“KANNADIG ’ IMBOURC'H

Mouezhiadegoù pouezus, gant heuliadoù politikel ken pouezus all, zo bet dalc’het en nevezamzer 2007 en tu all da Vor Breizh.

E Breizh-Veur e voe, d’an 3 Mae, mouezhiadegoù lec’hel da nevesaat an Dael skosat hag ar Vodadenn vroadel gembreat, hogen ivez ar pennadurezhioù lec’hel e Bro-Saoz, re ar C’huzulioù-Distrikt pergen. Merket e voe ar mouezhiadegoù-se gant kiladenn ar Strollad Labour, e penn ar Rouantelezh-Unanet abaoe Mae 1997, dirak ar Strollad Mirour e Bro-Saoz pe dirak ar vroadelourion e Skos hag e Kembre.

E Skos – renet gant ar Strollad Labour abaoe an Devolution (Emrenerezh) hag e First Minister[1] Jack MCCONNEL– eo aet an trec’h gant ar Strollad Broadel Skosat (SNP), renet gant Alex SALMOND. E gwirionez n’en deus ket paket an SNP ar muianiver dreistel, ar muianiver keñverel ne lavaran ket. Diwar ar 129 sez ez eas 47 evit an SNP, 46 evit ar Strollad Labour, 17 evit ar Strollad Mirour, 16 evit ar Frankizourion-Demokrated, 2 evit ar Re C’hlas. Evel boas en deus bet e zisoc’hoù gwellañ e Reter ar vro : 58,8 % e pastel dilennel Banff ha Buchan, 51,6 % e Tayside-Norzh, un tamm a-is da 50 % e Moray, Dun Deagh-Reter, Angus…, pastelloù a oa dalc’het endeo gant an SNP. Pezh a ziskouez splann ez eo stadel[2] a-raok pep tra ar “vroadelouriezh” skosat, pa n’eo ket e kornvroioù ar C’hornog ken kreñv an SNP, daoust ma voe gounezet an Inizi Gall gant Alasdair ALLAN (SNP) diwar-goust ar Strollad Labour. E Gordon en deus bet Alex SALMOND 41,4 % ar mouezhioù. Disoc’hoù gwelloc’h en deus bet ar Strollad Labour e kornvroioù greantel Glasc’ho ha Din-Edin, p’o deus bet ivez un nebeud kannaded ar Frankizourion-Demokrated hag ar Virourion (dreist-holl e-kichen ar vevenn gant Bro-Saoz). Da heul en dilennadeg-se e voe roet lamm da Jack MCCONNEL (Strollad Labour), First Minister abaoe 2001, gant Alex SALMOND, d’ar 16 Mae, eztaolet evitañ 49 mouezh (gant mouezhioù 2 gannad ouzhpenn re an SNP eta : re ar Re C’hlas ?) pa ne voe nemet 46 evit Jack MCCONNEL, ha savet gantañ ur Gouarnamant gant maodierned SNP hepken.

E Kembre eo chomet an trec’h gant ar Strollad Labour, dreist-holl e kornvroioù greantel ar Su (Kêrdiz, Abertawe, Porzh-Nevez…). Plaid Cymru he deus graet araokadennoù avat. Er c’hontrol d’ar pezh a c’haller gwelout e Skos ez eo liammet-start kartenn disoc’h ar strollad broadelour ouzh hini ar yezh : PC he deus paket 59,7 % e Dwyfor Meirion, 53, 5 % e Caerfyrddin-Reter, 52, 4 % e Arfon, 50,1 % e Llanelli (pastel-dilennel gounezet diwar-goust ar Strollad Labour), 49,2 % Ceredigion…Izel e oa er c’hontrol an disoc’hoù e Su- ha Reter-Kembre : 4,8 % e Blaenau ha Gwent, 5,5 % e Brecon ha Kontelezh Radnor, 6,6 % e Alyn ha Deeside…Da verkañ memestra araokadennoù ar Strollad Mirour, paket gantañ diwar-goust ar Strollad Labour pastelloù-dilennel Dyfed, Kêrdiz-Norzh ha Clwyd-Kornog. Addilennet eo bet Rhodri MORGAN da First Minister.

E Kerne-Veur ne voe ket kemmoù ken anat. Nevesaet e voe pergen Kuzulioù ar 6 Distikt a ampar ar vro. Mebyon Kernow o deus gounezet 1 sez e Kuzul-Distrikt Caradon gant Andrew LONG, maer Kelliwik (n’o doa MK dilennad ebet eno betek-hen) hag unan all e hini Restormel (2 sez e-lec’h 1), pa voe kollet er c’hontrol ur sez e Kuzul-Distrik Kerrier (3 sez e-lec’h 4). Miret e voe sez Distrikt Kerne-Veur-Norzh gant John CHAPMAN. N’eus dilennad ebet e Distriktoù Pennwydh ha Carrik. Dilennidi a-berzh MK zo bet dilennet e kuzulioù-kêr pe -parrez, e Kammbronn, Pennsans, Truru, Kelliwik, Lyskerrys, Pennrynn…

Pouezus eo disoc’hoù an dilennadegoù-se evit dazont politikel ar Rouantelezh-Unanet dre vras, en tu-hont da hini Skos pe Gembre hepken. Daoust da faezhidigezh ar Strollad Labour en deus Gordon BROWN, Maodiern an Arc’hant betek-henn, a orin eus Skos, kemeret lec’h Tony BLAIR (genidik eus Din-Edin ivez) evel Tevezeg. Gallout a reer en em c’houlenn avat hag-eñ ne vo ket Gordon BROWN hepken un Tevezeg “da c’hortoz” faezhidigezh da zont ar Strollad Labour e 2010 rakwelet gant tud ’zo, evel ma voe, goude Margaret THATCHER e 1990, John MAJOR un doare Tevezeg “da c’hortoz” faezhidigezh ar Strollad Mirour e 1997. Emañ David CAMERON, Rener ar Strollad Mirour, o c’hortoz e vare…

Dilennadegoù ken pouezus all a voe dalc’het e Iwerzhon, ken en Norzh hag er Su. En Norzh e voe dalc’het d’ar 7 Meurzh ar vouezhiadeg da nevesaat ar Vodadenn norzhiwerzhonat. An trec’h zo aet gant daou strollad taerañ an daou du : Democtratic Unionist Party (DUP) ar pastor Ian PAISLEY (36 sez) ha Sinn Fein renet gant Gerry ADAMS (28 sez), ar strolladoù “habaskoc’h” o vezañ erruet a-dreñv : 18 sez evit an Ulster Unionist Party (UUP), 16 evit ar Social Democratic and Labour Party (SDLP), 7 evit an Alliance hag 1 evit ar Re C’hlas. Ar Sinn Fein en deus bet e zisoc’hoù gwellañ e pastelloù-dilennel Beal Feirste-Kornog (70 %), Kreiz-Ulad (48 %), Tir Eoghain-Kornog (44 %), Newry hag Ard Mhacha (42 %), Fear Manach ha Tir Eoghain-Su (38 %)…Da heul an dilennadeg-se e voe adroet gant Gouarnamant Londrez ar galloud d’an Erounid emren norzhiwerzhonat d’an 8 Mae, a voe savet gant holl strolladoù pouezus norzhiwerzhonat (DUP, SF, UUP, SDLP) ha –souezhusat arvest– gant ur renerezh daouek o vodañ an div gostenn daerañ hag enebet kenetrezo : Ian PAISLEY (DUP), First Minister, ha Martin MCGUINESS (SF), Deputy First Minister.

Er Su, goude d’an Dael bezañ bet loezet gant Arlevierez ar Republik, Mary MCALEESE, e voe dalc’het an dilennadeg d’an 24 Mae. Abaoe 1997 e rene ur yuzh gouarnamantel eus an tu-dehou amparet gant Fianna Fail an Taoiseach (Tevezeg) Bertie AHERN ha strollad bihan an Demokrated-Araokaourion. Bertie AHERN en deus tenet korvo eus disoc’hoù armerzhel an “tigr keltiek” evit gounit an dilennadeg-se. Er yuzh[3] gouarnamantel nevez-savet da geñver emvod kentañ an Dael nevez, d’ar 14 Mezheven– emañ ivez hiviziken, ouzhpenn ar Fianna Fail (41, 6 % ; 77 sez) hag an Demokrated-Frankizourion (2,7 % ; 2 sez), ar Re C’hlas (4,7 % ; 6 sez). Ar Fine Gael (27,3 % ; 51 sez) hag ar Strollad Labour (10,1 % ; 20 sez) n’int ket deuet eta da reiñ lamm da vBertie AHERN. Kollet eo bet gant ar Sinn Fein sez Dulenn-Mervent, ha n’en deus nemet 4 sez e-lec’h 5, gant 6,9 % ar mouezhioù. Bertie AHERN en doa embannet e nac’hfe degemer ar Sinn Fein en e C’houarnamant. Gant ar Sinn Fein e penn Gouarnamant Iwerzhon an Norzh avat, ne vo ket marteze hiviziken Bertye AHERN ken taer a-enep dezhañ er Su…

Meur a gemm a c’haller gortoz eta, ken er Rouantelezh-Unanet, ken e Iwerzhon…

Rafael URIEN

Ar Motu Proprio

E penn kentañ an hañv 2007 eo bet embannet, a-benn ar fin, ar "Motu Proprio" a ro un aotre ledanoc'h da lidañ an oferenn en he stumm a-raok Sened-Meur Vatikano II. Enebiezh a santer a-berzh eskibion vro C'hall ha re hor bro, hag a-berzh an darn vras eus ar veleion : kavout a ra dezho emeur o nac'h"Vatikan II". Seblantout a ra kentoc'h e fell d'ar pab nac'h an doare m'eo bet lakaet "Vatikan II" da dalvezout, ha, resisoc'h, ar fed m'eo bet lakaet kemmoù war gont "missal Vatikan II" pa n'eus anv ebet eus ar c'hemmoù-se e missal 1970. Ur bern tud o deus hiraezh d'ul liturgiezh doujus-mat ouzh missal 1970, ha, dre ma ne gavont ket mat al liturgiezh(ioù) "mod nevez" ... ez eont gant an Aotroù Lefebvre... pe ne 'z eont ket d'an Oferenn ken. Oferenn missal 1962 a ranker anzav ez eo kaeroc'h eget an oferennoù a weler peurliesañ en hor parrezioù. Dre fealded ouzh an Iliz e talc'h un nebeudik ac'hanomp da vont d'an oferennoù divlaz ha gallek a vez servijet dezho. Ha gouzañv a reont. Hag e rankont tevel, gouzañv hep sevel o mouezh : anez bezañ gwelet fall e rankont komuniañ war an dorn, chom hep daoulinañ dirak o Doue ha degemer kement ijinadenn a dro e penn ar "skipailh a liderezh". Seurt untuegezh a-berzh an araogerion eus an Iliz, a lavar divezh ez eo digor o speredoù daoust da se, a zo pec'hed eus o ferzh, ouzhpenn bezañ un druez.

Un arvez all a ra din soñjal ez eo modernoc'h eget na greder oferenn 1962 : forzh pelec'h e aed er bed e kaved ilizoù katolik gant al latin da genyezh. En ur bed a ya war vihanaat bemdez gant an Tren Tizh Bras hag an nijelloù hirveajiñ eo mat klask doujañ d'ur stumm boutin : pedennoù boutin e yezh liderezh holl gatoliked al liderezh roman.

Daou zoare a vo hiziviken da lidañ an Oferenn, eme ar Pab deomp : an doare "ordinal", a chom hini missal 1970, lezanvet e gaou "Oferenn Paol VI", hag an doare "dreistordinal", a vo hini missal 1962, lezanvet e gaou "Oferenn Sant Pius V". Gwelloc'h eo ober hiviziken eta gant an droienn Oferenn missal 1962 (pe 1970), evit diskouez mat n'eus nemet un oferenn : an div a zo kavet mat gant an Iliz.

E Breizh, n'eus ket kalz a lec'hioù e lec'h e c'heller mont d'an oferenn hervez missal 1962 hep mont d'un Oferenn na vefe ket aotreet gant eskob al lec'h : e Brest (chapel sant Paol straed Tourot), Sant Brieg (chapel I..V. an Esperañs, adalek miz gwengolo), Roazhon (chapel Sant Frañsez, war hent Redon), Gwened, hag en Naoned (iliz sant-Klemañs ha chapel vras skolaj-Lise Sant Stanislas).

Gant ur metoù bourc'hiz gall eo e vez darempredet an chapelioù se, alies-mat, ofiserien c'hall an darn vras anezho, na chomont ket pell en hevelep kêr, en abeg d'o micher (drol eo met ar c'hontrol eo e Bro-Saoz : ne fiñvont ket, kit da c'houzout perak ?!). Kalz a vugale a vez gwelet en oferennoù-se hag an dud a zo deol. Nebeut-tre a gantikoù brezhonek a vez kanet ganto : unan bennak da geñver gouel Santez Anna da skouer, ha setu holl. Er parrezioù, pell 'zo ne servij mui an dastumad kantikoù brezhonek : bep tro e vez kavet unan bennak er "skipailh luskañ an oferenn" evit enebiñ.

Bezet pe vezet, ma c'hoarvez ganeoc'h mont d'an "Oferenn Latin", kasit ganeoc'h missal an Aotrou Uguen (1924) : nebeut-tre a gemmoù a zo gant hini 1962. Meur a hini en deus desket brezhoneg o vont d'an oferenn gant al levr-se.

Satanouriezh adarre

A-gevret gant keloù ar "Motu Proprio" ez eus bet anv er meziennoù eus drouktangwall[4] chapel Lokevred gant tud a zo bet harzet abaoe hag a zo liammet gant ar satanouriezh. Ne gomprenan ket mat perak e ranker gortoz ur seurt gwalldaol evit ma vefe harzet an dorfedourion, rak ne oa ket o zaol kentañ ! Kenderc'hel a ra eta ar gwalldaolioù a-enep kristen a zo bet dezrevellet dija ur roll hir-mat anezho e Kannadig Imbourc'h, en niverenn 46 ha 48. Nevez' zo c'hoazh, e miz Mezheven, ez eo bet gwallaozet ur stern-aoter e iliz-veur Roazhon, ha diskaret delwenn sant Jaoua Plouvien.

Ar galloud hag ar meziennoù

Diseblanted (ha kasoni zoken) e-keñver an Iliz eo a glever da heul an gwalldaolioù pe ar Motu Proprio. Diwar-benn ar chapel diskaret n'eo ket deuet Kadoriad nevez ar Republik da ziskouez e gengred evel ma ra, alies-mat, pa vez anv a vezioù juzev pe vuzulmat gwallaozet ! Ha da heul ar Motu Proprio e ro TF1 da welout d'e 20.000.000 a arvesterion un enklask a sav a-du gant dimeziñ ar veleion hag e sko war an Iliz "a nac'h ar vadeziant d'ar vugale a vez ganet er-maez eus ar briedelezh" (sic !). Ma vefe untuek ar pellwel, o defe lennet ar gazetennerion an destenn a zo bet embannet gant ar pab. N'o deus ket graet, anat eo. Pep tra a oa displeget gantañ, ha displeget mat. Evel gant afer Regenburg e tistreser komzoù ar Pab.

N'eo ket hepken ar youl fall pe ar gasoni eo a zo kaoz. Bed ar meziennoù a vez renet gant an audimat, setu aze ! Foei ma n'eo ket gwirion na reizh ar pezh a vez embannet. Ret eo reiñ d'an dud pezh a c'hortozont ! Evit gouzout pezh na vez ket lavaret deomp e ranker mont da lenn un enklask war an "New York Times", pajenn "Business" : roet e vo ouzhpenn 270.000.000 a euroioù gant ar Stad-C'hall d'ar c'hazetennoù gall ar bloaz-mañ. Gwenneg ebet da Gannadig Imbourc'h, anat deoc'h ! Nann : an arc'hant bras se a ya e godelloù ar re vras, a zo holl mignoned d'ar c'hadoriad Sarkozy : Bolore a brest e vag dezhañ; ober a ra gant ar ger "breur" o komz eus Lagardère; Arnault ha Bouygues a oa testoù e eured, Elkabbach ne guzh ket e vignoniezh ouzh ar c'hadoriad en ur geuziañ koulskoude e poagnfe kement Genestar da gavout labour goude bezañ bet taolet dre m'en doa lakaet Cecilia war bajenn gentañ Paris-Match (n'he doa ket mouezhiet en eil tro)...

Gant ar Genrouedad ne c'hell ket ar Stad reoliñ ken brav ar stlenn. Gant "Le Salon Beige" evit ar gatoliked, pe Rue89.com , da skouer, evit ar politikerezh (hogen diniver eo al lec'hiennoù a gaver war internet hiviziken), e c'hell an hini a venn bezañ kelaouet mat. En amzer da zont eo anat ne c'hello ken ar Stad C'hall reoliñ ar gevredigezh evel ma klask ober dalc'hmat hiziv an deiz. War vihanaat ez a ar bed. En deiz hiziv, n'eo ket mestr war ar skolioù, ha nebeutoc'h c'hoazh war ar skolioù uhel : rediet eo ar Stad da reiñ dezho muioc'h a frankiz evit ma vefent gouest da gevezañ ouzh skolioù meur all ar bed a-bezh... anez gwelout ar studierion c'hall o vont d'an estrenvro d'en em stummañ ha da labourat goude-se ! N'eo ket mestr war e diriad kennebeut : ar Stad Europat eo emeur o vont da amsaviñ ouzh hini Pariz : 90 % eus al lezennoù a vez savet da glotañ gant kendivizoù etre ministred riezoù Unvaniezh Europa. Gouzout a ra mat Sarkozy ez eo tonket ar Frañs dizale da goll he renk a 6 vet bro galloudusañ er bed. Sevel Europa, ha, par ma c'heller, unan heñvel ouzh hini Napoleon e 1811, a zo sellet evel ar Silvidigezh evit Establishment 7 vet arondisamant Pariz.

Ar Stad c'hall : jakobinour diremed

Ha petra 'ta, a vad pe a zroug, a zeuio evidomp diwar ar gouarnamant-mañ ? Gouzout a reomp ne sino ket Sarkozy Karta ar Yezhoù bihan. Hervezañ hag e genseurted Jakobined, ez eo bresk ar Frañs, hag e chomo bresk keit ha ma chomo bev ar yezhoù bihan war he ziriad. Rak savet eo bet broad Frañs gant ur Stad : kevanaozel eo "broad" Frañs. Savet eo bet diwar gresk levezon domani ar Rouaned C'hall. Ar Jakobinourion-se a zifenn atav ar Stad C'hall, en ur gomz deomp eus "bedelekadur" war dachenn an armerzh, eus an "nemedenn c'hall" war dachenn ar sevenadur (filmoù...), eus ar ret maz eo sevel Europa, gant ma chomo ar Stad C'hall mestrez en ti... Diremed eo jakobinouriezh ar Stad C'hall 'm eus aon.

Seurt politikerezh ne c'hello ket padout atav : breskoc'h-breskañ eo ar Stad jakobinour c'hall evel em eus merket uheloc'h. Ha tu ez eus da soñjal ne vo ket trec'h war savboent Italianiz, Alamaniz, Breizhveuriz ha Spagnoliz, na sellont ket ouzh o yezhoù bihan evel skoilhoù d'en em zizober diouto hag o deus disfiz e Sarkozy pa denn eus amkanioù ar Feur-emglev da zont ar pal da greskiñ ar c'hevezerezh etre an armerzhioù.

Nevez 'zo eo emellet "Lez Justis Europa" e lezenn-diazez enezenn Serk dre ma ne zouj ket ouzh an demokratelezh. Brezhoned a zegouezh ganto ivez klemm ouzh al lez-varn-se evit ma vo doujet ouzh o gwirioù. Salv ma chomo e Breizh, bepred, ar spered-se a eneberezh, a oa dija hini ar Chouaned : ar Gwir a-enep d'ar bed !

Yann Maneguen

E Brazil ne c'haller ket goulenn labour - pe nebeutoc'h c'hoazh amprestañ arc'hant – digant unan bennak a anavezer hep bezañ kemeret diouzhtu evit ur bugel diatebek, ur pezh lezirek, unan berrboell - hag ho mignon da genteliañ ac'hanoc'h evel un tad ouzh e vab, alioù fur gantañ e-leizh ... Ha c'hoazh e c'hellit trugarekaat Doue ma chom jentilik e zoare, mar ne dro ket ar vezhekadenn seven da ziskaradenn didruez. Ur wech tapet ho pegement ganeoc'h, ho kembreger a zo skañv e goustiañs, ha ken laouen eo da vezañ graet e zever, ken n'en deus mui ezhomm ebet da ober war-dro al labour pe an arc'hant. Na c'hwi neuze ? Ma, war lerc'h an tammig afer-se en em gavit divlank[5], dilabour ha ... kablus, ivez.

An hevelep den a zo barrek da aozañ, en hevelep devezh, ur goan a daoler pled ennañ ouzh an étiquette cheuc'hañ e sigur dasparzh ar pladoù war an daol ha lec'hiañ ar gouvidi.

Ur brouenn sur a ouezeri en ur bobl eo an aked a roer betek re d'ar reolennoù ha d'al lidoù a arouez ar sevended, a-unan gant an dianaoudegezh pe an dispriz eus ar c'healioù a zo e natur ar sevended end-eeun.

Ar ouezidi a c'hall kinklañ al lidoù hag ar reolennoù, ha drevezañ anezho dirak neb a seblant teurel evezh outo. Morse avat ne dizhont spered ar reolennoù-se, n'int nemet merkoù-anaout diavaez an dud vadelezhus, evezhiek hag atebek, hag a c'hall bezañ dilezet kerkent ha m'eo deuet da wir ar vadelezh, an evezhiegezh hag an atebegezh .

Ma zad a oa un den didrabas, a zeue en e bijamaioù da resev ar weladennerion a-wechoù. Ober a rae "Aotrou" avat eus an holl geizh az ae dezhañ er straed, hag hep rannañ an disterañ ger din en deus graet din deskiñ o deus an dud en diouer ezhomm eus muioc'h a verkoù a zoujañs eget ar re all. Na pegen doujusoc'h, na pegen evezhiekoc'h, na pegen aketusoc'h e rankfemp bezañ neuze, gant ur mignon, trec'het gantañ an heug naturel d'en em ziskouez gwan hag izel, pa zeu da c'houlenn sikour diganimp! Ar reolenn gentañ-se a zo dianav a-grenn er renkadoù etre hag uhel e Brazil, dreist-holl gant ar re a soñj dezho bezañ ar re zesketañ, ar re uhelañ o sevenadur, pe zoken - va Salver benniget ! - ar re dostañ d'ar re baour.

Euzhet e vezan pa welan unan bennak o kas kuit ur c'hlasker-bara diwar e dro evel pa vefe ur c'hi, ha biskoazh n'em eus gwelet unan oc'h ober an dra-se gant kement a goustiañs-vat, a aplomb evel ur c'hefredour eus an tu kleiz ! Er bloavezhioù 60, e rede ar brud ne oa ar sikour a zen da zen d'ar geizh nemet un "arallekadur bourc'hiz", un opiom santimantel, un adsked a netra eus ar gwir zispac'h a salvfe an holl. Daou-ugent vloaz goude, n'eo ket degouezhet ar salvidigezh dispac'hel, ha daou rummad a beorion a astenn muioc'h c'hoazh o daouarn evit rentañ klod da gentwiriegezh an dispac'h. Padal, an holl stourmerion gomunour a anavezan em metoù ha ma rummad a zo disoursi o buhez a-fed arc'hant, hag holl e tiskouezont ez-gourzrec'hus o surentez armerzhel evel ar brouenn o deus tizhet pal ar vuhez. Ar surentez-se a zleont d'ar mafierezh politikel a ren c'hoazh hiziv an deiz war marc'had ar gourc'hwelioù er stlenn, er bruderezh, er skolveuriezh hag en embannerezh.

Hiziv n'o deus mui ezhomm eus digarez an dispac'h evit kas ar beorion da sutal. O lavar a zo troet da gelennadurezh ofisiel, ar prefedtioù hag isgouarnamantoù a zispleg deomp ez-devot war o skritelloù n'eo ket mat reiñ an aluzen. War zigreskiñ ez a ar garitez hiniennel, ya sur ! Frouezh madelezh mab-den ne rank ket mont diouzhtu gant ar re o deus ezhomm anezhañ, nann 'vat. Gant ar Strolladoù-Nann-Gouarnamantel, gant an aozadurioù foran eo e rank mont da gentañ, gant kargidi hag uhelgargidi, gant emsavioù politikel, gant frejoù feurmañ, amaezhiadurezh, bruderezh, dezougerezh. War-lerc'h nemetken, ma chom un dra bennak, e c'hello an arc'hant treiñ da soubenn evit ar geizh dirak ar c'hameraioù, evit brasañ klod Sant Betinho[6].

Darn er vro-mañ a vez heuget gant an torfederezh ofisiel. Me eo ar garitez ofisiel a ra c´hoant din dislonkañ.

Lod a lavar c'hoazh : "Met ma roer arc'hant dezhañ e tered da brenañ boeson er stal dostañ !" Lezit anezhañ da evañ 'ta ! Kerkent ha kouezhet ar pezh en e zorn eo dezhañ an arc'hant. Fellout a ra deoc'h kenteliañ un den paour a-fet "keodedouriezh" hag e krogit dre nac'h dezhañ ar gwir da zispign e arc'hant evel ma kar ? Fellout a ra deoc'h kenteliañ anezhañ hep doujañ dezhañ evel ar c'heodedour dieub ez eo, dezhañ ar gwir da lonkañ evit disoñjal, kement hag ur banker graet freuz-stal gantañ, mutatis mutandis ? Fellout a ra deoc'h kenteliañ anezhañ dre sankañ en e benn ar gaou ez eo e baourentez ur seurt minorelezh, un namm bevoniel a ra ne c'haller ket fiziañ ennañ zoken tri pe bevar real a aluzen ? Ket ! Mar fell deoc'h kenteliañ anezhañ, krogit gant ar pep anatañ : bezit seven. Lavarit "Aotrou", "Itron", goulennit e pelec'h emañ o chom, goulennit hag-eñ en devo trawalc'h gant ar pezh hoc'h eus roet dezhañ evit distreiñ d'ar gêr, goulennit hag-eñ en deus ezhomm eus ur sandwich, ul louzaouenn, ur vignoniezh. Grit an dra-se ur wech bemdez hag e-kerzh tri mizvezh e welot an den-se, ar vaouez-se, o sevel a-sonn eus o stad reuzeudik, o stourm evit ur gourc'hwel, o trec'hiñ.

Kevredigezhel kentoc'h eget armerzhel eo ar skoilh a zo etre ar beorion e Brazil hag ur vuhez welloc'h, e gwirionez. Pegement e koust ur yar-da-zebriñ er vro-mañ ? Rostet, gant un nebeud bleud hag amann. Pemp real d'ar muiañ, nebeutoc'h peurliesañ. Neuze, unan a c'houlenn an aluzen e forzh pe hini eus kêrioù bras Brazil a c'hall debriñ ur yar bemdez mar n'eo ket div, hag e chom c'hoazh gantañ moneiz evit ar c'harr-boutin. Mar fell deoc'h kompren un tammig pegen pinvidik ha madelezhus eo ur vro evel-mañ, grit ar geñveriadenn-mañ : pa voe boulc'het an New Deal gant Franlkin D. Roosevelt, e veze gourbannet er skingomz e oa unan eus palioù ar raktres armerzhel hardizh-se "gwarantiñ da holl familhoù hor bro gellout debriñ ur yar bep sizhun". Ha klevet hoc'h eus ? Ur yar ar sizhun evit pevar pe bemp a dud. Un huñvre didizhadus e seblante bezañ, d'an ampoent. Ma, bevañ a reomp en ur vro ma vez debret ur yar bemdez gant ar maouezed kozh a rambre er straedoù, ma c'hall ar vugale a c'houlenn an aluzen dirak ar MacDonald's debriñ ur BigMac bep teir eurvezh, ma vez lienoù-berrbad war gaolioù ar babigoù varnaoniet diskouezet gant o mammoù o leñvañ er straedoù, ma vez rastelloù parabolek war tiez ar c'harterioù paour-razh, ma vez arveret pellgomzoù hezoug gant an dastumerion-lastez evit kemenn keleier an eil d'egile.

Evit klokaat ho skiant war an dra, grit an arnodenn-mañ : kemerit un den lous ha roget e zilhad, leugnit e chakodoù a arc'hant ha grit dezhañ mont e-barzh ur stal dilhad (ne lavaran ket ur stal cheuc'h : forzh pe stal e Brazil) evit prenañ ur gwiskamant naet. Skarzhet e vo. Ha ma huch: "Paeañ a c'hellan pa lavaran deoc'h ! " e echuo en archerdi, gant al lampenn ouzh e dal, e ranko displegañ sklaer-sklaer e emzalc'h ken digomprenadus, kement-se holl 'vo brav dezhañ mar ne ranko ket ivez lezel un tamm arc'hant-butun e palv ar serjant.

An hevelep den a c'hell debriñ ur yar bemdez a rank henn ober er straed, gant ar chas, peogwir ne c'hell ket mont en tachadoù a vez miret evit ar gwir zenion. Sur-mat, c'hwi rener-restorant, e kavit diaes lakaat un hinienn vac'hagnet ha flaerius e-mesk ho klianted a-feson. Hogen ne gomprenit ket eo disevenoc'h c'hoazh lezel anezhañ, reuzeudik, er straed ? Roit dezhañ da zebriñ en ur sal distro d'an nebeutañ, marvailhit gantañ diwar-benn diaesterioù ar vuhez, kinnigit dezhañ ur roched, ul lavreg. Bezit seven, mallozh Doue ! C'hwi hag a zo gourc'hwelet mat ha gwisket-mat, m'ho peus ouzhpenn-se an droed da vezañ diseven, peseurt sevended a c'hallit gortoz digant ar paour ? Ma c'hoarvez gantañ un deiz, peurfastet maz eo, gourc'hemenn deoc'h leuniañ an toull-hont en ho korf, ne c'haller ket rebech outañ mont re bell ganti. Hag arabat deoc'h dont gant ho kanenn "Ma ran mat war-dro un den paour nemetken, e vo ul lostad anezho dirak ma dor an deiz war-lerc'h". Gwir e c'hall an dra-se bezañ e degouezhioù 'zo, met ket en disoc'h diwezhel : pa vefe seven an holl restorantoù gant ar geizh, e vefe prestik muioc'h a restorantoù eget a glaskerion-vara. Kontit ar restorantoù hag ar glaskerion-bara war an Avenida Atlântica ha lavarit din hag-eñ n'emañ ket ar gwir ganin. Kement-mañ, tudoù, hep kontañ an tavarnioù nag ar baraerezhioù.

Ar Braziliz-etre a zo o treiñ d'ur renkad genaoueion a vlej a-enep d'an dienez en ur bed beuzet er builhentez, peogwir ne fell da zen arverañ e c'halloud evit skañvaat samm ar re a zo en-dro dezhañ, hag emañ an holl o c'hortoz an diskoulm burzhudus a gemmo pep tra en ul luc'hedenn. Platonek ez int à outrance : Krediñ a reont en un hollvoud difetis, hep krediñ er boudoù hiniennel a ya d'ober anezhañ.

Setu perak, pa voe ijinet gant Collor an afer-se "Na vouezhit ket evit Lula, anez da se e redio ar familhoù pinvidik da gemer pep a vugel-er-straed da vab" em boa lavaret din ma-unan, "Fidamdoue, pa vefe gwir an dra-se, e vefen kontant da vouezhañ evit Lula". Ne gredan nemet er sikour gant an dud unan-hag-unan, ket e burzhud platonek ar "c'hemmoù kevredigezhel", a vez digarez da zispac'hoù ha lazhadegoù, a laka dalc'hmat ar baourentez da greskiñ muioc'h c'hoazh.

Neb a gred en traoù-se ne anav ket ar gudenn dre he gwir anv zoken, e gwirionez. Ar re a vez divriet gant emgoll pobl Brazil hag a venn "stourm a-enep an naonegezh" a zo un dra bennak a-dreuz en doare ma veizont ar c'hudennoù kevredigezhel, sur-mat. Ar pezh a ra diouer peurliesañ n'eo na boued nag arc'hant. Kentoc'h e ra diouer d'an dud kompren n'eo ket ar baourentez un daonedigezh pe un dizenor, e c'hall c'hoarvezout gant n'eus forzh piv, ha ne c'hall den en em zieubiñ anezhi gant arc'hant hepken, hep sikour ur metoù prest a-walc'h da zegemer anezhañ evel den en-dro.

Pa seller ouzh mammennoù sevenadurel ar baourentez, an hini bennañ n'emañ ket da vezañ lakaet war gont ar beorion o-unan : war gont disevended ar re all, ne lavaran ket.

Olavo de Carvalho

Lakaet e brezhoneg gant Ewan Delanoy, embannet evit ar wech kentañ e Bravo!, dindan an titl Pobreza e grossura, niverenn miz Gouhere 2000.

Visant Ferrer n'eo ket ur Breizhad. Ur Spagnol avat bet ganet e Valencia, d'an 23 a viz Genver 1350. Deuet da vezañ ezel eus urzh Sant Dominig, e oa ur prezeger helavar-meurbet, awenet gant goulioù hor Salver ha gant sklerijennoù ar bedenn. Neuze d'e 40 vloaz, en em ouestlas a-grenn d'ar gador-brezeg.

Ur vazh en un dorn, ur groaz en egile, war droad, ez ergerzho Spagn, Italia, Breizh-Veur, Alba, Iwerzhon ! Treuziñ a raio ar Pireneoù, oc'h avielañ an dud, en Torosennad Kreiz, e Burgondia, er Frank-Kontelezh, e Savoia, e Traonienn al Liger, goude bezañ bet pareet eus ur gwall gleñved gant an Aotrou Krist.

E 1418, e tizho Breizh, o prezeg e Naoned, Redon, Roazhon, Dol, Sant-Maloù, Kintin, Sant-Brieg, Landreger, Kastell-Paol, Kemper, ar Gemened, Pondivi. Distreiñ a raio da Naoned ha da Wened, skuizh-divi diwar kement a hent hag a brezegennoù. O santout e amzer diwezhañ o tont - 69 vloaz e oa -, e c'hoantaas adwelout bro e gavell, Valencia, ha rentañ eno e ene da Zoue. Ur wallamzer war vorlenn Gwened a redias kabiten e vag da zistreiñ war o c'hiz, avat. Lojet e voe neuze en un tiig, daou gammed diouzh an iliz-kador. Eno e peurechuo e amzer war an Douar, d'ar bemp a viz Ebrel 1419, e Breizh.

Kêr Wened hag ar vro a-bezh a lidas evitañ obidoù meurdezus, rak sellet e veze outañ evel ur sant. Abaoe ma oa aet diwar wel e voe lakaet war e gont un niver bras a vurzhudoù ! Abaoe 1956 emañ e relegoù en iliz-veur, e chapel an Azginivelezh, a-gleiz, a-dreñv ar gador-brezeg.

Ur bourc'hiz e oa anezhañ, bet ganet en un tiegezh a-bouez. Dibab a reas bezañ dominigad ; studiañ ha kelenn a reas etre 1368 ha 1378, dreist-holl e Valencia, Barselona, ha Toloza. Pa zistroas d'e vro e voe anvet da briol evit e gouent.

D'an ampoent e tarzhas an Disrog-Meur. Etre 1378 ha 1415, e voe tri fab ouzh stur an Iliz : unan e Roma, egile en Avignon, un trede e Piza. Gant Pedro de Luna anvet da bab dindan an anv a vBenead XIII, e vezo urzhiet e 1380, hag e chomas en Avignon e dalc'h ar pab. Met falloc'h-fallañ ez emdroe an darvoudoù : ar C'hallaoued a nac'has o sujidigezh da vBenead XIII, hag a yeas zoken betek gronnañ kêr Avignon. Ur gwall enkadenn-spered e voe evitañ. D'an 9 a viz Here 1398, e teuas dezhañ ar pare, goude bezañ gwelet ar C'hrist ambrouget gant Sant Dominig ha Sant Frañsez. Galvet e voe gant Hor Salver d'ar Mision. Koulskoude en doa c'hoant Benead XIII kaout krog ennañ hag e kinnigas dezhañ eskobiezh Valencia. A-walc'h e oa gantañ karg trelufrus kannad "kostezenn ar C'hrist" (a latere Christi), avat.

Donezonet e oa al lean-se evit ur seurt galvadenn : ar boelloniezh[7], ar bennsturiezh[8] - yaouank c'hoazh he studi -, an doueoniezh, ar bibl desket gantañ dindan eñvor. Anavezout a ra ouzhpenn al latineg, an hebraeg, ar skiantoù. War e studi e Barselona, e Toloza hag e Pariz, speredek-kaer ha ki-labour, ez eas gantañ an Doktorelezh war ar feizoniezh.

P'edo Katell a Sienna diouzh tu ar pab a oa e Roma, e stourm, eñ, evit unded Spagn, da ziframmañ digant hini Avignon sujidigezh Navarra, Kastilha, Aragon, hag unded an Iliz, a-benn kas da get an Disrann gwallskouerius.

D'e 40 vloaz en em ouestlo a-grenn d'ar prezegerezh. O vezañ ma oa re vihan an ilizoù evit tolpañ an engroezioù, ec'h en em gave e selaouerion el leurgêrioù hag e kreiz ar maezioù. Jediñ a reer e kantroio 25.000 Yuzev ha kemend-all a Vuslimiz hag e tiframmo eus o sioù fall 100.000 pec'her. N'eus ket anv evel gant an Tad Maner eus satanouriezh.

Tra sebezus avat ! an Neñv a adnevezas evitañ marzh ar Pantekost. Pa ne brezege nemet e latineg hag e spagnoleg, e veize e selaouerion, ne vern piv e oant, pep tra en o yezh. Ar Vrezhoned ivez neketa ! Ha diwar o fenn e lavare an den meur : « Breizhiz, aotrounez ez eus ac'hanoc'h ! ».

Bemdez-Doue e prezege e-pad ouzhpenn teir eurvezh hag ez ae eus an eil lec'h d'egile gant ur strollad dominigaded hag ur bagad a emskourjezataerion : gwazed, merc'hed ha zoken bugale, holl a bep seurt liveoù sokial.

Visant Ferrer a veze sellet outañ, e gwirionez, evel damkanour ar skourjezadur ; ne rae nemet adlakaat ar pouez war sakramant ar Binijenn, hervez youl pep hini. Skridoù an amzer-se a skigne ur skeudenn bloc'heiladel[9] eus an emskourjezad, un heskiner Yuzevion. Nec'het e oa neuze Gerson ha Per Ailly, skolveuridi pariziat gant ar vrud a save diwar brezegerezh an dominigad hag e zarempredoù gant "skarenn ar re en em skourjeze". E 1417, eus Goursened Constance e voe kaset dezhañ ul lizher a bede anezhañ da zont da ziskleriañ e savboent. Pennoù ar skol-veur a seblante heñvelekaat re 1399, heulierion V. Ferrer ha penedourion ar skourjez eus 1349, skoet gant ar vosenn vras, darsavet a-enep d'an Iliz ha d'ar gevredigezh. Seurt dispac'herion kendaonet meur a wech a oa bet bountet er-maez Bro-C'hall gant emglev Fulub VI ha Klemenz VI. N'eus eta netra enep-kloer pe enep-gladdalc'hel ; fellout a rae dezhañ hepken lakaat ar benedourion da hentiñ sakramantoù an Iliz. Ar skourjezadur a oa gwechall un embreg manac'hel a roe an tu d'an holl bec'herion d'en em zisammañ eus o dle, a veze brasjedet gant taolioù skourjez.

Pell a-raok e nuñvrenkidigezh[10] gant Pius II, d'an 12 a viz Here 1458, e oa bev-mat e vrud. Lezanvet e voe "an drompilh" pe "ael ar varn ziwezhañ". Eñ e-unan en em skeudenne evel "an ael o nijal e kreiz an neñv, oc'h embann eur ar Barousia. Faltaziañ a rae e oa anv anezhañ e pennad 14 Diskuliadur Sant Yann : "Hag e welis un ael o nijal e lein an neñv". Un aviel peurbadus en doa da embann d'ar re a oa o chom war an douar, da bep bro, da bep meuriad, yezh ha pobl. Skrivañ a reas d'ar fals pab Benead XIII, d'an 20 a viz Gouhere 1412, e oa eñ an ael-se. E teir frezegenn dibunet gantañ e Salamanca e tisklerias bezañ an ael-se ha bezañ ur pareer hep e bar. Iskis, neketa !

Berr-ha-berr, oberenn ha pastorelezh an den santel n'o doa nemet ur pal : unaniñ an Iliz, adreizhañ hec'h izili, dre ma ne oa tu ebet da adreizhañ ar penn anezhi. Evitañ hag evit e gempredidi, e oa tost "Dibenn ar bed". Bosenn Veur 1348, ar Brezel Kant vloaz, an Disrog Meur, a oa holl arouezioù eus dirollerezh an Enepkrist.

Skrivañ a raio da vBenead XIII e teuio dibenn ar bed pa erruo an Enepkrist. Ne oar ket pegoulz e teuio avat. Diazezañ a reas e ziogeladurioù neuze war ar weledigezh delodet da Sant Dominig en Avignon e 1398. Gwintañ a raio an Aotrou Krist tri goaf evit pulluc'hañ an douar ha, mar n'he dije ket kanterbedet[11] ar Werc'hez Vari, e vije bet dismantret ar voull abaoe daou gantved. An dud ne oa ket kemmet o natur siek ha daoust ma oa bet kaset Sant Dominig ha Sant Frañsez gant Doue, o doa kollet an div vreuriezh o birvidigezh. Ar c'hentañ eus an tri goaf a skeudenne heskinerezh an Enepkrist a zesach pep hini dre ar gwall sioù. An eil a daolenne an tan darev da zrastañ an douar. An trede a verke disentez termen ar Varn Ziwezhañ. Reiñ a rae goude skouerioù fetis eus techoù fall ar prantad : ar fougeoù, an emvrud, ar c'hadaliezh, evel en amzer Noe, hag e ouzhpenne e oa leun-tenn ar c'hlañvdioù, ha leun-kouch ar c'hêrioù a c'histi. Kendaoniñ a rae erfin an uzurerezh hag ar simoniezh.

Koulskoude, evitañ, an amzerioù diwezhañ-se, renet endeo gant hor Salver, a zo amzerioù an Iliz. N'eo ket touellet gant ar vilvedourion, al luskoù dispac'hel, gant ar re a zo war-c'hed eus "oadvezh ar Spered" (yoakimourion). Hep mar ebet, an Disrann Meur ha gwall enkadenn ar Grenn-Amzer o deus kizidikaet ar speredoù. Nebeut-ha-nebeut e tizolo an dud o c'hiriegezh e renerezh an Iliz, er broadoù o c'henel, er c'henwerzh hag er graouerezh[12]. Da-heul ur bed nevez e tiwan ur gwall enkrez, ur waskadenn da vezañ dizellezek eus ar Silvidigezh.

En ur gevredigezh war glask eus atebeion an disrann, ar brezel hag an direizhadurioù, hag o lakaat en o soñj e oant an Enepkrist, Visant Ferrer, en enep, a bouez war giriegezh an den hag hollc'halloud Doue gant burzhudoù puilh. Mar ya re lark gant ar Varn ha gant ar burzhudoù ez eo en abeg d'an tamalloù graet d'an Iliz-ensavadur hag o vezañ m'emañ ar spered laik oc'h ober e gresk.

Studiadennoù a laka evelato war wel n'o devoa prezegennoù V. Ferrer, 90% anezho, netra da welout gant ar Varn. Hervez H. Gheon, ez eus teir fenndodenn[13] e homeliennoù ar sant : ar pec'hed, ar binijenn, ar Varn. War ar binijenn avat e pouezo ar muiañ, rak arabat gortoz evit paeañ an dle. E Muri e tistago : "Reiñ a ran deoc'h 45 devezh, mar ne rit ket pinijenn"...[14]. Klask a ra an dominigad dihuniñ ar feiz hag ar poell gant ar spouron. Ar gwel eus ar skourjezataerion a oa c'hoazh moarvat fromusoc'h eget ar prezegennoù.

28 dasorc'hidigezh d'an nebeutañ a zo lakaet war e gont goude e varv. V. Ferrer, o kemerout skouer war ar C'hrist hag ar sent, a laka anat, dre e vurzhudoù, ar Rouantelezh muioc'h eget dre e gomzoù. Klask a ra emglev an engroez gant he Doue. E gomzoù war an Enep-Krist a gouna feiz an Iliz er Finvezoniezh[15]. Ouzhpenn-se, ar burzhudoù a dalvez emañ an Aotrou Doue oc'h oberiañ dizehan e istor an dud.

Ar Bigouter

Nebeut a ditouroù hon eus diwar-benn an diskibl-se d'an Aotrou Perrot. Ar roud kentañ a gaver anezhañ eo e anv pluenn "Pôtr L.N." e niverenn Feiz-ha-Breiz miz mezheven 1913 e lec'h ez embanner roll an dud en doa bet profoù diganto evit sevel "Teatr brezhonek Keryann". "Pôtr L.N." a ra dave d'ar gêriadenn eus Logonna e-lec'h edo o chom : Hellen ("L + N). War "Feiz ha Breiz" e kaver ivez pennadoù diwar e zorn e miz du 1919 ha miz genver 1920. Gant Skol Vreizh e kaver ivez lizhiri bet skrivet gantañ e-pad e goñje er Rusia : "Un Breton chez les Bolcheviques".

Amañ da heul ez embannomp un destenn bet skrivet gantañ : diverrañ ur brezegenn bet distaget gant un enebour politikel da Jakez Ar C'hann ez eo an diell-mañ : Charles Callec. N'hon eus ket adkavet ar "Chanson nevez" ez eus anv anezhi er brezegenn, avat.

Diverrañ eus Konferañs Charles Callec an 12 a viz Du 1922, gant Jakez Ar C'hann.

"Deuet on amañ, mignoned, da zisplegañ dirazoc’h ar pezh zo etre person Logonna ha me diwar-benn ar chanson nevez « Dever bras ar Christen ». Ar person en deus lavaret, eus ar gador, an dra-mañ-an dra-hont diwar he fenn : ul lodenn hepken eus ar pezh zo paseet ez eo. C’hoant en deus d’hor c’has war-bouez hor fri, an tad karantezus-se.

En em gavet er barrez ez eas dre holl da vennigañ an tiez, hag e partout en devoa gwelet imachoù kristen ; pep tra oa dereat ha kempenn ; ne oa gantañ nemet fougeoù. Nebeut goude e komañsas ar skandalat, hag ar « pleurnichoù » hag ar « santansoù ».

Gouzout a rit, ar person hag ar maer n'emaint ket mat asambles; hemañ en devoa graet d’ar maer ur « visite de politesse » hag ar maer n’en deus ket hen rentet dezhañ.

Gouzout a rit ez eus savet aze ur « monumant » evit ar re varv, evit ar re a zo bet o tifenn ac’hanomp, hag ar person n’oa ket falvezet gantañ bennigañ ar monumant-se abalamour ma ne oa warnañ nemet ar groaz a vrezel ; ar maer e-unan oa bet o c’houlenn ma vije kanet ur servij en devezh-se ha goude m’en devoa lavaret ar person e vije graet, e reas lavarout goude, dre bugale ar skol, ne vije ket kanet ar servij ac’hann d’an devezh war-lerc'h.

Goude e teuas gwez sant Yann. Ar person ne felle ket dezhañ e vijent gwerzhet ha koulskoude ar gwez a oa d’ar gomun.

Difenn a zo ivez gantañ (ar person) da zañsal, n’eus droad da zañsal nemet d’ar frikoioù, d’ar « fête publique » ar barrez ha betek 9 eur hepken dindan boan da vezañ refuzet evit an absolvenn. An dansoù kouskoude a ren pell 'zo, hag a ro tro d’ar re yaouank d’en em anaout, da gaozeal, ha neuze c’hoazh lakaat a ra ar c’henwerzh da « roul » ; ar maer a c’hell hag a dle ober un « arrêté » evit serriñ an ostalerioù da 6 eur ; plijadur ebet, eme ar person, ha gwelet 'oant o-daou e kichen ur sal dañs, deuet evit gwelout piv oa enni : youc’het voe warno, mes ne dec’hent ket evit kement-se.

Difenn a zo gantañ ivez da zeskiñ katekiz gallek d’ar vugale; gouzout a rit kouskoude pegement a ra deskiñ ar galleg ha pegement aesoc'h eo mont n’eus forzh e pelec’h pa ouzer galleg mat ; ne c’hellit ket deskiñ katekiz gallek d’ho pugale evel e Daoulaz pe e lec’h all ; daoust hag an Doue gallek n’eo ket heñvel ouzh an hini brezhonek ? Hennezh kouskoude a oar galleg ivez.

Ar « chanson nevez » a zo savet ganin abalamour person Logonna en deus lakaet ac’hanon da goll ar fiziañs he devoa Itron ar Vilin-Vor ennon. Un devezh (5 a Eost) o gwelis o-daou o tont eus eno hag e lavaren ennon va unan : « Al laboused-mañ a zo bet oc’h ober va boutoù din en un tu bennak, sur a-walc'h", ha ne fazien ket. Prestik goude oan aet d’ar Vilin Vor, evel kustum, hag an Itron e lec’h dont d’ar vourc’h dre an hent, a ya dre Bennaleurgêr, evit nonpas paseal e-biou din ; Sklaer oa eta n’he devoa ket ken a c’hoant d’am gwelout.

« Le Curé, (n’eo ket ar c’hure, mes ar person « le Curé ») agit par armes occultes, moi j’agis à découvert ; il accepte la délation et même l’institue » « ha ma ne vijen ket tad da 6 krouadur e vije bet torret va divrec’h din ».

Ur sulvezh en devoa difennet dañsal war ul leur nevez ; hini pe hini anezho zoken oa bet gwelet en tour gant « longvuioù » evit gwelout piv oa o tañsal ; gwelet oa bet ha youc’het warnañ hag e tiskennas gant ar vezh.

Pa oa bet an teatr er Vilin Vor, ar c’hure a lavare oa gwelloc’h d’an dud mont da welout an teatr-se eget mont da « hejañ o divesker war ar c’hezeg-koad, da Zaoulaz, pe d’ar Faou, pe da lec’h all » hag an dra-se a lavare eus kador ar wirionez. N’ouzon ket e pelec’h e vez hennezh oc’h hejañ e re, gouzout a ran avat e vez reunionioù en Iliz diouzh an noz gantañ hag ar merc’hed yaouank ha kement-se, dindan patronaj bras ar person.

Bet hon eus bet e Logonna beleien kapabl evel Kerloc’h, Caradec, Tanguy, a oa, sur, gwelloc’h eget Baron.

Pemzek devezh a-raok retred ar vartoloded e veze klevet c'hoazh kement-mañ eus kador ar virionez : « C’hwi, mammoù, hag ho peus « autorité » war ho priedoù, war ho pugale, degasit anezho deomp ha n’ho pezo ket a geuz ».

Ya, mammoù kristen, en em lezit da vezañ komandet gantañ hag e welot ez oc’h komandet gant un den ha n’eo nemet « ambition » hag ourgouilh ; ar person-se n’eo nemet ur sac’h ourgouilh.

Si M le Vicaire général serait ennuyé de mes critiques, je m’adresserai ailleurs...

Pa oa bet paotr Plouzeniel oc’h ober ur gonferañs evit ar skolioù libr, ar c’hure en devoa lavaret : « Ma z’eus unan bennak hag en defe un dra bennak da lavarout, n’en deus nemet kaozeal ; liberte zo da « gontredizañ ». Ne oan ket aet d’ar gonferañs ; ma vijen bet eno am bije gellet dislavarout ; daoust hag ezhomm oa unan eus keit-all, (Plouzeniel) evit ober ur gonferañs evel-se ?

Selaouit mat : « Ar skol libr a zo ur richer ivantet gant an dud a Iliz evit sachañ dour war o frad ».

Bezañ ez eus ivez ganto klasoù evit ar servijoù, an interamantoù, an euredoù ; keraet int toud, ne vez netra evit netra ganto. Me ivez a zo kristen ha peurvuiañ bep sul e vezan en oferenn-bred, ha ne glevan nemet « calomnie » ha mallozhioù.

Me gred ez eus un Doue, mes n’eo ket Doue beleien evelhen avad. Ar person en devoa lavaret ivez n’oa ket sinet ar chanson nevez, rak... etc. Eo, sinet eo Pennec a zinifi Penn-kalet ha ganin eo graet."

(Da fin ar gonferañs e kan Charles Callec ul lodenn anezhi; dre an X^e koublad eo e komañs.)

Addipleg gant Tepod Gwilhmod

Kempennet 'm eus an destenn un disterañ, evit doujañ da reolennoù hon doare-skrivañ ha d'ar c'heriaoueg peurunvanet. Lezet eo bet, koulskoude, ar gerioù gallek hep o zreiñ en ur brezhoneg c'hwennetoc'h, evit chom hep distresañ ar vammskrid penn-da-benn, hogen a-wechoù eo bet reizhet ar yezh pa oa fazioù yezh anat, ha kresket a galz ar poentadur, dreist-holl, ma vo aesoc'h kompren an destenn.

Ne ouzomp ket mat perak en doa Jakez Ar C'hann kemeret ar boan-se da skrivañ an destenn-mañ. Hag e brezhoneg, daoust maz eus arroudoù 'zo en destenn a ro da grediñ e voe distaget e brezegenn e galleg gant Charles Callec. N'eo ket sur eta e vefe diuntuek danevell ar brezegenn rak ne ouzomp netra diwar ar Charles Callec-se, a seblant mont pell ganti pa damall d'ar c'hure "reunionioù en Iliz diouzh an noz gantañ hag ar merc’hed yaouank" ! Bezet pe vezet hon eus amañ un testeni bev-buhezek diwar-benn ar brezel a rene e Breizh-Izel etre an daou vrezel-bed, etre kostezenn an Iliz hag ar gostezenn all, laikour (darvoud monumant ar re varv, ar c'hevezerezh Parrez-komun gant istor gwerzh gwez sant Yann..), a bellae diouzh ar yezh (ar galleg a oa yezh an a-raokaat), c'hoant ganto digreskiñ levezon an Iliz war an dud (skol bublik, dansoù...)

Atav ez eus tud oc'h haeriñ ez eus bet enezennadoù a yezh romanek o deus dalc'het e-pad pell e Breizh-Izel ouzh brezhonekadur an Arvorig goude donedigezh an enbroidi vrezhon o tont eus Breizh-Veur adal ar pempvet kantved, hag evit se en em ziazezont war al lec'hanvadurezh evit henn displegañ, en ur lavarout, da skouer : "Anvioù-lec'h evel "Redene", "Sine" (Bro-Wened) pe "Taole" (Bro-Leon) o deus bet un emdroadur romanek, ha tamm ebet brezhonek". Meneget e vez alies ul lec'hanv all, ken arouezius, eus "La Feuillée" e fell din komz, ur gumun eus ar Menezioù Arrez, maz eo lec'hiet ar vourc'h anezhi war un uhelenn, pezh na zegas ket da soñj eus ul lec'h a vije bet goloet-tre a wez deliaouek, tost m'emañ ouzh Roc'h Tredudon ha Roc'h Trevezel emen ne gresk nemet brug ha lann.

An aters hon eus c'hoant da ober pa weler ar banell- hentañ war dreuzoù ar vourc'h - d'an nebeutañ am eus bet ar wech maz on bet d'ar vourc'h-se gant va gwreg ha va zud-kaer da weladenniñ kendirvi -, a zo evel-just : perak un anv ken gallek evit envel ur vourc'h e kreiz ur vro vrezhoneger ? Abaoe ur pennad ez eus memestra un eil panell dindan an hini gentañ a zoug an tebet anv eus ar vourc'h e brezhoneg, da lavarout eo "Ar Fouilhez", met gwelout a reer a-walc'h - d'an nebeutañ e soñjan-me evel-se - n'eo nemet un azasadur e brezhoneg eus an anv "La Feuillée", evel hon eus "An Oriant" evit klask brezhonekaat an anv gallek "Lorient".

Evit sklaeraat ar c'hevrin ez eo dav marteze mont war giz en Istor. En orin "La Feuillée" ez eus bet ur Gomanderezh Templourion, ha mard emañ ar vourc'h war un uhelenn ez eo, moarvat, dre ma tibabas an Demplourion, menec'h-marc'heion, en em staliañ war un uhelenn noazh a-walc'h evit gellout evezhiañ gwelloc'h an trowardroioù.

N'eus ket pell e oan en ul levrdi e Kastell-Paol gant va mab a zo o chom e Rozkov, hag aze em eus kavet levr Guillotin de Corson : "Les Templiers en Bretagne" adembannet gant Coop Breizh eus Spezed. E pennad kentañ al levr e komz an oberour, dres, eus Komanderezh ar Fouilhez hag eus he diazezadur e 1160. Un diell sinet gant Konan IV, dug Breizh, o reiñ koumanantoù ar Fouilhez d'an Demplourion a zo test eus an donezon-se, ha war an diell-se e weler an anv a zouge al lec'h e 1160.

Tra iskis, "An Folled" e oa an anv-se, hag an addispleg a ra Guillotin de Corson a zo da lavarout e vefe "An Folled" un distummadur eus "La Feuillée". Iskis eo an doare-se da welout emdroadur an anvioù-lec'h, rak a-feur maz a an amzer e-biou eo e vez distummet an anvioù, kentoc'h, ha tamm ebet en tu gin.

Evit talvoudegezh "An Folled" e 1160, n'eus kudenn ebet d'am soñj, hiziv an deiz e vefe "Ar Folled", da lavarout eo liester "Ar Foll", na mui na maes. Perak an anvadur-se ? N'ouzon dare ! Met, n'emañ ket an dalc'h amañ. En enep e c'heller tebiñ[16] ne voe ket plijet an Demplourion - o deus bet seulabred ur brud un tamm sulfurek peget ouzh o c'hein gant an dud -, d'en em staliañ en ul lec'h anvet "An Folled", hag o dije kemmet an anv-se. A-hend-all, ne oa ket an Demplourion dre ret Breizhiz vrezhonegerion an holl anezho, ha zoken tamm ebet breizhat, dreist-holl e-touez ar pennoù Komanderezh. Evel-se, e c'hell bezañ bet buan galleg an amzer-se yezh voutin ar gumuniezh demplourion. Bez' e kaver an anv skrivet "Folleia"[17] e 1255, met en ur skrid latinek e tle bezañ ; en enep, adal 1306 ez eo gallekaet ar ger-mell "An" gant "La", neuze hon eus "La Foillée","La Folloe", goude "La Foulliee" e 1316, "La Foullee" en 1384, "La Feillee" e 1536, hag all...

A-benn ar fin, e c'heller darbenn hon eus bet aze un enezennad romaneger en un takad brezhoneger, hogen stummet nevez a-walc'h, rak a-c'houde 1160 - deiziad diell Konan IV - ha neket un enezennad romanek, kozh-tre, eus amzer ar maread galian-ha-roman. A-du ez on gant pezh a lavar Alan J. Raude en e levr "L'origine des Bretons armoricains", Dalc'homp-Soñj 1996, pajenn 163, a-zivout an anv-lec'h "La Feuillée" : « "Fouilhez" ne peut venir de "foliada" en évolution locale; c'est certainement une importation du 12^ème siècle, sans doute par les Templiers […] En zone bretonnante, une forme romane de type "oïl" ne peut être imposée que de l'extérieur ».

A-du a-walc'h e vefen gantañ neuze, hogen evit "La Feuillée"[18] ne vije ket bet tre un enporzhiadur hogen kentoc'h distummadur hag amsavidigezh[19] gerioù brezhonek sklaer a-walc'h, "An Folled", gant ur gumuniezh relijiel-ha-brezelour, ma oa ar galleg he yezh velestradurel, en ur c'hourlakaat un anvad na oa ket re disheñvel ent soniadourel avat evit ober degemer ar c'hoari sigotañ, evel maz eo bet gallekaet lec'hanvioù evel "Roc'h-Morvan" e "Roche-Maurice" da skouer. A-benn ar fin, ne gredan ket e vefe "Ar Fouilhez" un emdroadur eus "An Folled", hogen ur brezhonekadur eus an anvad gallek "La Feuillée" a vije bet amsavet outañ.

Yann MIKAEL

Oferenn Lun Fask an Aotrou Perrot 2007

Gant aotre person-kanton an Uhelgoad, da deir eur abardaez, e oa bet lidet an Oferenn evit eñvor an Aotrou Perrot abostol Feiz ha Breizh e kichenik e vez e tal chapel Koad Kev Skrigneg.

Daou veleg a oa oc'h oferenniñ, an aotrouion Blanchard ha Derrien, ha 32 fidel o kemer perzh. E brezhoneg e voe lidet, gant ur ger gallek bennak e-kerzh ar brezegenn. Goude an Oferenn ez eus bet divizet e vo dalc'het gant an doare-se da ober : lidañ en deiz-se, er-maez eus kiriegezh ur strollad politikel, un oferenn (pe gousperoù ma ne vije beleg ebet evit dont), war-dro teir eur abardaez e chapel Koad Kev. Kest an oferenn a zo bet roet da barrez Skrigneg.

E.A.T. e Kastell Duged Breizh

Dre Internet an hini eo e oa bet kinniget un emgav e Kastell Duged Breizh gant E.A.T. Brezhoneg leizh hor genaouioù hon eus graet ur weladenn d'ar C'hastell nevez adkempennet. Un digarez plijus-tre eo bet an emgav-se daoust pegen nebeut a dud a oa deuet : 8. Daoust pegen diaes eo mont kuit eus ar gêr ha foetañ hent da gejañ an eil gant ar re all ez eo hollbouezus evit buhez an Emsav : se a lavare dija Roparz Hemon daou ugent vloaz 'zo.

E.A.T. e Dirinonn

Dre internet bepred e oa bet lakaet un emgav e Dirinonn d'ar sadorn 30 a viz Mezheven, da vale war roudoù santez Nonn ha sant divi er barrez-se. Un devezh plijus ha didorr.

A-berzh "Mignoned Feiz ha Breizh"

D'ar sadorn 9 a viz Mezheven ez eus bet dalc'het un Devezh Studi ha Pediñ e Presbital Kozh Brelevenez e Lannuon. Graet en deus berzh an devezh-se peogwir eo bet bodet ur pemp warn-ugent bennak a dud evit an emvod-se, an hini kentañ dalc'het abaoe pellik amzer, abaoe ma veze aozet devezhiadoù preder ha pediñ gant Kristenion Breizh. Met adkregiñ a reomp gant an hevelep hent, war an hevelep roudoù, o tennañ hor mad eus kement tra a zo bet savet araozomp, lakaomp, Maodez Glandour. Aotrou Klerg, Gwilherm Dubourg, Armañs ar C'halvez, Youenn Olier, Jil Ewan, ha reoù all, c'hoazh, Doue d'o fardono holl.

Neuze hon eus bet pemp prezegenn en devezh-se, div diouzh ar beure gant Fañch Kerrain, "Ha Doue a zo anezhañ ?" ha Yann Talbot "Ha Jezuz Krist a zo Doue ?" ha war-lerc'h an oferenn er salig-pediñ (hini Gabriela ar Yeoded, a oa aet da birc'hirinañ da Jeruzalem, en XIX^vet kantved ha marvet eno), hag ar pred kreisteiz kemeret ganimp e ti "Mari C'hlazioù", tro-dro d'ar presbital, el liorzh, dindan un heol tomm berv, hon eus adkroget gant hor c'haozeadennoù. hini an Tad Olier Riaudel, dominikan, diwar-benn "Hag ar Spered Santel a zo Doue ?", war-lerc'h-se hini an Tad Remi Cheno, dominikan eus Roazhon ivez, diwar-benn "Hag an iliz a zo a-berzh Doue ?", hag hon eus echuet gant hini Benead, eus Tiegezh Santez Anna, Roudoualleg "Ha trec'h e vimp war ar marv?".

Breutaet hon eus war an holl zanvezioù-se hag a zo diazez ar feiz kristen. Ha plijet eo bet an holl berzhidi o c'hellout kendivizout hag eskemm o sonjoù diwar-benn ar feiz kristen er bed a-vremañ.

Setu perak ez eus bet divizet adkregiñ gant an taol-esa-se hag a zo bet frouezhus.

Un eil emvod a vo aozet e Brelevenez, er presbital, d'ar Sadorn 13 a viz Here. Merkit endeo an deizad-se war ho teiziataer.

An danvez a c'hellfe bezañ : "Penaos bezañ kristen e Breizh er mare-mañ ?"

Kaoz a zo ivez da aozañ e-pad vakansoù bras an hañv e 2008 ur c'hamp katekiz e brezhoneg a badfe ur sizhunvezh, evit ar vugale etre 7 ha 13 vloaz.

Notenn gant Tepod Gwilhmod : Diwar lenn kemenn Yann Talbod ez eus tu da grediñ e vefe aet da get "Kristenion Breizh", evel maz eo aet da get "Studi hag Ober". Bev bepred eo "Kristenion Breizh", daoust pegen izel eo niver hec'h izili, ha deuet kozh an darn vrasañ anezho. E 1993 e oa chomet a-sav ar bodadegoù miziek evit aesaat he c'hresk d'ur gumuniezh diwanet e-touez hec'h izili yaouankañ, "Tiegezh Santez Anna", ur gumuniezh a droc'has e 2001 gant he madoberour ha gwarezour dirak an eskob : kadoriad "Kristenion Breizh" ha person Kistinid, Marsel Blanchard, en doa roet bod dezho en e barrez. Abaoe n'eus ket bet tu da adlañsañ betek-henn an "Devezhioù-Studi", a zo bet "Imbourc'h" ur frouezh anezho evit un darn vras, betek 1993. Chomet eo "Kristenion Breizh" ur vreuriezh a bedenn 'hepken' hiziv an deiz. Ret eo notañ ivez ne oa ket ar studi ar pep pouezusañ e "Devezhioù studi miziek Kristenion Breizh" : ar bedenn an hini e oa. Gwelout a reer ez eo disheñvel un tamm raktres obererezh "Mignoned Feiz ha Breizh" eta, a seblant reiñ ar pennpouez d'ar studi.

Diwar-benn ar c'hamp c'hatekiz moarvat e vefe furoc'h ober ur c'hamp evel ma ra paotred an Aotrou Lefebvre : ur c'hamp en un domani prevez, hag ar vugale ambrouget gant o zud. Ur seurt KEAV en amzer ma oa kristen dre vras eta, a-raok ma ne voe mui ha ma voe neuze diazezet kampoù bloaziek "Kristenion Breizh" hag "Emglev An Tiegezhioù" e Ti-Parrez Kistinid e dibenn ar bloavezhioù 70 betek dibenn ar bloavezhioù 80.

D'an 23 a viz Mezheven e oa bet urzhiet beleg Gwilhom Ar Floc'h evit eskopti An Naoned, desket brezhoneg gantañ madik a-walc'h. Darempredet an deus Oaled Sant Erwan Brest. Buhez hir d'ar beleg nevez eta, ha bennozh da Zoue ! Skrivañ dezhañ a c'heller ober, ha kinnig oferennoù da skouer e Presbital Orvez (4 pl. Eglise 44700 Orvez). Anvet eo da gure e Kastell Briant, parrez ar Groaz Santel (Sainte-Croix).

Anjela Duval ha Kerizinenn (Errata)

En niv. 50 em boa graet anv eus gweladenn Anjela Duval hag Ivona Martin e Kerizinenn. Ivet An Dred eus Lannuon a skriv da lavarout "ne dec'he morse Anjela eus Traoñ an dour". Moarvat on bet faziet eta : ra vezin digarezet. Lavarout a ra ouzhpenn hol lennerez "Unan all bet o welet J.L. Ramonet e oa Maria Prat e karr boutin gant tud all eus Treger". Trugarez dezhi evit ar resisadurioù-mañ. Yann Maneguen.

[1] Arabat kemmeskañ anvadoù ar re a zo penn ar broioù emren Kembre, Skos hag Iwerzhon an Norzh, First Minister (Priomh Mhinisteraer e skoseg) anezho, hag an hini a zo e penn ar Rouantelezh-Unanet, Prime Minister anezhañ, eleze an Tevezeg.

[2] an toleadoù a-du gant ur stad skosat n'int ket ar re e-lec'h ma vez komzet ar muiañ gouezeleg Bro-Skos (Notenn gant ar galaouenn).

[3] Yuzh (benel) : strobad strolladoù politikel lakaet a-gevret evit amparañ ur gouarnamant.

[6] Betinho : lezanv Herbert da Souza, stourmer brudet evit gwirioù-mab-den e Brazil.

[8] Pennsturiezh : philosophie, conception de q.q. chose fondée sur des principes

[11] Kanterbediñ : intercéder ; erbediñ : recommander.

[17] Hervez "Corpus" Diazezoù studi istorel an anvioù- parrez, gant Erwan Vallerie, An Here, 1995.

[18] Da notañ, un anv brezhonek rik a zo gant pep kêriadenn eus ar gumun (d'an nebeutañ hervez bloazlevr ar pellgomz).