“KANNADIG ’ IMBOURC'H

War niverenn 44 Kannadig Imbourc’h ez ersaven ouzh troidigezh c’hallek Ur Breizhad oc’h adkavout Breizh. Un nebeud resisadurioù a ouzhpennin amañ, ha dreist-holl e ledanain va savboent eus un arvez yezhel rik d’un dremmwel kevredigezhel ha politikel.

Evit kenderc’hel war ar vurutelladenn boulc’het ganin eus emzalc’h Roparz HEMON a-zivout ar galleg ez ouzhpennin fraezh ne oa ket Roparz HEMON a-enep ar galleg evitañ e-unan, a-enep e impalaerouriezh ne lavaran ket. En An Aotrou Bimbochet e Breizh[1], da skouer, e prizie kalz an Aotrou Kerlaban ar sevenadur gallek…hini ar “C’hanada” (eleze hini Kebeg e gwirionez) da vihanañ, hini “ur bobl yac’h, oberiant, kalonek”, enebet ouzh spered brein Gallaoued Frañs.

Kraf ar yezhoù n’eo e gwirionez nemet un elfenn –dister drezi hec’h-unan– eus an emzalc’h a rankomp ren a-fet hor brezhonelezh hag ar meizerezh a rankomp kaout eus ar bed diavaez a zo en-dro deomp.

Eeun eo e gwirionez kraf ar brezhoneg, ha n’hon eus ket da ezteurel ar goulenn diot “petra a rankomp ober e brezhoneg” nag ar respont ken diot all “Mennet omp da gomz eus pep tra e brezhoneg”. Ar gudenn a vefe kentoc’h “petra a rankomp ober ?” pe “eus petra omp mennet da gomz ?”. Met anat a-walc’h eo evidomp n’hon eus ket da c’houlenn e petore yezh e rankimp ober…Padal ez eo ken anat all n’eo ket diorreet c’hoazh hor yezh –ha drezi e gwirionez hor c’humuniezh hag hor c’hevredigezh– evit ober ganto en un doare ken natur ha ma ra n’eus forzh petore pobl digabestr, kement-se a-raok pep tra a-fet kevredigezh ha zoken bred ha kevred. Mard eo anat en hor youl n’eo ket ken anat d’e seveniñ er pleustr, henn gouzout a reomp kalz re…Perak ne c’hellomp ket henn ober ken aes ha se ? Dre ma ’z eo gennet hor yezh ha –ma ’z eus unan anezhi !– hor c’hevredigezh vrezhon gant ur yezh c’hallek hag ur gevredigezh c’hall hollvezant en-dro dezho. Pelec’h emañ an dalc’h neuze ? Dre m’emaomp gennet evel-se ez eo hor yezh hag –en tu-hont dezhi– hor meizerezh breinet gant ar galleg hag ar bed a zo kaset gantañ. Alese ar sabir a rankomp gouzañv –psikologiezh, fotokopioù, asurañsoù…– ha n’eo nemet un azon eus ar sujidigezh m’emaomp d’ar gevredigezh aloubus hag intrus. En tu-hont d’ar yezh hepken emañ an droug : suj omp d’ar gevredigezh-se, pezh hol laka da briziañ an traoù e-keñver dezverkoù ar gevredigezh-se, ha bezañ bepred lakaet d’ober daveoù d’ar gevredigezh-se : zoken en ur farsal, ober goap pe en ur bismigañ, ober dave d’ar politikerezh gall, pe d’ar pezh hon eus resevet a-berzh ar gevredigezh-se, da skouer –evit kemer ur skouer tennet diouzh hor metoù deomp, ur bomm tennet diouzh Lavar 11–, “Mais à quoi ça sert que KIS i’ se décarcasse”, dave d’ur bruderezh gall evit ur merk pebr…Anat eo ez eo naturel evit pep hini ac’hanomp kaout da zezverkoù fonnusañ ar re a zo re ar gevredigezh a zo en-dro deomp, ha n’eo ket se a zo da rebech. Pezh a rebechomp avat eo an emzalc’h a gemer ar stad-se evel reizh, pe –da vihanañ– evel didec’hus da viken, gant un emzalc’h plegus. Ret eo deomp stadañ an dra-se, n’eo ket evit asantiñ dezhañ, evit e nac’hañ ha stourm ouzh an techoù-se ne lavaran ket ! Ez pleustrek, penaos e rankomp kemer penn ar gudenn ? Evit komz fraeshoc’h, petra eo ar pep pouezusañ : sevel hiniennoù brezhon –eleze brezhonegerion dezho ur meizerezh dibar– hag a savo da c’houde ur gevredigezh vrezhon, ez naturel, pe er c’hontrol sevel da gentañ ur gevredigezh vrezhon, a savo hiniennoù brezhon ? Disterat goulenn, ken dister ha goulenn piv oa ar re gentañ etre ar yer hag ar vioù. An daou zo ken diziouerus ha kenglotus an eil ouzh egile. Anat eo ez eo hiniennoù brezhon a savo ur gevredigezh vrezhon. N’eus ken met sellout a-hend-all ouzh enep-skouerioù evel gallegerion a zesav o bugale e galleg hepken, o kas anezho d’ur framm “brezhonek”, Diwan e anv, da gejañ gant bugale all ha ne reont ivez nemet gant ar galleg er gêr, hag a gred e vo graet anezho dre vurzhud tud dezho ar brezhoneg da yezh naturel…Ken anat all eo e vez stummet an hiniennoù –a-fet bred– , evit ul lodenn vras, gant ar gevredigezh ma vevont, diwar elfennoù enganet er penn kentañ. Hor meizerezh eus ar bed –hag ar binviji yezhel a servij deomp d’e ezteurel– a dennomp diouzh ar gevredigezh-se. Bredel ha kevredadel eo ar gudenn war an dro[2]. Evit bastañ an elfenn gentañ –sevel hiniennoù dezho ur meizerezh brezhon– e rankomp kenderc’hel ha peurechuiñ an irvi boulc’het gant Gwalarn ha Roparz HEMON da gentañ, gant SADED ha Gwion ETIENNE er bloavezhioù c’hwegont da c’houde : kinnig un deskadurezh klok dezhi da bal goleiñ holl dachennoù hor gouiziegezh : pezh a ouzomp a rankomp gouzout e brezhoneg. Evit an eil elfenn –sevel ur gevredigezh vrezhon– e vefe mat aozañ digarezioù da skoulmañ darempredoù etrehiniennel, en-dro da zoareoù liesseurt –prezegennoù war zodennoù a sell ouzh hon amzer kempred, pezhioù-c’hoari, pe digarezioù “skañvoc’h” e sell diduamantoù evel festoù-noz. Hag evel-just e rank bepred an daou arvez-se bezañ stag-groñs an eil ouzh egile : pouezañ en deskadurezh ouzh talvoudegezh kevredigezhel pezh a zo kelennet, chom war an evezh ma vo savet an obererezhioù meneget en ur yezh dereat, gant tud stummet a-zevri evit se eta.

Daoust ha bevennet eo hon embregadenn gant harzoù Breizh hepken, oc’h ober fae ouzh ar bed ? Nann, evel-just ! Pa vennomp bezañ ur bobl dieub ez kevredel hag ez bredel e talv an hevelep tra hag evit an Alamaned, ar Japaniz, ar Vec’hikaned pe an Aostralianed bezañ dieub. Ha, koulskoude, ar re-se n’o deus ket da zremmwel nemetañ Alamagn, Japan, Mec’hiko pe Aostralia. Roparz HEMON, amañ adarre, en doa diskouezet splann an hent : ret eo deomp sellout ouzh ar bed evel Brezhoned, ha n’eo ket dre hanterouriezh ar galleg hag ar skeud a’r bed a ro deomp Frañs. Alese ar ret m’emaomp da anavezout ar bed en doare dizalc’h-se, ha neuze da sevel studiadennoù a bep seurt diwar-benn holl vroioù ar bed. Alese ivez ar ret m’emaomp da zeskiñ yezhoù all, ar muiañ a c’hellomp. Bezomp fraezh, ha komzomp didro : ur vro enni nebeutoc’h eget 4 milion annezad ne c’hell ket ober gant ar brezhoneg hepken, pa ne c’heller ket goulenn groñs digant neb estren en defe c’hoant daremprediñ Breizh evit abeg pe abeg – kenwerzh, diplomaterezh, touristerezh…– deskiñ brezhoneg. Evit ar vuhez pemdeziek ha diabarzh e rankomp ober gant ar brezhoneg, ha gantañ hepken. Evit an darempredoù diavaez, avat, e rankomp ober gant ur yezh “vras”, hag ar yezh-se –plijet pe get– ne c’hell bezañ nemet ar saozneg, yezh ar c’henwerzh etrevroadel, ar stlenneg, an darempredoù diplomatek…Un dever eo eta – evit d’hor brezhonelezh gellout diorren digabestret diouzh ar galleg ha diouzh Frañs – da bep hini ac’hanomp ober ar striv da zeskiñ pe beurzeskiñ saozneg.

Ha Frañs, en afer-se ? Pep bro, pep sevenadur, o deus o flas e sevenadur ar bed, ha Frañs evel ar re all. Evel Roparz HEMON ha ne oa ket – hel lavaret hon eus a-us– a-enep ar sevenadur gallek ennañ e-unan, n’omp ket kennebeut dre ret a-enep Frañs hag ar sevenadur gall ha gallek. Pezh a c’hoarvez e Frañs, Istor pe Lennegezh Frañs a rankomp anavezout, evel re n’eus forzh petore bro all. Pelec’h emañ ar gudenn eta ? Evel re n’eus forzh petore bro all, emaon o paouez lavarout. Ket nebeutoc’h moarvat. Ket muioc’h kennebeut avat. Ret eo deomp anavezout Frañs evel maz anavezomp hon amezeion europat –Breizh-Veur, Alamagn, Italia, Spagn, Norge, Rusia, Hungaria… –. Ret eo deomp anavezout Frañs evel ma anavez ivez Frañs Breizhveuriz, Alamaned, Italianed, Spagniz, Norgeiz, Rusianed, Hungariz…Na nebeutoc’h, na muioc’h. Amañ ivez, komzomp fraezh ha didro. Evel m’hon eus merket endeo omp gennet gant ar yezh hag ar sevenadur gallek, ha ne c’hellomp ket sellout ouzh ar galleg evel ouzh n’eus forzh petore yezh all[3].

Ma tigoromp ur skingomzer pe ur skinweler e kavimp hogos sur ar sevenadur gallek. Ma lennomp ar gelaouenn gentañ pe al levr kentañ a gavimp e c’hellomp bezañ ken sur e vo emichañs e galleg. Hag anzavomp ivez e tibabimp diouzh hor youl vat – mar ne lakaomp ket harzoù d’hon techoù naturel – al levrioù, kelaouennoù, chadennoù skingomz pe skinwel gallek-se, zoken m’hon eus tro da zibab reoù saoznek pe alamanek, pa ’z eus ac’hanomp – ne gredan ket faziañ kalz amañ – evit an holl ac’hanomp gallegerion a-vihanik, pa ’z eo aesoc’h evidomp lenn pe selaou galleg. Anez deomp chom evel m’emaomp bremañ beuzet gant ar galleg e rankomp eta sevel stankelloù a-benn herzel ouzh al lanv gallek. Etre an traoù all a rankomp sevel diwar-benn broioù all ar bed, savomp dornlevrioù Istor, Lennegezh, Douaroniezh, Politikouriezh Frañs, lennomp anezho, ha mat pell ’zo ! Estreget-se, evit ar re vennetañ ac’hanomp, paouezomp a sellout ouzh ar c’helaouennoù pe ar skinwel gallek, a selaou ar skingomz gallek. Paouezomp ivez da emellout en obererezhioù c’hweluniadel pe bolitikel gall, eleze a gemer perzh er gevredigezh c’hall. Gouzout a ouzon pezh a vo eilgeriet din kerkent : plijet pe get emaomp enframmet er gevredigezh c’hall, ne c’hellomp ket sellout ouzh ar politikerezh gall evel ouzh politikerezh ar broioù all p’emañ hon tonkad hag hor buhez pemdeziek e dalc’h divizoù gouarnamant Pariz. Gallout a reer kompren an arguzenn-se, ha n’eo ket disol, hogen kompren a rankomp ivez an antell hol laka da vezañ lodennek er gevredigezh trec’h diwar zigarez d’en em zigabestrañ diouti. O nac’hañ emellout er gevredigezh c’hallek e rankomp eta dispenn un touell dalc’hus e metoù ar Mouvement Breton, hini ar gevredigezh (en unander) a vefe e Breizh, a oa bet brezhonek gwezhall e “Breizh-Izel”, a oa bet gallekaet a-grenn hag a rankfemp neuze advrezhonekaat. Ret e vo hep mar advrezhonekaat Breizh, met a-raok henn ober e rankomp – distreiñ a reomp d’ar c’hraf meneget a-us – sevel ur gevredigezh vrezhon kempoell distag diouzh ar gevredigezh c’hallek, he lakaat da greskiñ ha da c’holeiñ tamm ha tamm ar gevredigezh vreizhat. Disrannour eo hon embregadenn eta, n’eo ket hepken en e ster melestradurel rik – pezh a vefe berrboell a-grenn, mard eo evit hañvalout ouzh an “Iwerzhoniz” dizalc’h ez melestradurel hogen lodennek penn-da-benn er gevredigezh hag er bed kevredel saoznek –, dre ma vennomp da gentañ en em ziframmañ diouzh ar gevredigezh c’hallek ha sevel ur gevredigezh vrezhon dirazi ne lavaran ket. Darempred ebet gant ar gevredigezh c’hallek a zo e Breizh eta ? Eo, ur wezh bezañ enframmet ni-hon-unan evel kevredigezh distag avat, a-benn lakaat perzhiaded ar gevredigezh c’hallek-se da emezelañ tamm-ha-tamm – hag ez hiniennel – en hor c’hevredigezh nevez[4].

Rafael URIEN

Breudvell[5] Regensburg

Goude gobidell ludresadennoù ar profed Moc'hamed, setu tro ar pab Benead XVI da vezañ taget evit komzoù tamallus en dije lavaret a-enep an Islam, hag ur wech ouzhpenn ez eo aet ar bed muslimat e belbi ; ar pennadoù o tezrevellañ diskeladegoù taer ar Vuslimiz eus Maroko betek Indonezia ha diskleriadurioù o renerion relijiel ha zoken politikel o deus leuniet pajennoù ar c'helaouennoù e-pad ur pemzektez.

Bez' e oa da heul ar brezegenn a reas ar pab e skolbenn Regensburg (Bavaria) d'an 12 a viz Gwengolo 2006, dirak ur selaougelc'hiad[6] a zerc'houezerion eus ar skiant - kelennerion hag imbourc'herion -, hag eno e komzas evel ar c'helenner douevoniezh maz eo bet, kouviet en ur skolbenn vras. Er brezegenn-se e oa anv dreist-holl eus an darempredoù etre ar feiz hag ar meiz, hag eus ar retvez da chom hep strishaat ar meiz da hentennouriezh[7] ar skiantoù, intentet en he ster strishañ.

Da boent loc'hañ e zisplegadenn, en doa Benead XVI adkemeret un arroudenn tennet eus ur vreutadenn eus ar pevarzekvet kantved etre an impalaer buzantat Manuel II Paleolog, anavezet evit e ouiziegezh, hag ul lenneg persat a-zivout ar ganttroidigezh dre heg, hag a zo e kalon brezel santel an Islam, da lavarout eo an djihad.

Arguzenn an Impalaer a oa : emañ ar feiz o tont eus an eneñv poellek ha neket eus ar c'horf. Hogen, a-raok dont d'ar c'hraf-mañ, an Impalaer, o tremen dreist an diforc'hadoù jubennadur a oa endeo d'an ampoent e-kreiz an Islam, en doa deraouet da dagañ e gendivizer en un doare taer souezhus, gant ar c'homzoù-mañ : « Diskouez din hepken petra nevez en deus degaset Moc'hamed, ha ne gavi nemet traoù fall hag dizenel, evel e urzh da skignañ, dre ar c'hleze, ar feiz a brezege ». N'eo nemet da c'houde ar menegadur-se - a voe kavet "feuls" a-walc'h gant ar pab - ma tispleg an Impalaer perak ez eo diboell an doare-se da skignañ ar feiz dre ar feulster.

Bez' e loc'h enta prezegenn Benead XVI diwar an divizadenn-se etre daou lenneg, an eil Muslimad hag egile Kristen, evit difourkañ war adhaeridigezh[8] an ezhomm mallus hiziv eus ur c'hendiviz gwirion etre ar sevenadurioù hag ar relijionoù. N'on ket me, evel-just, evit barn intrudu ar Pab war ar gudenn-se, hag e gwirionez ez eo gwelloc'h d'an dud, d'ar pobloù, kendivizout etrezo eget ober brezel, hogen gant hevelep doare ober ez eo tebet, gant pep hini, degas war an daol kement hag ar re all, da ober an hanter eus an hent evit tostaat ouzh ar re all, ha da gentañ-penn, marteze, da eztaoliñ fraezh ez eo mennet da gendivizout diwidre, kement evit e vad dezhañ hag evit mad ar re all, hag an dra-se, ret eo henn lavarout, n'eo ket anat atav gant lod anezho.

War ar poent diwezhañ-mañ em eus bepred war va spered pezh a lavare an Aotrou 'n Eskob Giuseppe Bernadini[9], Arc'heskob Smyrna (Turkia) e kerzh un eskebvod dalc'het e Roma e 1999, a-zivout ar c'hejadennoù etre Kristenion ha Muslimiz - a vez, forzh penaos, aozet atav gant Kristenion - ha ma c'houlennas un deiz ur perzhiad kristen ouzh ar Vuslimiz o perzhiañ, perak ne vefe ket aozet ganto, d'an nebeutañ evit ur wech, kejadennoù a seurt-se, ha ma voe respontet dezhañ : « Perak e vefe ret deomp henn ober ? N'hoc'h eus netra da zeskiñ deomp ha n'hon eus netra da zeskiñ diganeoc'h".

Evel ma weler ez eo bepred ar Gristenion a fell dezho kendivizout - dres evel ma vezont ar re nemeto oc'h ober keuziadezh[10] - hag an dra-se abaoe Goursened Vatikan II pergen, met, war pezh a hañval e servij dreist-holl ar c'hejadennoù-se da "amuser la galerie" evel ma lavar ar C'hallaoued, hag e keit-se ar Vuslimiz a oar kas war-raok o fezhioù-gwerin war c'hoari gwezboell ar bed, pezh a voe anzavet divezh zoken gant an hevelep Muslimad ma komze an Aotrou 'n Eskob Guiseppe Bernadini diwar e benn e 1999, pa ziogelas e kerzh ur gejadenn all : "Bez' e aloubimp ac'hanoc'h a drugarez d'ho lezennoù demokratel, bez' e kabestrimp ac'hanoc'h a drugarez d'ho lezennoù kravezel ".

Evit skeudenniñ splann a-walc'h ar c'homzoù diwezhañ-mañ e c'heller menegiñ pezh a zisklerias ar c'horonal Khadafi, arlevier Libya, nevezik zo, peogwir e oa d'an 10 a viz Ebrel 2006, e kerzh Kendael Tombouktou (Mali), aozet gant "Aozadur Islamek evit an Deskadurezh, ar Skiantoù hag ar Sevenadur" ; setu e c'homzoù : « Bez' e tle an holl dud dont da vezañ muslimat. Hiziv an deiz, amañ e Tombouktou, e reishaomp an istor. 50 milion a Vuslimiz hon eus en Europa. Bez' ez eus merkoù a destenieka e roio Allah deomp un trec'h bras en Europa : hep klezeier, hep fuzuilhoù, hep aloubidigezh. Bez' e raio an 50 milion a Vuslimiz Europa ur c'hevandir muslimat eus houmañ. Enlusket[11] eo Turkia, broad vuslimat, gant Allah hag emañ oc'h aotren dezhi dont tre er C'hevredinad Europat. Bez' e vo neuze 100 milion a Vuslimiz en Europa. Emañ Europa o tiwaskañ hor striventuadelezh[12], dres evel Amerika. An dibab he deus : dont da vezañ muslimat pe diskleriañ ar brezel d'ar Vuslimiz ».

Tud zo a lavaro : « Ya, hogen an holl dud a oar ez eo Khadafi un den un tammig diskiant, boazet da c'hourbann traoù a seurt-se. Ya ! A c'hell bezañ ! Hogen, pennoù bras all eus ar bed muslimat a oa ivez da gendael Tombouktou ha n'o deus ket dislavaret komzoù Khadafi. Evel-se e welomp ez eus an diforc'h bras etre ar bed kornogat hag ar bed muslimat Mar bije bet ur rener stad eus ar bed kornogat o tiskleriañ traoù heñvel diwar-benn ar bed muslimat lakaomp, e vije bet kerkent un c'harmadeg vras er meziennoù evit e zislavarout, hag er bed kornogat da gentañ-penn, en abeg d'ar politicaly correct[13] evel-just, met, evit ar bed muslimat, ez eo disheñvel an traoù, rak n'em eus kavet komzoù Khadafi nemet en ur gazetenn eus ar gwask digemplegour[14] ha minorelet.

Ersav ar bed muslimat ouzh komzoù ar Pab e Regensburg - ha ne oant ket war-eeun e re dezhañ, ret eo henn c'houverkañ ur wech ouzhpenn, peogwir e oa ar frazenn tamallet-se tennet eus ar seizhvet breudvell etre an impalaer buzantat hag ul lenneg persat, ha se ken kozh hag ar Grennamzer - a zo bet evel pa vije bet gevier euzhus pezh a oa bet lavaret gant ar Pab, pezh ne oa ket, hogen o respont evel m'en deus graet ar bed muslimat e tegase e gwirionez ar brouenn e oa gwir pezh a oa diskleriet er frazenn-se, rak ne voe ket nemet diskeladegoù trouzus gant ar straed muslimat : seizh ilizoù a voe taget e Gaza hag e Kizjordania, ha kement all en Nijeria ; ul leanez italiat a voe lazhet war he gwele ospital gant ur strollad bezenourion[15] somaliat, hep komz eus derc'henn[16] ar pab devet gant Muslimiz en Indez, hag all.... E kalz a vroioù e voe kargidi kefridiel oc'h ambroug ar straed o taeriñ ouzh ar Pab, en o zouez rener aferioù relijiel gouarnamant Turkia. Pa soñjer e tle Benead XVI gweladenniñ ar vro-se emberr ez eus tu d'en em c'houlenn petore degemer a vo graet dezhañ, seul vui maz eo bet enebet ar pab, ouzhpenn-se, ouzh trevont Turkia er C'hevredinad Europat, met gant ar pab e tle bezañ miret war e soñj darwantadoù[17] sevenet a-enep beleien katolik nevezik zo e Turkia : an Tad Andrea Santoro drouklazhet en iliz Trebizonda e miz C'hwevrer hag ar beleg gall P. Brunissen, person parrez, kontellataet e miz Gouhere : peadra da ziskouez d'an Turkiz gant piv emañ ar feulster hag ar gevier, hogen, kement gwirionez n'eo ket mat da vezañ lavaret, siwazh, rak gellout a ra gloazañ an hini ma sell outañ, hag hemañ a c'hell tagañ d'e dro, seul taeroc'h maz eo ur gloaz a lorc'h..

E derou pabiezh Benead XVI e lavared edo o tispenn roudoù Yann-Baol II, met a-benn ar fin e hañval emañ kentoc'h ar pab nevez oc'h adsturiañ[18] tamm ha tamm lestr sant Pêr.

Ger-stur Yann-Baol II a hañval bezañ bet : bezañ gwelet mat gant pep hini, ha gant ar Vuslimiz etre reoù all, seul vui ma oant a-du gantañ evit pezh a selle ouzh an diforc'hañ bugale, pezh n'eo ket divat. Bez' e tegemere anezho bep bloaz evel-just en devezhioù bedel evit ar peoc'h en Asizi hag un deiz ma voe profet dezhañ levr ar C'horan gant Irakiz e pokas dezhañ dirak an holl, pezh a drubuilhas memestra Kristenion ar Reter-Nesañ a anaveze mat-tre petra oa bezañ dhimmied en o broioù.

Pa voe adeiladet moskeenn Roma, hag a vefe an hini vrasañ er bed war pezh a lavarer, ne voe ket Yann-Baol II a-enep evel-just, met en eskemm en dije gellet goulenn ouzh pennadurezhioù Arabia Saoudat, da skouer, ma ne vefe mui sellet evel un torfed lidañ un oferenn gristen en o bro, hep komz eus sevel un iliz-veur er Mekka, - evit petore Kristenion forzh penaos - met ur chapel bihan a c'hellfe bezañ, memestra, rak un toullad kristenion a labour en Arabia en-dro d'an tireoul, ijinourion, kalvezourion, met ivez darbarerion evel ar Filipiniz hag a zo kristen evit an darn vrasañ. Pa voe digorlidet moskeenn Roma e voe levenez vras er bed muslimat, soñjit 'ta : brasañ moskeenn ar bed e kêrbenn ar Gristenezh, pebezh trec'h ; ken entanet e voe gant se lod feizidi Kairo, kêrbenn Egipt, da heul prezegennoù o imamed maz ejont da blantañ an tan en ilizoù ar C'hopted (kontet eo an dra-se gant M. Alkader en e levr "Le vrai visage de l'Islam" ), iskis doare da drugarekaat ar C'hristenion evit o damantegezh.

Kement-se a zle bezañ gwelet gant ar Vuslimiz, war skouer Khadafi, evel blenfrouezh[19] an trec'h da zont : Europa o kouezhañ en o c'hrabanoù evel ur frouezh azv, ha setu a-daol trumm ur Pab nevez o klask dihuniñ e worzheg[20] morgousket - a zo da gentañ-penn en Europa, arabat henn disoñjal - o terriñ evel-se skeudenn un trec'h aes ha tost evito, un hunvre a ginnige dont da wir en diwezh, hag e fellfe deoc'h ne vefent ket kounnaret goude-se : biskoazh kement all !

Fatwa ouzh Redeker

N'eus ket bet taolet ur fatwa war ar Pab memestra, rak ur "pesk re dev" e vefe, hogen, war ur c'helenner bennak ez eus tu da deurel unan. Setu pezh a zo c'hoarvezet d'ur c'helenner gall, Robert Redeker diouzh e anv, o kelenn ar brederouriezh en ul lise tost da dToloza, da heul ur pennad eus e bluenn embannet er gelaouenn Le Figaro d'an 19 a viz Gwengolo 2006. Talbenn ar pennad : Face aux intimidations islamistes que doit faire le monde libre ? e-lec'h e rae eus ar C'horan levr ur feulster biskoazh gwelet ha ma teskrive ar "profed" Moc'hamed evel ur preizhataer drailher Yuzevion ha lieswreger, pezh a zo barrletaat[21] evel-just evit n'eus forzh pe Vuslimad.

Adal ma voe embannet ar pennad e pennfollas ar gobidell : tennet e voe ar Figaro diouzh e lec'hioù gwerzh e Tunizia hag en Egipt da skouer, hag ar chadenn skinwel Al-Jazira (Katar) a skignas ersav ar Cheikh egiptat Youssef Al-Qaradawi, prezidant kuzul Europa evit ar fatwaoù.

Kalz nec'husoc'h evit R. Redeker : deznaouet e voe dre e sinadur er gelaouenn evel kelenner lise, hag e tegemeras begozhoù a varv war e wikefre pellgomz e-keit ma oa skignet e chomlec'h war veur a lec'hienn eus al luskoù[22] djihadour. En un nebeut deizioù ez eo deuet un eil Salman Rushdie enket e-pad pell, pe Theo Van Gogh drouklazhet e miz Du 2004, en ur straed en Amsterdam. Kuitaet en deus e diegezh, e labour, gwarezet eo gant paotred an DST hag evezhiet dalc'hmat eo ouzh e di gant an archerion. Ne gousk ket muioc'h eget div nozvezh en hevelep lec'h, e ti mignoned dezhañ ; en ur gêr e tle bevañ bremañ evel un SDF. En un dazaters[23] skignet gant Europa 1 e keuz Robert Redeker d'an diouer a ersavioù diouzh perzh c'hweluniadoù ar gelennerion ha mavdiernezh an Deskadurezh. Un tammig diwezhat ez ersavo memestra ar c'hweluniad SNES evit kendaoniñ ar begozhoù.

D'an 30 a viz Gwengolo, Gilles de Robien, mavdiern gall an Deskadurezh Riezel en deus komzet outañ avat, dre e bellgomzer hezoug, evit asuriñ anezhañ eus e skoazell, hogen oc'h ouzhpennañ : o vezañ ma oa kargiad en dije gellet en em ziskouez evezhiek, kerreizh, fur e pep degouezh. Setu a-walc'h un emzalc'h skouer eus ar republikaned c'hall hag a zo dibleg e keñver ar Gristenion evit pezh a sell ouzh ar bri da zougen da lezennoù ar Republik santel c'hall, hogen leun a zamant hag a gomprenidigezh pa vez anv eus Muslimiz ; ha d'ar mavdiern e vefe tu da gas an dorzh d'ar gêr en ur c'houlenn outañ : « Gant piv e vije bet mat en em ziskouez evezhiek, bezañ kerreizh ha fur e pep degouezh, mar ne vije ket bet ar bolitikerion da gentañ-holl, pa o deus lezet c'hwec'h milion a Vuslimiz da zont er C'hwec'hkogn e-pad daou ugent vloaz, oc'h ober lezennoù zoken, evel hini an adstrollañ tiegezhel, a aesaas o donedigezh, o lezel da zont zoken kalz tiegezhioù lieswreger, paz eo difennet al lieswregiezh gant lezennoù ar Republik ? Daoust da gomzoù an arlevier gall Chirac a gav dezhañ ez eo gwriziennoù Europa ken kristen ha muslimat ez eo ar Gristeniezh he deus graet Europa, he spered hag hec'h unded hag ez eo ivez pezh a soñj ar pab, ha daoust m'emañ oc'h en em zigristenañ e vez sellet bepred outi evel ouzh ar bloc'h kristen-skouer, ha da gentañ-penn gant ar Vuslimiz o-unan, pa anvont ac'hanomp "ar Groazidi", hag pa reont ivez gant ar ger arabek "roumi" evit envel kement Kristen pe Europad a zo, pezh a dalvez "an hini a zo gant Roma". Neuze mar ne vefe ket nann europat er C'hwec'hkogn hag en hor c'hevandir kement hini eus ar feizidi nevez-se, ne vefe ket kement a gudennoù ganto, ha ne vefe ket ezhomm zoken a bennadoù er c'helaouennoù evit diskuliañ an dañjer o tont, ha ne vefe ket ezhomm kennebeut a daoler fatwaoù. Ar mesaer-deñved mat ne lez ket ar bleizi da zont en e zañvadti, digarez ouzhpenn da chom hep kouviañ anezho da zont ennañ.

Yann MIKAEL

Yac'h ha santel eo gouzout piv ez omp. Anavezout hor pivelezh, hon hevelebiezh, hor personded, hon hennelezh. Hor bezañ don a zo prizius ouzh daoulagad an Aotrou. Eñ hag a c'houlenn diganimp, war an hevelep tro, chom hep mirout ouzh ar re all da vezañ ar pezh ez int. Ha diouzhtu ez a va soñj davet ar paotrig tapet o vrezhonegañ er porzh skol ha kastizet, mezhekaet ha kemplezhet.

Met, bremañ, petra a ya d'ober hor pivelezh. Gant petra eo fardet ? Evel evit pep den, ez eo hor pivelezh an hini roet dimp gant ar "skeudennadur a Zoue" a zo ac'hanomp. N'eus forzh piv a zo skeudenn e Grouer. Ret eo avat mont pelloc'h. Anat eo ez eo an tir breset ganimp annezet gant katoliked e-pad 1500 vloaz.

Anat eo ez eo hor pivelezh ar pezh maz eo, ar pezh ma tlefe bezañ, gant penngredennoù, darboelladoù[24], lidadurezhioù, ritualioù, pompadoù, savadurioù, kaerderioù Iliz Pêr. Graet eo hor personded gant ar speredelezh tarzhet eus Roma, met deheñvelaet ganimp-ni, a-hed an Istor. Kalvar Jeruzalem a zo deuet da vezañ kalvar Gwimiliav.

Eus an hennelezh-se e oa anv gant Paol VI, o tiskleriañ, e 1969, e Kampala : "Bez' e c'hellit ha bez' e tleit kaout ur gristeniezh afrikat". An hevelebiezh avat a zo kristek, da lavarout ez eo hini un den pe un denez badezet e Marv hag e Dasorc'h hor Salver, o vevañ er Spered glan gant e holl roadoù. Hon hevelepted n'eo ket ar pezh a ijin ar faltazi, ar pezh a c'hoanta pep hini, met an hini kinklet gant mein prizius an Iliz.

Ar Feiz kristen hepken a c'hell stummañ hor pivelezh-ni, tudennoù a Vreizh. Dimp-ni da zerc'hel mat d'ar pezh a oa, d'ar pezh a zo ha da genderc'hel. Rak bez' ez omp ar pezh hon eus gwelet, klevet, meizet, prederiet war hor glenn. Dimp-ni d'en en ziwall diouzh ar pezh a zo kamm er pezh a gouezh eus ul lec'h all.

Ur bivelezh all a dlefe, Breizhiz maz eus ac'hanomp, a dlefe en em skoulmañ gant hor pivelezh a ikonenn a Zoue. A dlefe en em deuziñ gant hor pivelezh kristek. Hor breizhadelezh an hini eo. Da lavarout eo lies gwriziennoù hon dervenn. Pa vez diframmet digant un den e wrizioù, eme ur c'hrennlavar bosniat, ez eo an den-se kendaonet da zisec’hiñ, rak evit kreskiñ ha bleuniañ, an den a zo ezhomm dezhañ a wrizioù, n'eo ket a dorroù.

Hag, amañ, diogelomp start ez eo hor yezh bouedenn hor breizhadelezh. Ur yezh pinvidik maz eus unan, klokaet, arnevesaet dalc'hmat - ret eo - evit displegañ kement a zo war an douar evel en Neñv. Ur yezh o reiñ o ster d'hor savadurioù, d'hon nevedoù, d'hor c'horolloù, d'hor gouelioù, d'hor sonerezhioù, d'hor boazioù. Setu perak e chom dilavar greunvaen hor santualioù pa vez kanet enno : "Trouver dans ma vie ta présence... Tu es le Dieu des grands espaces..." Eneoù hon hendadoù a skrij peogwir n'en em gavont mui er gêr dre-se. Gwir eo n'int bet morse er gêr, rak a-viskoazh eo bet drastet, mazavet, gloazet hor pivelezh.

Victor Hugo a lavare: "Huroniz Penn-ar-Bed a gomz an hevelep yezh ha per-douar Kernev" . Met, hiziv an deiz, n' eus ket brasoc'h enebourion d'hon hennadelezh eget ar re ned a ket o rannyezh pelloc'h eget o fri ha fri o amezeion. Setu perak hor pivelezh kravezel ha breizhel a zo brallet, stroñset dizehan gant kealioù, mennantezioù, youloù enebet. Reverzhi ar peurunvanded louet hag ar standur hollvedel a ziskar ar pivelezhioù. Se n'eo ket reizh ouzh daoulagad Arloz an disheñvelderioù.

Setu perak dimp-ni d'en em zizober diouzh kement tra a ra gaou ouzh ar pivelezh hag a zo hon dervenn. N'en em lezomp ket d'en em goll en traezhennoù. Ned omp ket ur verc'hodenn holen a deuz er meurvor. Gwechall, e veze lavaret : "Ar vuoc'h a rank peuriñ e-lec'h m'eo staget". Ouzhpennomp : "Ha pa vefe treut ar geot". An deiz all, er skinwel, e kleven ur paotr moldaviat, dreistsperedet - ar c'hentañ en ul lise gall, o tiskleriañ : "Paour eo Moldalvia... Ne c'hellfen mui en em ober du-se..." Pegen mantrus ! Pegen mantrus ivez gwelout emdennidi c'hall o vont da echuiñ o buhez e skeud ar moskeennoù er Maroko

Dieubet evit mat diouzh hengounioù o hendadoù, daoust hag hor c'hempredidi a vije muioc'h breurel, muioc'h habask, muioc'h dispaket eget o diaraogerion ? Ha gouzout a reont piv ez int ha da belec'h e fell dezho mont ? Dimp-ni eta da zizoleiñ ar perlezennoù a uhelbriz douaret en hon hêrezh hag ar pinvidigezhioù dreistkred kinniget dimp ganto. Dimp-ni da vagañ hon hevelebiezh gant an teñzorioù meurdezus-se.

Ar prederour brudet Vladimir Yankelevitch a lavar : "An torfed gwashañ a c'hellfe bezañ graet a-enep ur bobl ez eo diframmañ digantañ he eñvor, rak neuze ne oar mui he anv na deiziad he ganedigezh. Unan eus ar gwashañ kleñvedoù-spered eo chom hep distreiñ d'ar gêr, rak n'ouzomp mui lavarout piv ez omp hag e pelec'h emañ hon annez".

Berr-ha-berr, dispakomp bleunienn hor pivelezh kristen e liorzh hor breizhadelezh.

Ar Bigouter

Bewech ma klevan ur politiker eus an tu kleiz o kendaoniñ skloufoni ar gevalaourion war don an diouganerezh, e c'houlennan ouzhin ma-unan hag-eñ e kred evit gwir ez eo enorusoc'h anken ar glaskerion galloud eget c'hoantegezh ar glaskerion arc'hant, pe hag-eñ e ra van da grediñ hepmuiken evit c'hoari e zammig sant. N'eus ket a drede bezuster, anat. Den ebet ne brient un dispac'h evit distreiñ war-lerc'h d'ar gêr ha bevañ diglod er republik sokialour nevez : pep stourmer kleizat a zo, dre dermenadenn, un danvez perc'henn eus un tammig galloud en urzhaz da zont. E-touez izili ur strollad politikel, ez eo hemañ an diforc'h nemetañ etre ar stourmerion hag ar re n'int nemet mouezhierion. Neb a ya d'ar stourm dispac'hel a c'hortoz ur garg a "komiser ar bobl" d'an nebeutañ-holl. Ne vefe ket kalz a ster, forzh penaos, gant reiñ nebeutoc'h a sikour da "savidigezh ar sokialouriezh" war-lerc'h bezañ bet labouret start evit "distrujañ ar gevalaouriezh" (gwir eo kement-se ivez, mutatis mutandis, evit ar faskouriezh pe forzh pe kinnig all da gemm ar gevredigezh en he fezh. Ne bouezan amañ war ar sokialouriezh nemet peogwir n'eus ket a emsav yoc'hel faskour e Brazil hiziv an deiz).

E pep stourm dispac'hel, neuze, e kaver dre ret an anken a ya gant ar galloud, ha ret eo bezañ kriz-dizenel pe dall-nay evit tremen hep gwelout ez eo mil gwech distrujusoc'h an entan-se eget ar sec'hed a binvidigezh. Houmañ, forzh pegen difetisaet e vefe gant jedadennoù an armerzherion, a vez atav enni ur stradad danvezel - tiez, boued, dilhad, binviji - a ra anezhi ur mad talvoudus drezañ e-unan, a c'haller tennañ joa dioutañ hep teurel evezh ouzh ar builhentez pe an dienez en-dro deoc'h. Ur galloud avat n'eo netra mar ne c'hall ket kreskiñ - Nietzsche en doa komprenet mat-tre an dra-se. Anatat tra : bezañ pinvidik a zo ren war an traoù a-benn ar fin, forzh peseurt stumm arbennik a vefe roet d'ar binvidigezh gant doare ar gevredigezh. Bezañ galloudus a zo ren war an dud. Un den pinvidik, mar pinvidika e amezeion ivez, ne baouraio ket evit keloù-se ; ur galloud avat, ma vez galloudoù all par dezhañ, a ya da get diouzhtu. Ar binvidigezh a gresk dre liesaat ar mammennoù anezhi ; ar galloud, dre natur, a gresk dre vihanaat frankiz ar re all. Evit krouiñ ur Stad-poliser, ezhomm ebet reiñ muioc'h a armoù d'ar boliserion : a-walc'h eo ijinañ ul lezenn a zifenn ouzh an dud all kaout armoù. N'eo ket dre dapout gwirioù nevez eo e troer da c'hroñsvelier, dre gas da get gwirioù kozh ar bobl ne lavaran ket.

Ret eo bet da veiz mab-den tizhout ul live dindan-naturel koulz lavaret evit ma c'hellfe ur brederouriezh - pe un dra bennak damheñvel - lakaat seurt atalad[25] ken anat war an tu gin, ha klask en dienez mammenn ar binvidigezh, er galloud politikel mammenn ar c'hevatalded.

An hollveliouriezh, unan eus merkoù-anaout pennañ an ugentvet kantved, ne voe ket un taol dichañs pe ur fazi a stur war hent an hunvre demokratel : ar fiziañs emlazhus e santelezh ha kefridi-kevatalaat ar galloud politikel eo en deus kenderc'het an disoc'h-se, a c'hall pep hini gwelout gant e zaoulagad bev hiziv an deiz : ar gevatalded armerzhel ken prometet n'eo ket degouezhet, met a-hend-all eo kresket an diforc'h a frankiz etre al levierion hag ar re leviet, betek ur poent n'o dije ket kredet hunvreal ennañ taerañ tiranted an henamzer. Julius Caesar, Atila pe Genghis Khan a souzfe heuget pa vefe graet anv dezho eus enluadeg hollek pe eus un tu da spiañ kaozioù o holl sujidi. En amzer-vremañ, al levierion a glask dija penaos rakluniañ[26] doare-bevañ ar rummadoù da zont. Galloud-distrujañ an diaouled n'eo mui a-walc'h dezho : galloud-krouiñ an doueed a fell dezho kaout ivez.

Unan eus fazioù-meur spontusañ hon marevezh eo e vez sellet ouzh un den a glask mont da binvidik hepmuiken evel ouzh un den diyac'h, kazimant un torfedour, tra ma tremen ur c'hlasker-galloud evit ur skouer kaer a vadelezh, idealouriezh ha karantez ouzh an nesañ. Ur c'hantved a boell evel-se a huch d'an neñvoù diskenn ur Stalin pe un Hitler dezhañ.

Olavo de Carvalho

Lakaet e brezhoneg gant Ewan Delanoy, embannet evit ar wech kentañ e Jornal Da Tarde, dindan an titl Dinheiro e Poder, d'ar 16 a viz gwengolo 1999.

ADDISPLEG

Daou pe dri dra a c'haller ouzhpennañ d'ar mennozhioù displeget a-us. Evel-just n'eus ket a zisparti krenn-ha-krak etre arc'hant ha galloud, hag en hor marevezh ez eo bet kemmet kenañ keal ar binvidigezh gant ar greanterezh, a genderc'h madoù vil ha berrbad a ratozh-kaer. Met gwir eo, feiz, e c'hall an arc'hant (roet gant ar Stad c'hall) bezañ talvoudus evit ar stourmerion vrezhon ; digant ar galloud gall avat ne c'hallont kaout nemet enebiezh. Evit ar pezh a sell ouzh ar "fiziañs er galloud politikel", n'eo ket ken diskiant-se : K. Guyonvarc'h a zispleg deomp penaos er gevredigezh keltiek kozh "frouezhusted ar maouezed hag al labour-douar a oa dindan atebegezh eeun ar priñs ha den all ebet". Ar pezh a zo a-dreuz neuze hiziv an deiz n'eo ket fiziañs ar bobl er galloud (un dra hollnaturel ha dizistrujadus forzh penaos, e "pep lec'h ma kaver un unanenn brasoc'h eget ar familh"), met ar pezh a vez gortozet eus ar galloud.

E.D.

Mare an Hollsent a zo ur mare m'eo boaz ar Vretoned da enoriñ o zud kar aet da anaon[27]. Ur guchennad a zo aet diouzhomp nevez 'zo. Marteze e c'hello hini pe hini eus lennerien ar C'hannadig skrivañ hiroc'h diwar-benn hini pe hini eus ar re emaon o vont da venegiñ :

An Tad Kalvar.

Douaret eo bet d'an 8 a viz Eost e domani an Eudisted "La Roche du Theil" e kichen Reudon, rak eudist e oa, un urzh beleien diazezet mat gwechall er c'horn-se a Vreizh uhel (An eskob Clément Guillon, eskob Kemper ha Leon a zo genidik a Blesei, a zo bet e penn an urzh-se a-raok mont da eskob). Kelenner war ar Fizik hag ar Gimiezh e oa bet ivez e skolaj Sant Marzhin Roazhon, a zo atav war anv an eudisted hiziv an deiz. E anavezet am eus dreist-holl tregont vloaz 'zo pa lide ingal an oferenn e brezhoneg e chapel ar skolaj-se, ha p'hon degemere en e sal klas da bakañ ur banne tomm bennak, un digarez da varvailhat ha da eskemm keleier etre perzhidi an oferenn-se.

Desket en doa brezhoneg ha dont a rae a-benn da skrivañ ur sarmon e brezhoneg bep sul. Skriverezet e oa ha, daoust ma ne oa ket gouest da gomz ervat ar yezh, hor boa, a drugarez dezhañ tro da gaout an oferenn vrezhonek ha sizhuniek nemeti evit Breizh a-bezh.

Ur broadelour e oa met n'en doa ket kemeret er stourm a-hent-all. Aluzenner skaouted Europa e oa bet e Roazhon ivez ha war atiz Yann-Gristof Bouessel du Bourg e oa bet klasket reiñ lañs en-dro d'ar SKAOUTED BLEIMOR, pergen oc'h embann ur c'hannadig, "Sturier Kroaz Hent", a gav din. Aet e oa war e leve e ti e c'hoar e Porzh'n Avaloù e penn-pellañ Ledenez Ruis, dres a-us d'ar Porzh kozh e-lec'h em boa klasket adskoulmañ darempredoù gantañ, en aner. Seblantout a ra e vuhez bezañ bet dister e keñver an obererezh breizhek, met e gwirionez a drugarez dezhañ eo ez eus bet ur gumuniezh vrezhonek kristen e Roazhon e-pad 20 vloaz bennak. Ha dreist-holl n'eus oberenn pouezusoc'h ebet - a vefe gouest an den da seveniñ - eget lidañ an Oferenn, evel ma lavar ur c'hantik bennak, a gav din.

An Dimezell Keilhe pe Queillé

E penn-kentañ miz Here eo aet da Anaon. Hec'h obidoù a zo bet lidet e Gwengamp er Penniliz. Brezhoneg a zo bet a-drugarez d'un nebeut emsaverien gristen eus ar gêr-se. Mat e vefe dezho klask skrivañ ur ger bennak da embann da enoriñ ar vaouez-se he deus stourmet penn-da-benn he buhez evit hor yezh, ha pergen war-dro Embannadurioù AL LIAMM. Kristenez vat e oa ivez : ezel e oa eus "Ar Bedenn evit ar Vro" hag eus "Unvaniezh Speredel Breizh" Maodez Glanndour a weler war al luc'hskeudenn a lakaomp amañ, bet kaset deomp gant Nouela Louarn eus Roazhon, a voe kemeret e-pad ur retred evit ar merc'hed yaouank e 1946, da lavarout eo 60 vloaz a zo. Goude e timezo lod tra ma chomo re all dizimez : er renk kentañ e penn an tu dehou emañ Janed Keilhe, tra m'emañ Vetig An Dred (a zimezo gant Frañsez Kervella) er penn all, Nouela Olier a zo e kreiz (c'hoar Youenn Olier a zimezo gant Alan Al Louarn) hag Ivona Martin a-dreñv an eil adalek an tu dehou. Ma c'hoarvez gant unan anavezout tud all war al luc'hskeudenn ra skrivo deomp...

Maloù Jestin

D'al lun 30 a viz Here e voe lidet er Folgoad obidoù Maloù Jestin, goude ur c'hleñved hir. He anavezet mat am eus dre ma laboure e Skolaj-Lise Sant Jozef Landerne, eveldon. Ur stourmerez evit ar brezhoneg e oa, o stourm dizehan gant he gwaz Yann Jestin (eil vaer Lesneven ezel eus Kevredigezh an dilennidi vrezhonegerien). Ouzhpenn kentelioù brezhoneg el Lise e rae war-dro "KAN AR BOBL" evit Bro Leon, Ti ar Vro Bro Leon, an oferennoù brezhonek, ha war dro kant tra all, diglod alies, e park ar brezhoneg.

Dre ma oant holl izili eus familh ar vrezhonegerien emskiantek ez eo un dever deomp enoriñ anezho amañ, pediñ evito ha derc'hel soñj anezho evit hor c'hennerzhiñ war hon hent, a zo bet o hini en hor raok.

Abalamour da se eo bet divizet gant EAT-Imbourc'h ha Kristenion Breizh pediñ o izili hag ivez an holl a gavo mat dont d'un emgav e Kistinid, da geñver eil deiz ha bloaz tremenvan Youenn Olier. Ur banne kafe a vo kinniget goude an oferenn.

Evel maz eo reizh ober hervez al lezennoù e vo dalc'het war-un-dro emvod bloaz EAT-Imbourc'h.

Tepod Gwilhmod

Sul 17 a viz Kerzu 2006 e Kistinid

15 eur Oferenn deiz-ha-bloaz

Youenn Olier

16 eur Banne kafe e ti Person Kistinid

Emvod Meur E.A.T.

Abred-kenañ, p'edo krennard c'hoazh, en doa kroget Youenn OLIER da skrivañ e zeizlevr. Diwarnañ e voulas kaieroù liestennet dindan dalbenn "O sellout war va c'hiz", a gont e vuhez adalek e c'hanedigezh e 1923, betek dibenn ar bloaz 1942[28]. Ar bloavezhioù 1943 ha 1944 a yeas da ober levrennoù all, heñveldoare, liestennet bepred war anv "Gevred", da lavarout eo gantañ e-unan en e c'hav straed Burloud e Roazhon etre ar bloavezhioù 1967 ha 1970[29].

Goude-se e kendalc'has da voulañ e eñvorennoù e stumm levrennoù bihanoc'h A5, war anv "Imbourc'h" ar wech-mañ. 26 levrenn a zeuas neuze er-maez gantañ ingal. Ar prantad-se eus e vuhez eo danvez ar meneger a reomp anv anezhañ amañ, da lavarout eo etre 1945 ha 1966. Setu amañ da heul, adarre, roll al levrennoù-se :

- Deizlevr ur mizvezh brezel

Genver-C'hwevrer 1945, 66 p. (adembannet)

- War-lerc'h 40 bloavezh

C'hwevrer Here 1945, 308 p.

- Adsav , deizlevr here 1945

Here 1946, 318 p.

- Ur bloavezh e Konk-Kerne

Here 46-Here 1947, 332 p.

- Deizlevr ur miz Dulenn

Gouhere-Eost 1947, 80 p.

- Ur bloavezh e Kemper

Eost 47-Genver 48, 192 p.

- Ur bloavezh e Kemper

Genver-Eost 1948, 196 p.

- Ur bloavezh e Pondivi

kentañ lodenn Gwengolo-Kerzu 1948, 114 p.

- Ur bloavezh e Pondivi

eil lodenn Genver-Gouhere 1949, 210 p.

- Ur bloavezh e Lannuon

kentañ lodenn Gouhere-Kerzu 1949, 160 p.

- Ur bloavezh e Lannuon

eil lodenn, deizlevr ar bloavezh 1950, 223 p.

- Ur bloavezh er broioù-krec'h

kentañ lodenn deizlevr 1951, 232 p.

- Ur bloavezh er broioù krec'h

eil lodenn, deiz Levr 1952, 278 p.

- Distro e Breizh, Gwened

kentañ lodenn, deizlevr 1953, 202 p.

- Distro e Breizh Ploermael

eil lodenn, deizlevr 1954, 248 p.

- Distro e Roazhon,

deizlevr ar bloavezh 1955, 228 p.

- Distro e Roazhon,

deizlevr 1956 ha 1957, 310 p.

- Ur bloavezh a reuz

deizlevr ar bloavezh 1958, 184 p.

- Ur brezel o kenderc'hel

deizlevr ar bloavezh 1959, 198 p.

- O treuziñ ar gouelec'h

deizlevr ar bloavezh 1960, 200 p.

- Gourlenn, deizlevr ar bloavezh 1961, 368 p.

- Ur bloavezh oc'h echuiñ, 1962, 286 p.

- Un dispac'h o c'hwitañ, 1963, 310 p.

- O klask hentoù nevez, 1964, 254 p.

- Amzer an emdouell, 1965, 266 p.

- An Hent-Dall, 1966, 196 p.

Da lavarout eo 6000 pajennad. Lod a zo diviet pe dost siwazh[30]. E 2004 eo ez embannas Youenn Olier levrenn ar bloaz 1966, hogen amzer en doa bet da skriverezañ e gaieroù betek dibenn ar bloaz 1970 ha zoken da aozañ un eil doare d'e envorennoù kentañ : "O sellout war va c'hiz".

Goude 1966 ha betek an diskar amzer 2004 avat, e chom dizembann e Zeizlevr, da lavarout eo, well-wazh, 40 levrenn 200 pajennad bennak pep hini anezho da vihanañ !

Ne vint ket embannet a-raok pell a-walc'h moarvat, evit meur a abeg, bepred an hevelep re : re nebeut a labourerion, re nebeut a arc'hant, re nebeut a skoazell (ha skoazell ebet ken a-berzh ar "Rannvro") ha re nebeut a goumananterion ! Un abeg all a zo avat, a ranker menegiñ evelkent : ar mare eus buhez Youenn OLIER etre 1967 ha 1974 n'emañ ket pell tre diouzhimp c'hoazh, ha ne felle ket d'an aozer diaezañ den ebet o reiñ da c'houzout d'an holl, dre e zeizlevr, e desteni hag e veizadur eus an darvoudoù a reas o reuz d'ar poent-se en Emsav. Termal a rae eta da voulañ al levrennoù a oa prest.

Trugarez vras da zDenez Goasguen da vezañ kaset da benn ar meneger-mañ. Dibabet en deus eta sevel deomp ur roll eus an dud hag eus an aozadurioù eus an Emsav a vez graet meneg anezho gant Youenn OLIER en e zeizlevrioù etre 1945 ha 1966.

Merzet e vo diouzhtu ez eus anv alies-tre eus an hevelep tud, re e diegezh (ul lodenn o kemer perzh eveltañ en Emsav) ha re an Emsav, hini ar yezh pergen.

Ur vengleuz ez eo Deizlevr Youenn OLIER evit istor an Emsav, abalamour d'ar munudoù a ro, evit ur prantad ma oa eñ oberiant bras evel diazezer An Avel, Avel An Trec'h hag ar strollad politikel broadelour a yae d'o heul, e bennadoù fonnus a skrivas el Liamm (pergen burutellerezh war al lennegezh vrezhonek), goude-se ar perzh bras a gemeras e Kamp Etrekeltiek Ar Vrezhonegerion, Strollad An Deskadurezh Eil Derez hag Emsav Stadel Breizh, er bloavezhioù dres a-raok miz Mae 1968…

Moarvat n'eo ket disi ar meneger a zo bet klasket fardañ da dennañ un implij gwelloc'h eus ar mengleuz-se. Alies e ranko Yann Furcher klask e meur a roll an anvioù a garfe studiañ pishoc'h. Ra ouezo eta e ranko klask a-wechoù al lezanv pe ar stumm gallek, pe c'hoazh, alies-tre, ur stumm brezhonekaet eus an anvioù. Emichañs ivez n'eo na klok na difazi an tammig meneger-mañ !

Evel-just ez eo mat lenn an Deizlevr penn-da-benn ha n'eo ket hepken a dammouigoù troc'het, , dieneet, didammet an eil diouzh ar re all, rak bez ez eo ivez istor un den a zigor deomp dor e spered hag a zispleg deomp e vuhezadur eus an darvoudoù, e santimant diwar-benn ar filmoù a wel pa 'z a d'ar fiñvskeudenndi a-wechoù gant e wreg - evel forzh piv ! - , pe er gêr ouzh ar skinwelerez, diwar-benn ar romantoù niverus a lenn e brezhoneg, e kembraeg, gouezeleg, saozneg, alamaneg, galleg, gresianeg kozh !... Ur soñj talvoudus bennak a dennor bepred eus ar prederiadennoù niverus-dreist a gaver en e Zeizlevr, da heul re Meven Mordiern war "Gwalarn" un tammig… Bez ez eo deizlevr un den a zo bet bepred war-un-dro o klask ar wirionez, un den test oc'h arvestiñ ouzh darvoudoù 'zo, hag ivez, un den oberiant en Emsav a weler, da skouer o c'hoiñ e romantoù, ha pergen, etre 1955 ha 1966, Enez Ar Vertuz.

Tepod Gwilhmod

Kavout a c'heller Meneger deizlevr Youenn Olier etre 1945 ha 1966" war lec'hienn Emglev an Tiegezhioù http://kannadig.chez-alice.fr/. Neb a garfe resev ar meneger dindan stumm ur fichennaoueg dindan Word a c'hell hen goulenn diganeomp.

Kemennadenn

Yann Talbot, person Landreger abaoe miz Gwengolo 2001 a gemenn deoc'h en deus bet ranket war c'houlenn an eskopti reiñ e zilez eus e garg a berson. Kaset eo kuit eta. N'eus bet roet abeg resis ebet d'an disentez-se a-berzh ar pennoù bras. Tu a zo da soñjal marteze eo bet kavet ar person re domm e galon ouzh ar vro, ouzh ar bobl, ouzh he yezh. Tu a zo deoc'h ivez da lavarout ho soñj d'an eskopti war an darvoud-se.

Adalek miz Here e vo Yann Talbot o chom e presbital kozh Brelevenez e-kichen Lannuon met ne vo karg ebet dezhañ en eskopti. Ar frankiz a gavo avat da zisklêriañ fraezh ar pezh a soñj diwar-benn an Iliz hag ar Vro.

Yann Talbot Presbital kozh Brelevenez

22300 LANNUON ' 0296480551

Atodenn :

Skrivet hon eus a-berzh EAT d'hor mignon ha d'an eskopti rak kengred omp gantañ en enkadenn m'eo bet lakaet enni. Gwall vrouezet e vo an holl vroadelourion gant emgav Yann Talbot, ha n'eo ket ar re gristen hepken. Ha ret-mat eo disklêriañ fraezh an dra : gall eo framm an Iliz e Breizh ha gwiroc'h-gwirañ eo ar fed-mañ a feur ma steuz gwir bersonelezh hor Bro war zouar Breizh. Ha n'eo ket degouezh an Iliz hepken : an holl frammoù a zo evel-se : an Deskadurezh Vroadel a zo gall ivez !

Setu eta, evel ma skriv Yann Talbot, e vo aesoc'h dezhañ lavarout e soñj dre ma ne vo ken kement e dalc'h ar Framm. Maodez Glanndour en doa dilezet abred pep spi da sevel er Framm (anv a oa bet e c'hellfe bezañ bet anvet da eskob rak studioù en doa graet e Roma) o chom e parrezig Louanneg. Evel-se en deus gellet treiñ ar Bibl ha sevel un oberenn lennegel.

Yann n'eo ket un den da chom hep ober netra kennebeut, daoust pegen hejet eo bet. Kenderc'hel a raio da blediñ gant an obererezhioù an Emsav ha, daoust ma n'eo ket bet karget ent kefridiel eus se, da harpañ, ez-prevez da vihanañ, ar vrezhonegerion gristen da vevañ o feiz en o yezh : lidañ an oferenn e brezhoneg n'eo ket difennet c'hoazh moarvat, gant eskopti Sant Brieg

Evel-se d'ar sadorn 28 a viz Here e oa tost da gant a dud, 15 bugel en o zouez, en oferenn lidet gantañ e chapel Sant Pêr ar Rusked e Lannuon. Ra yelo brezhonegerion Treger e darempred gantañ eta evit kemer perzh en abostolerezh emañ Yann o klask kas da benn : oferennoù gant bodad al liderezh e brezhoneg en eskopti St Brieg ha Landreger, evel-just, met ivez bodadegoù gant E.A.T. gant Breuriezh Sant Erwan, badeziantoù ha katekizerezh e brezhoneg...

[1] Roparz HEMON, An Aotrou Bimbochet e Breizh, Gwalarn 3, Diskar-Amzer 1925 ; 3^de mouladadur, Hor Yezh, Lesneven, 1990, p. 14-15

[2] Lenn pergen ABANNA, “Broad ha stad”, Ar Vro 17 (C’hwevrer 1963)/26-32

[3] Lenn pergen a-zivout ar c’hraf-se Pierrette KERMOAL, “Hon lennegezh er bed”, Aber 15, Nevez-Amzer 2004, p. 67-90, hag arroudenn “Treiñ hon lennegezh e galleg” er pennad “Angerzh ar Vretoned vat”, Aber 20, Hañv 2005, p. 252-255

[4] Diwar-benn mennad krouerion Skol an Emsav e 1969 e tanevelle Youenn OLIER kement-se : “Klevet e oa e tlee ar gevredigezh vrezhon-se kreskiñ tamm-ha-tamm betek goleiñ penn-da-benn ar gevredigezh vreizhat arallek er vro-mañ…” (Imbourc’h 49, 31 Genver 1974, p. 19)

[5] Breudvell : controverse.

[6] Selaougelc'hiad : auditoire.

[7] Hentennouriezh : méthodologie pratique.

[8] Adhaeridigezh : réaffirmation.

[9] Meneget en Osservatore Romano, niv 43 eus ar 26 Here 1999.

[10] Ober keuziadezh : faire repentance (hervez ma voe diskleriet un deiz da skouer gant Yann-Baol II)

[11] Enluskañ : mobiliser pour agir.

[12] Striventuadelezh : prosélytisme.

[13] Da skouer, ar re gentañ o kavout abeg e komzoù ar pab a voe meziennoù europat : ar gwazva alaman DPA, ar Frankfurter Allgemeine Zeitung, ar gelaouenn italiat La Repubblica, La Libre Belgique, hag all...

[14] Digemplegour : anticonformiste.

[15] Bezenour : milicien.

[16] Derc'henn : effigie ; image représentative.

[17] Darwantad : attentat.

[18] Adsturiañ : redresser la barre.

[19] Blenfrouezh : prémices.

[20] Gworzheg : tropell ; adsavet diwar "gorheg" eus brezhoneg Ledenezioù Bazh ha Rewiz, hevelep ger hag ar c'hembraeg "gwartheg" ("cattle" e saozneg).

[21] Barrletaat : blasphémer.

[22] Luskoù : mouvance, hervez Youenn Olier

[23] Dazaters : interview.

[24] Darboelladoù : diarvaroù, kendrec'hidigezhioù.

[25] Atalad : équation.

[26] Rakluniañ : programmer.

[27] Marteze e vefe reishoc'h skrivañ "d'an anaon" evel ma ra Plougestelliz, rak mont a ra an ene da gaout ar re all, an Anaon.

[28] "O Sellout war va c'hiz", levrenn 1 1923-1937, 122 p. ; eil levrenn 1937-1940, 160 p. ; trede levrenn : Gouere 1940- Here 1941, 162 p. ; pevare levrenn : Here 1941 – Mezheven 1942, 104 p. ; pemvet levrenn : Mezheven 1942 – Kerzu 1942, 106 p. .

[29] Deizlevr brezel bloavezh 1943, 192 p. hag hini 1944 : 180 p.

[30] ar re all, da lavarout eo an darn vrasañ a c'heller prenañ o sellout ouzh lec'hienn Imbourc'h pe o skrivañ deomp.