, ha re Vreiz Atao ne oant nemet pennoù-brell, tud diskiant, toullerien bezioù da lakaat Breizh e-barzh.

"Frañs abaoe 888" (gant Rafael URIEN)

E stern un heuliad displegadennoù a sell Istor Europa e kinnigomp an displegann-mañ. Kinniget ez eus bet endeo displegadennoù war an dodennoù-se :

- Un damsell war Istor Europa.

- An Inizi Predenek (Rouantelezh-Unanet hag Iwerzhon).

- Reter an egor kornog europat (Alamagn, Italia, Aostria, Helvetia, Izelvroioù, Belgia ha Luksembourg [ha Frañs betek 887])

- Ledenez Iberia (Spagn ha Portugal).

Levr ar Brevial ofisiel troet e brezhoneg diwar al latineg, ha n’eo ket diwar ar galleg, a zo bet degemeret hegarat gant Aotrou ‘n Eskob Gwened "ad experimentum". E gwerzh emañ e sez an embanner B.S.I., Presbital, 56310 KISTINID, d’ar priz-lañsañ a 50 euro, dre chekenn war anv B.S.I. Ul levr a 1200 pajennad eo war baper "bibl", keinet brav, o klotañ pajenn ‘vit pajenn ouzh an embannadur diles e latineg, an hini nemetañ aotreet da vezañ troet e yezhoù ar pobloù.

Meur a wech abaoe ar grennamzer ez eus bet embannet seurt levrioù, an hini anavezetañ anezho o vezañ levr an Aotrou Bris AN EURIOU, ken brudet ma veze implijet ar ger-se evel anv boutin e-lec’h "levr" betek nevez’zo. anv hon eus adkemeret en hon talbenn LIDEREZH AN EURIOU e-lec’h "Brevial" (a dalv hepken "berradur"), evit treiñ an talbenn latin LITURGIA HORARUM.

Tostoc’h ouzhimp, er bloaz 1977 eo an Aotrou Job Lec’hvien kefridiet evit an obererezh e brezhoneg en eskopti Sant-Brieg ha Landreger a embann ur gwir brevial talbennet kaer PEDENN AN ILIZ al levr hon eus implijet bemdez abaoe 30 vloaz, nemet a c’houlenn e vefe pourchaset ivez levrioù ar Bibl hag an 12 levr (2350 pajennad) embannet gant Imbourc’h etre 1991 ha 1999 hag aet maez a werzh kalz anezho.

Unnek vloaz war-lerc’h ez embann an Aotrou Job an Irien e Minihi Levenez PEDENN AN DEIZ, ur c’hrennadur eus ar brevial, klok en e zoare gant ur bern daveennoù, diglok avat e-keñver ar Brevial Roman (nag ofis kreiz-an-deiz nag ofis al lennadenn), met kinniget gant Aotrou ‘n Eskob Kemper a skriv un dra a-bouez bras: "La Constitution Conciliaire sur la Liturgie, promulguée voici 25 ans, recommande aux laïcs eux-mêmes la récitation de l’Office divin".

Evit an holl vrezhonegerion a zo bet roet dezho ar prof brav maz eo gouzout lenn en o yezh eo graet al levr-mañ. Kaeroc’h c’hoazh : evit reiñ ster da eurioù o buhez o tremen eo bet talbennet LIDEREZH AN EURIOU.

Kenvroad ker,

Degouezhet eo ganin Imbourc’h n° 55 Disadorn. Goude lenn ho pennad-stur ret eo din ho tislavarout a-zivout ar ger euzhus "euthanasie". E-barzh Lavar 12 embannet gant Preder e 1999 e kaver div bajenn oc’h ober dave d’ar ger-se, p. 231:232, un eskemm lizher etre G.Etienne ha reun an Hir deiziadet 14-09-08, ha kinniget eo ar gerioù-mañ : heandizh - añ, deandizh – añ – ad. Hesonoc’h e kavan ijinadenn Pêr Even : helazh – añ – ad (hélas), daoust dezho bezañ o ster ken heugus hag ar gerioù all. Evidon ar ger bravañ BUHEZ an hini eo.

A galon. Youenn Grall

G.S. Plijus a deurus ho notennoù war Istor Breizh.

Ar pennadoù a zo da gas da : jean-mariemichel@neuf.fr , pe dre ar Post da rener Kannadig Imbourc’h : Yann MIKAEL, 12, Straed René Giraud, 44130 BLAEN. Ar pennadoù ne engouestlont nemet ar re o deus skrivet anezho. Moulet ez-prevez gant an embanner : Emglev an Tiegezhioù. Kergreven - 29800 Trelevenez - ISSN : 1144 357X