“KANNADIG ’ IMBOURC'H

Brezel ar Bedoù[1]

Setu maz eo bet saouzanet-mik ar bed kornogat adarre. Edo pennoù bras ar riezoù ar muiañ diorreet – ar re binvidikañ mar kavit gwelloc'h, anvet ivez G 8 – oc'h en em vodañ e Gleneagles e kichen Din-Edin e Bro-Skos, evel ma reont bep bloaz, en ul lec'h disheñvel avat, evit kendaelañ a-zivout kudennoù ar bed hervez o zoareoù-int da welout an traoù, pezh na blij ket d'ar re a anver an Arallbedelourion[2], a zeu bewech, niverusoc'h niverusañ, da ziskelaat[3] o enebiezh ouzh ar mennozhioù-se, en un doare feuls ouzh feuls ; setu perak e oa bet bodet en-dro da lec'h emvod ar G 8 miliadoù a gerreizhourion[4] vreizhveurat evit bevennañ trevonnadoù[5] an diskelaerion tagnous-se. Ac'hanta ! Bez' ez eo d'ar mare-se, ma oa buket holl gameraoù ar meziennoù[6] bras war an darvoud etrevroadel-se, m'o doa Islamourion dibabet seveniñ gwalldaolioù marvus-kenañ e London, d'ar 7 a viz Gouhere, er strolldezougoù[7], ken er riboulstraen[8] hag er c'hirri-boutin. Graet e oa bet ar gwalldaolioù-se evit lazhañ ar muiañ gwellañ a dud – dreist da 50 den lazhet ha war-dro 700 den gloazet - evel e Madrid warlene hag e New York e 2001, ha kement-mañ a-benn skogiñ ar c'hedveno kornogat, ha spontañ an dud. Kerkent, eveljust, o doa an holl stadrenerion bodet e Gleneagles - ha Tony Blair da gentañ-penn, Tevezeg[9] Breizh-Veur, o paouez bezañ dilennet evit an trede gwech ha kadoriad nevez ar Geduniezh Europat - kendaonet ar gwalldaolioù barbarek-se ha diskleriet e oant mennet da unaniñ o holl strivoù evit stourm a-enep d'ar sponterezh. Diwar an taol-se o doa ar C'hallaoued adlonket o droukrañs a-enep d'ar Saozon, ar Saozon-se ma oa o paouez mont ar maout gant London, o c'hêrbenn, e-lec'h gant Pariz evit aozidigezh C'hoarioù Olumpek 2012 ; n'eo ket brav skeiñ war un enebour gloazet !

Stourm a-enep d'ar sponterezh

Diskleriañ an dra-se a hañval din falvezout tagañ nemet an araez, ar gwered, e-lec'h an arbenn, ar penndevoud. Evit ar bed muslimat e vez sellet muioc'h mui ouzh ar bed kornogat (anvet ivez gant tud Al Kaïda - e gaou avat - : ar Gristenion, ar Groazidi, hogen ivez an "difeiziezh"[10] hag a vefe ur vroad hepken, hervez an Islamourion) evel devouder pennañ an hollvedelouriezh, hag a fell dezhi gounit ar bed muslimat-se d'he mennadoù, ouzh e c'hourzhtreiñ[11], ouzh e lakaat dindan gazel-gae, gant he demokratiezh, he gwirioù mab-den, hag he c'hevatalded etre gwaz ha maouez. Hogen, an Islam, dihunet da vat abaoe un hanter kantved d'an nebeutañ, dre c'hras an didrevennadur, pouez e boblañsoù niverus, ha pinvidigezh an tireoul e kondon ar broioù muslimat, evit un darn vat sur-mat, ez eus gantañ ivez mennadoù hollvedelour en un doare bennak. Daoust ha ne vez ket anv a-wechoù gantañ eus "Broad an Islam" ? Hag o vezañ maz eus gantañ, en e bennaennoù, diforc'h ebet etre stad ha relijion, pezh a anvont "Charia", ne c'hell bezañ nemet kevezerezh, evit chom hep lavarout kenstok, etre an Islam hag ar bed kornogat, hag evit lod un digoll da gemer.

Kalz disheñvel eo an traoù 'kostez ar bed kornogat. Abaoe an didrevadennadur[12], o deus adkavet pe gounezet kalz broioù muslimat, bet mestroniet ergentaou gant riezoù Europa evel Bro-C'hall, Bro-Saoz, Bro-Spagn, an Izelvroioù, ... o dizalc'hiezh, hag evit darn, skarzhet kuit war an hevelep tro an Europiz a oa staliet war o ziriegezh. Ar skouer gwellañ a zo marteze ar milion "treid-du", skarzhet diouzh Aldjeria. E keveskemm e vije bet reizh ma vije distroet d'o bro an Aldjeriz, - Tuniziz pe vMarokiz ivez - staliet er C'hwec'hkogn, hag un toullad e oant endeo, deuet da labourat er greanterezh evit al lod brasañ. A-benn ar fin, tost den ebet diouto n'eo distroet d'e vro, hag e gin-kaer, kantmiliadoù a Vuslimiz all o deus kendalc'het da zont, a-wechoù kalonekaet gant politikerion berrwel ha mistri greanterezh ken berrwel all, gant maouezed ha bugale niverus d'o heul, betek dont da vezañ pemp pe c'hwec'h milion er C'hwec'hkogn, daou pe dri milion e Breizh-Veur, un dregantad uheloc'h c'hoazh en Izelvroioù - hogen gwir eo ez eo bihanoc'h ar riez-se - ; hag en Alamagn, Spagn, Italia, e kaver traoù heñvel...

Kement-se holl, hep ket a var, a vez sellet outañ gant ar broioù muslimat evel ur gwander hervez o gweledigezh-int eus ar bed, ul laoskentez a-berzh ar bed kornogat deroer kentelioù a-hend-all, seul vui ma klever lavarout bremañ : Europa ne ra mui trawalc'h a vugale - bez' e lazher anezho dre o sioc'hanañ - piv a baeo evit hor gledemdennoù[13] da zont? ezhomm bras hon eus a enbroidi !

- N'ho pezet ket aon, a skrign an Islamourion en o barv du, klevet hon eus, dont a reomp war ho skoazell, ha zoken, emaomp seulabred aze ! Met, digarezit ac'hanomp, n'eo tamm ebet evit dont da vezañ Europiz all eveldoc'h, prederiet a-raok pep tra gant ho kletadurezh, ho plijadurezhioù, hoc'h ehanoù prizius hag ho kweturioù lufrus, nann avat, hogen evit ober eus Europa un Douar eus an Islam. Ne vo ket diaes d'henn ober : bri ne zougit mui d'ho relijion hoc'h-unan ; skoazellañ a rit ac'hanomp endeo da sevel moskeennoù en ho kêrioù bras ; bez' e lezit ac'hanomp ober hor bruderezh brezelgar en ho keodedoù, evel e Finsbury Park da skouer, e kreiz kêrbenn Bro-Saoz, el "Londonistan" brudet, ha kemend-all e kalz kêrioù all ; ho kunujenniñ a reomp, deviñ a reomp ho kirri-tan kaer hag a ra ho lorc'h : lavarout a rit deomp e komprenit hor c'hounnar hag e c'houlennit, zoken, pardon ouzhimp, ken aes eo tremen lost al leue en ho kenou, pezh a ziskouez splann ned oc'h nemet kiier[14]-choukant na zellezont ket kement a zoujañs !"

Setu braslun[15] ur saviad evel ma c'hellfe empentiñ, aes a-walc'h, unan bennak war selaou un tammig ouzh an darvoudoù a c'hoarvez er bed, ha dreist-holl en Europa abaoe ur pergont bloaz bennak ; bez' o dije gellet an traoù emdreiñ kantreol, ar Vuslimiz o kenderc'hel da zont hep ober trouz, en ur gaout bepred bugale kalz niverusoc'h eget an Europiz. Un deiz e vije bet o niver brasoc'h eget niver ar gwir Europiz - pezh o deus raksantet a-walc'h an Izelvroiz - hag ent-demokratel - gant "gwir an douar" e-lec'h "gwir ar gwad" evel er C'hwec'hkogn - e vijent bet ar vistri ; met ar remziadoù yaouank n'o deus ket kement a basianted hag ar re gozh, fellout a ra dezho kaout ar wastell a-raok dezhi bezañ poazh, mar geller komz evel-se ; darbennomp avat, en deus ar brezel en Irak hag en Afghanistan a-raok, gweredet evel un blivaer[16] pe un azblivaer.

Met, bez' e c'heller en em c'houlenn koulskoude, mar ne zougo ket darvoudoù London frouezh all estreget ar re emañ o oberourion o c'hortoz diwarno ? Bremañ, goude ar gwalldaolioù-se, goude re Madrid, ez eo dihunet ar c'hi europat a gouske, hag ur c'hi dihunet ha dibikouzet a c'hell buan tagañ d'e dro. Un nebeut eurvezhioù goude ar gwalldaolioù e tilestre e London arbennigourion eus riezoù pennañ Europa hag eus ar Stadoù Unanet, gant o zeuliadoù. « Alies hon eus ezhomm bezañ taget evit dont da vezañ sirius» a verke Stefano Dambruoso, uhelañ reizhaour[17]enep-sponterezh italian betek warlene. Dibaot eo un enluskidigezh[18] ken ec'hon ha ken buan goude ur gwalldaol. Ezteurel a ra malluster ar saviad hag emouezerezh un diskleriadur brezel graet ouzh ar C'hornog, seul vui ma voe gwalldaolioù all, a c'hwitjont dre chañs avat, div sizhun goude, d'ar 21 a viz Gouhere, e London bepred, hogen, e Charm El Cheikh, kouronktrev¹⁹ brudet en Egipt, darempredet-tre gant Europiz : 89 den bennak a voe lazhet e-kerz an noz etre an 22 hag an 23 ; gwalldaolioù gant kirri antellet ; 9 Europad a oa e-touez ar wallreuzidi.

Hollret eo seurt kenobererezh kerreizhourel etrevroadel, hogen, mar ne vez kemeret nemet diarbennoù kerreizh ne vo ket dirouestlet bev²⁰ ar gudenn ; gortozet e vez gant kalz Europiz, a gav din, diarbennoù politikel, lezennoù re laoskidik da gemm ha da gentañ-penn lakaat da dalvezout, stricto sensus, ar re a zo mat endeo, e-ser an enbroerezh da skouer. Tud 'zo a lavaro evel am eus klevet : « Met, keodedourion breizhveurat e oa an dozerion²¹ bombez, ganet e Breizh-Veur, enframmet mat er gevredigezh vreizhveurat ; ne oant ket estrenion ! » Kentoc'h meiz²², abeg muioc'h! Gwelout bugale tud deuet da Europa evit kaout ur vuhez dereatoc'h eget en o bro orin, hag a lazh ar re o deus aotreet dezho kaout gwelloc'h stuz : bez' ez eus aze un dra bennak hag a zo aet a-dreuz ; klaskit ar fazi !

Magomp goanag avat, ma tigoro a-benn an diwezh an darvoudoù marvantrek-se daoulagad pobloù ar C'hornog war ar riskloù ouzh o begozhiñ war verr dermen, na vefe nemet evit ar bri a zleer dougen d'an dud bet lazhet, ma talvezo d'ur vad bennak ar buhezioù kollet-se, dre zallentez renerion bolitikel ha na hañvalent ket bevañ, betek-henn, en ur bed dirvoudel²³.

Yann MIKAEL

^{----------------------------------------------}

¹⁹ Kouronktrev : station balnéaire.

²⁰Bev ar gudenn : le fond du problème.

²¹ Dozerion : poseurs.

²² Kentoc'h meiz : à plus forte raison ; (geriadur Vallée).

²³ Dirvoudel : réel concret.

Evel ma rae Youenn Olier gant e "Notennoù Politikel" ez eo mat derc'hel da gas en-dro ur "preder" war-eeun en hor yezh, un "imbourc'h", da reiñ hor soñj diwar-benn ar bed o treiñ, en Emsav, e Breizh, er C'hwec'hkogn, en Iliz hag er bed dre vras.

Kavout a ra din ne c'heller ket goanagiñ un dazont skedus d'hor yezh ha d'hor broadelezh da heul ma ne glasker ket, doare pe zoare, degas da Vreizh, war un dro gant ar yezh, ur patrom kevredigezh nevez e-keñver an hini a anavezomp endeo e galleg.

Rak evit petra 'ta cheñch yezh – kement-se eo a ginnigomp d'an dud e Breizh, neketa, daoust ma ouzont holl galleg - ma n'eo ket evit cheñch kevredigezh war-un-dro ? Kement-se a seblant din bezañ ur wirionez a ranker lavarout en-dro alies, na pa ve randonnerezh, pa weler ne vez ket roet en un doare splann bepred ar ster-se d'ar stourm evit ar brezhoneg. Ar ster-se a zo koulskoude an hini a zo bet e penn-kentañ emsav Gwalarn pa oa paeroniet gant Strollad Broadel Breizh. Ne oa ket ar politikerezh tachenn emgann ar gelaouenn Gwalarn, hogen ur ster politikel anat a oa d'he obererezh. Politikerezh a zeu eus ar gresianeg "Polis", a dalvez "Kêr". Ar Politikerezh eta a denn da gement-tra a c'hoarvez er gevredigezh, ha pergen, na petra 'ta, ar yezh a vez graet ganti. Roparz Hemon en doa dieubet Breizh en e spered met a leze an dachenn bolitikel da dud all evit en em ouestlañ e-unan d'al lennegezh : sevel ul lennegezh da lakaat hor yezh par d'ar yezhoù "meur". Netra nemet ar mennad-se a oa ur mennad politikel sklaer hag anat, en ur ger : broadelour.

Nann, ne vez mui klevet en "Emsav" a vremañ an dud o reiñ d'ar stourm evit ar yezh ur ster broadel, a "zieubidigezh vroadel", a lavarfe tud "Emgann", m'o defe graet eus ar brezhoneg yezh diabarzh o strollad. Ar re a c'hellfed soñjal ez int gwir hêred Gwalarn en deiz a hiziv, da lavarout eo dreist-holl Al Liamm, KEAV ha Kuzul Ar Brezhoneg a chom "neptu" abaoe ur pennad mat, ha n'eo ket lavarout drouk diwar o fenn henn diskleriañ amañ : ur stadadenn n'eo ken, a ranker ober, dielfennañ ha kompren.

N'ouzon ket re vat pegoulz ez eo c'hoarvezet ar c'hemm-se, met anat eo e chom hiziviken Al Liamm, da skouer, war dachenn al lennegezh rik, en ur reiñ bepred, avat, un heklev en he "Notennoù" eus kement-tra a denn d'ar yezh. KEAV a seblant torret e lañs gantañ, pa chome, betek nevez 'zo, rak n'eo ket gwir ken, al lec'h nemetañ ma c'helled bevañ e brezhoneg hepken. Pell-bras emañ ar mare ma veze goulennataet e KEAV kenstriverion an "Trec'h" war istor hor bro ... hag he dazont ! Kuzul Ar Brezhoneg a seblant bezañ troet d'un embregerezh karget eus melestradur kelaouennoù 'zo, Al Liamm, Al Lanv hag eus o ziez embann, ha re all (An Alarc'h), ha n'eo ket bet klevet a-walc'h d'am soñj mouezh an aozadurioù-se, kevredet e Kuzul Ar Brezhoneg, pa voe adc'hraet da Roparz Hemon ar prosez en doa gounezet goude ar brezel, kement-se war atiz skol-veur Vrest hag ar PSF, gant ar pal da zivadeziñ skolaj Diwan Roparz Hemon.... ha lakaat ar skolioù Diwan dindan ar Stad C'hall.

Ur rebech all, stag ouzh an hini kentañ, a c'heller ober d'Al Liamm ha da gKEAV : ar pouez a roont d'ar "rannyezhoù", gant skridoù Yann Gerven da skouer, pe gant ar rummad kentelioù uhelañ a vez kelennet e Skaer. Kement-se, avat, a zo en em gavet dre ma vez ur pouez-mouezh divalav a-wechoù gant tud 'zo, ha ganin-me da gentañ-penn, ur yezh disneuz un tamm a-wechoù, lesanvet "Roazhoneg", ur gunujenn flemmus maz eus. Ha gwir eo ez eo merket an "emsav" gant ur seurt "si dibardon" p'emañ an darn vrasañ eus izili "emsav Gwalarn" goude ar brezel tud bet desket ar yezh ganto, war bouez nerzh o youl hepken, diwar al levrioù hepken alies, "troc'het diouzh ar bobl", ha n'eo ket "war barlenn o mamm". Meuleudi dezho a ranker ober er c'hontrol, p'o deus, int-i, daoust d'an diaesterioù bras, klasket deskiñ ar yezh, gwellañ ma c'hellent : tud evel Pêr Denez, Ronan Huon, Youenn Olier. Hepto ne vefe ket klevet tamm brezhoneg ebet hiziv e Breizh, p'o deus hadet ha troet an douar, en deus roet frouezh o striv : rummad "Skol An Emsav", "Diwan", ar CAPES, Skol Uhel Ar Vro, ar panellerezh brezhonek, hag all.

Hogen gwir eo, e 1925 ha war-lerc'h, ne veze ket roet kement-se a bouez d'ar pouez-mouezh en Emsav. Kavout a ra din avat e vez techet lod da reiñ re a bouez dezhañ hiziv an deiz, p'emañ ar bed o treiñ ken buan : un doare unvan da zistagañ en em ziskouez tamm-ha-tamm e-touez ar re a ra gant ar yezh e bedig-bed ar yezh a vez bremañ studiet, kelennet, moulet, skignet war ar gwagennoù skingomz ha skinwel, ha war ar genrouedad, pe e vefent en Eusa pe e Sine o chom, ha se a zo gwir ivez evit an troioù-lavar : e 1935 e lavare Roparz Hemon "Ul lavarenn vat a zo mat evit an holl, pe eus Eusa e teufe, pe eus Sine". Goveliet en deus ur yezh unvan gant e genlabourerion : se e oa ar pep mallusañ. Etre taluad e oa aet da get ar yoc'h brezhoneger ha n'o deus ket gellet mirout ouzh "chadenn ar yezh" a derriñ dindan lanv ar gevredigezh c'hallek oc'h en em ledañ dre holl en tiegezhioù. Nag ar rannyezhoù ? E par al lennegezh e rannont ar yezh. He gwanaat a reont. Pezh a zo d'ober eo kemer ar pep gwellañ e pep hini anezho a-raok dezho mont da get, didammet diniver dindan seulioù ar galleg a-feur ma ya an amzer e-biou.

Neuze 'ta ez eus evel ur gemplezh en Emsav a vremañ, ur seurt binim a zo bet lonket, a laka kablus ar paour kaezh emsaverion da vezañ bet desket ar yezh drezo o-unan, evel-seik, par m'o deus gellet, hep anavezout ur rannyezh, e-lec'h bezañ bet he desket "war barlenn o mamm", pe da vihanañ "gant ar bobl"... Peseurt brezhoneg a fellfe deoc'h a vije komzet gant bugale ur Bigouter hag ur Bempoulladez o chom e Roazhon ? Ar rannyezhoù n'int mui eus hon amzer-ni.

Ret mat eo adlavarout, bepred diwar-benn ar rannyezhoù, n'eo ket kablus e doare ebet emsav ar yezh adalek 1925 hag e warlerc'hidi. Emsav Gwalarn ne oa nemet un nebeut kantadoù a gefredourion : ne c'helle ober netra, forzh penaos, a-enep bruzhunadur ar yezh e rannyezhoù diniver. Hini Feiz ha Breiz a chome pennasket gant an eskopti, gant koumananterion o koshaat hag o tigreskiñ, ha dreist-holl dizesk war o yezh lennek, ha setu holl. "Chadenn ar yezh" etre ar rummadoù-tud a zo bet torret gant ar bobl hec'h-unan, rediet ma oa da vont war ar galleg gant ar servij soudard, ar skol, an Iliz zoken evit un darn... Berr-ha-berr : ar yoc'h brezhoneger en deus dilezet dilhad re enk ar rannyezhoù brezhonek da wiskañ hini ar galleg dre ma n'en doa ket da zibab. Ar pod-pri a-enep ar pod-houarn.

Goude ar brezel n'edo ket ken an "avel a frankiz" o c'hwezhañ evit ar brezhoneg : neuze 'ta, etre 1945 ha 1976, ez eus bet 30 vloaz a "zezerzh" (evel ma skriv e-barzh BREMAÑ Pêr Denez, bremañ kadoriad Kuzul Ar Brezhoneg, da geñver tremenvan Youenn Olier), hag an dezerzh-se a zo bet treuzet gant nebeut a dud. Meuleudi dezho adarre ! N'eus ket da azeuliñ ar rannyezhoù evel doueoù sakr, nann.

En e levr "Desevel bugale e brezoneg" en doa Mikael Madeg dielfennet pizh un 60 tiegezh bennak o doa klasket sevel o bugale e brezhoneg e-pad ar prantad diaes-se. An darn vrasañ o doa c'hwitet, evit a bep seurt abegoù. Unan anezho eo eveljust e oa "danzeet" ar yezh alies, "diempret" diouzh ar vuhez wirion, a oa dreist-holl e galleg er-maez eus ar familh, ha zoken en diabarzh, pa ne oa nemet an tad pe ar vamm a felle dezhañ pe dezhi ober gant ar yezh, ha pa ne ouie ket alies an tad hag ar vamm-gozh a vrezhoneg, pe neuze e ouient, hogen hepken ur brezhoneg mil bell diouzh ar stumm lennek...

Ur c'hempouez ez eus da gavout hiziv : istor emsav ar yezh a ya war-zu ur yezh unvan daoust da "chadenn eus ar yezh" da vezañ bet torret ur poent 'zo bet. Gloazet don eo bet hor yezh gant an troc'h-se etre brezhoneg paour hogen saourus "ar bobl vrezhoneger" a zo steuziet bremañ, hag hini, divalav, a-wechoù, an 10.000 bugel a vez skoliataet er roudadoù divyezhek. Evel a skrive unan nevez 'zo war ar genrouedad : "amzervezh Maria 'r Prat ne zistroio ket". Hini Pêr Jakez Helias kennebeut. Hini Roparz Hemon a zo aet e-biou ivez hogen ar mennad politikel a chom an diazez nemeti d'hon Emsav : ar brezhoneg a zo tonket dezhañ mervel pe mennout kemer plas ar galleg e Breizh. Neuze 'ta, neb a glemm diwar-benn an "Diwaneg" ra strivo gant Diwan da wellaat yezh ar vugale-se, tammig ha tammig, rak dazont ar yezh a zo ganto : n'eus na mar na marteze da gement-se.

Un notenn c'hoazh ouzhpenn da glozañ war ar c'hraf-se diwar-benn hêrezh Gwalarn en amzer vremañ : kealiadurezh an divyezhegezh a zo en em ziskouezet en emsav dres da vare kudennoù bras arc'hant Diwan er bloazvezhioù 1984-85. A-benn kreskiñ niver ar skolidi (500 d'ar poent-hont) ne voe mui lakaet ar pouez war ar spered broadel a-benn kreskiñ niver ar skolidi, hogen war talvoudegezh an divyezhegezh eviti hec'h-unan (digorded spered, deskiñ gwelloc'h ar yezhoù...). Kement-se, d'am soñj, a verk un troc'h don gant hêrezh Gwalarn.

E 1984, pa voe digoret e Brest-Kerinou ar skolaj kentañ, e voe roet dezhañ da anv "Roparz Hemon" gant anaoudegezh vat, ha bodadeg veur Diwan Plistin ar bloavezh-se a vouezhias degemer reizhskrivadur 1941, lesanvet "peurunvan - ZH" da reizhskrivadur nemeti evit emsav Diwan penn-da-benn. Er mareoù-se eo ivez e voe un disrann e diabarzh Skol An Emsav gant stourmerion "Stourm Ar Brezhoneg" (SAB) a oa alies tud tost da Emgann, da lavarout eo broadelourion diskleriet. Tuadur nevez an Emsav adalek ar bloavezhioù-se a voe klask dispontañ ar bolitikourion a-benn kaout ...skoaziadoù evit ar skolioù hag an embann dreist-holl : n'eo ket ur rebech adarre eus va ferzh, rak ret eo bevañ, neketa, met ur stadadenn a ranker degemer evel m'emañ.

Div gentel a dennan eus ar stadadenn emaon o paouez dezrevell : da gentañ ez eo anat d'an holl en deus graet berzh stourmad SAB war ar panelloù hent dre ma veze diskouezet ur youl dibleg diouzh un tu ha tud barrek ha 'sirius' diouzh un tu all (Diwan ha pezh a roio Ofis ar brezhoneg goude, a oa c'hoazh dindan beli Skol uhel ar Vro d'ar poent-se). Eil kentel : forzh peseurt hent a vefe bet dibabet gant renerion Al Liamm pe KEAV pe KAB pe c'hoazh Al Lanv pe Bremañ (a zo kemmet he fenngadouriezh-embann, pa oa gwechall 'kazetenn ar stourmoù e Breizh' istitl he zalbenn), netra nemet komz hag ober war-dro ar brezhoneg unvan (abeg kentañ degemeridigezh ar skritur ZH a zo e kinnige ur reizhskrivadur hepken evit Breizh a-bezh) da heul Roparz Hemon, a zo un ober politikel dija, a sko war-zu an tu mat. Salv ma ouezo tud all war dachennoù all ober kemend-all ha diskouez ar youl politikel-se da lakaat hor yezh da vevañ : ar strollad evel "AÏ 'TA", da skouer, a implij ar fent hag ar souezh evit manifestiñ difeuls war an hentoù, a-du gant ar brezhoneg. War an dachenn bolitikel-rik avat, ez eus ezhomm eus tud kalonek a-walc'h da arc'hañ evit ar Vrezhoned ar gwir... da dremen hep ar galleg.

Yann Maneguen

Aloubadegoù douaroù-gounid ha manifestadegoù heñvelrevidi : peseurt liamm a zo etre ar prezegennoù war an naonegezh hag ar gadaliezh ?

Brizh-sevenadur hor yoc'hstlenn devot a adlavar deomp bemdez hag ingal, dre gomz ha dre skrid, penaos an dienez o kreskiñ a ra d'hor c'hevredigezh bezañ war-nes dispac'hañ. Ar c'heal-se, ker pouezus pa ranker dibab evit pe kannad mouezhiañ, ha ken efedus evit reiñ marc'had-mat un aotrouniezh-diouganerion sakramantel d'ar re a addispleg an darvoudoù war ar skinwel, ar c'heal-se a lavaran, n'eus nemet un draig a-dreuz gantañ : n'en deus netra da welout gant ar wirionez. An dienez n'emañ ket war greskiñ tamm ebet er mare-mañ e Brazil, hag an dienez kreskus, en tachadoù maz eus bet anezhi evit gwir, n'he deus biskoazh kenderc'het[19] dispac'h ebet.

Da gentañ, ez eus war-dro kant milion a Vraziliz hiziv er rummadoù etre, mat pe dreist (a-fet arc'hant). Hag an 8% pe 9% a dud paour-razh a chom, a vez diskoachet gant ar renabloù etrevroadel pilpous o zivrierezh evit reiñ koustiañs fall deomp, ne reont nemet diskouez e c'hall ur vroad, galloud hag ijin ganti, tennañ eus an dienez e-kerz daou-ugent vloaz 30% eus he foblañs - gwelloc'h disoc'h eget re an holl New Deal-où hag an holl Raktresoù Pempbloaziek anavezet.

Da eil, an dispac'hoù ne c'hoarvezont morse er vroioù a ya o armerzh war ziskar ; ne ziwanont ket eus ar baourentez, eus ar binvidigezh ne lavaran ket. Evit komz fraeshoc'h, e c'hanont e-lec'h ma kaver pinvidigezh war-un-dro gant ur galloud re greizennet.

Meskaj an daou re-se ne c'hall ket chom pell hep tarzhañ : kresk ar mekanik amaezhiadurel, gwirel ha deskadurel maget gant tailhoù uhel a grou ur rummad nevez burevourion ha kefredourion; ha pa welont o c'halloud o kreskiñ e vezont broudet gant hunvre ar galloud diharz. Ar rummad-se, a denn ar brasañ gounid eus an darvoudoù, eo an hini a ren hag a ra an dispac'hoù. Pa gompren an dud-se n'eo mui ret dezho doujañ ouzh an dud pitaod, ouzh an dud brudet pe an ouzh an hengounioù, pa gomprenont e c'hallont ez-voutin berzañ, spontañ, tamall, mac'hañ, e c'hoantaont kaout muioc'h : kemer, dismantrañ, fuzuilhañ a fell dezho ober ivez.

Evel-se e voe e Bro-C'hall, e Rusia, e Sina, e Kouba. Un dispac'h a vez atav dispac'h ar breizherion nevez a-enep d'o sujidi, na vezont morse hesent a-walc'h. Ar re a vez souezhet o welout kargidi ha lenneion dreist-holl e tu kleiz Brazil e-lec'h dic'hladeion[20], ne ouzont ket ez eo bet evel-se a-viskoazh tu kleiz an dispac'herion. Tu kleiz an dic'hladeion a zo ennañ kempennelourion[21] hepmuiken, evezhiek, doujus ouzh an traoù kozh.

Ouzhpenn gwelout ez eo faos ar mennozh meneget ganin e penn-kentañ ar pennad-mañ, e c'haller kompren ivez perak e vez heweloc'h-hewel an dienez er c'helaouennoù, daoust dezhi bezañ war zigreskiñ. An dienez eo ar reizhabegadenn sirius nemeti a c'hallfed kavout evit cheñch tu d'ar bed. Hepti n'eo mui gwall hoalus prezegenn an dispac'herion.

Hollret eo ober bruderezh dezhi neuze. Paz afe da get, ne chomfe mui d'ar re a venn adsevel ar bed nemet brizh-digarezioù lu ha dister : tabutachoù etre gwaz ha maouez, etre amezeion disheñvel o ouenn, klemmichadennoù tud ne zeuont ket a-benn da dennañ o gwalc'h a blijadur eus an orged, ha me oar-me peseurt restachoù diot all a servij d'ar c'hefredourion-dispac'herion er broioù pinvidik da ober kempouez tamm pe damm d'an diouer a ster gant o emsav eno. Hogen hiziv an deiz n'eo Brazil nag ur vro holl binvidik nag ur vro gwall bell diouzh ar "Bed Kentañ" a c'haller hunvreal ennañ gant luksigoù[22].

Abalamour da se e chom kefredourion-dispac'herion ar vro-mañ etre daou. Horjellañ a reont etre doare João Pedro Stedile ha doare Marta Suplicy[23], etre Stalin ha Madonna, etre aloubadegoù douaroù-gounid ha festoù gay : ne ouzont mui petra goulenn, bara evit ar re o deus naon pe ur barrad gadaliezh evit ar re a zo dija pep tra en o c'herz.

Olavo de Carvalho

Lakaet e brezhoneg gant Ewan Delanoy, embannet evit ar wech kentañ en Época, dindan an titl De Stalin a Madonna, d'an 8 a viz Gouhere 2000.

ADDISPLEG

Marteze e vo bet enoeet lod gant ar pennad-mañ, n'eo ket orinel e zoare, hogen evidon-me n'eo ket fall dispenn ur wech ouzhpenn ar sofisterezh a wel ul liamm etre ar baourentez hag an dispac'h, hag a eilpenn neuze roll ar baourentez hag ar binvidigezh. Kement-se a zegas soñj din eus komzoù Tocqueville : "Beajet kalz am eus, hag atav eo bet skoet va spered gant kement-mañ : er broioù brudet evit bezañ paour eo e kaver ar c'hevredigezhioù klokañ ha diorreetañ, gant ur plas da bep hini ; er broioù brudet evit bezañ pinvidik eo e kaver ar muiañ a bilpouzerezh, a lakizion hag a zifallaj er gevredigezh ... " Marteze e talvezfe an evezhiadenn-se evit keñveriañ Breizh a-wechall ouzh Bro-C'hall. Neuze, e-lec'h dedennañ an douristed da zont da welet Breizh pe klask lakaat Breizh da vezañ lodek en ur gouarnamant bedel pe europat a vefe pelloc'h c'hoazh e greiz eget Pariz, e rankfe an emsaverion vrezhon ledañ ar brud ez eo Breizh ur vro paour ha dizedennus, peadra deomp da vezañ ankounac'haet gant ar “breizherion” a bep seurt.

E.D.

Danvez ar pennad-mañ a zo klask ha tu ez eus da empennañ evit Breizh da zont un doare armerzh disheñvel diouzh ar gevalaouriezh-rik pe ar gevalaouriezh a-berzh-Stad a vez o ren e Frañs. Me 'gav din e c'heller.

Da gentañ e karfen ober ur meneg bennak eus istor armerzhel Breizh abaoe pemp kantved. Anat eo d'an holl re a oar un nebeut sifroù ez eo bet gwall hejet ar c'hilhog gall e-pad an amzerioù-se : betek dindan ren Louis XIII e oa brav an traoù. "Merc'h henañ an Iliz" e oa bro-C'hall, ar vro pobletañ en Europa ha dreist-holl ar binvidikañ, a galz ! Pinvidik e oa Breizh ivez, en amzervezh François Iañ, Roue Frañs, pa stagas hor bro ouzh e hini e 1532. Lavaret en doa e oa Breizh "Bro-Berou evit Frañs". D'ar mare-se eo e voe savet nouspet chapel hag iliz kinklet kaer, gant mein benet anavezet dre holl : maen melen Logonna ha maen louet Kerzanton Loperc'hed, ken aes da gizellañ. Hogen ar binvidigezh-se a chome diazezet war al labour-douar dreist-holl (al Lin, ar C'hanab...) ha n'en emziskouezas ket ur vourc'hizelezh troet da vont pelloc'h eget an enporzhiañ-ezporzhiañ a gementadoù bihan a-walc'h. An aliesañ, zoken, ne rae ar Vretoned nemet dezougen en o "bagoù" (rak n'eo ket listri bras an hini o doa peurvuiañ) marc'hadourezh perc'hennet gant kenwerzhourion a lec'h all. Ne oa ket kalz a c'honidegezh eta war an dezougerezh dre vor-se, dre ma ne oa ket ur gwir genwerzh.

Skouer Pêr Francheville

Un den evel Pêr Francheville, deuet eus bro-Skos gant Izabo a Vro-Skos pa zimezas gant an dug Frañsez Kentañ a Vonforzh en em roas diouzhtu d'ar "Business", da lavarout eo, enporzhierezh gwin Bourdel, diazezadur gonidegezh an holen e traoñ ar Mor-bihan e Ledenez Ruiz (Truskoad), met buan ivez e kavas aes sammañ kargoù a-berzh ar Stad Vrezhon hag evel-se e teuas a-benn da vezañ anvet Senechal Ruiz. E vab a reas kemend-all. Setu aze un tiegezh, eta, a vefe bet gouest da sevel ur c'hevala bras-tre ha d'e bostañ e-barzh ur c'hreanterezh bennak, ar wiaderezh lakaomp, pe neuze gwellaat al labour-douar, sevel bigi pe me 'oar-me. Er c'hontrol, daoust m'o doa kroget da ober arc'hant dre ar c'henwerzh, e voe prenet douaroù ha chom a reas pinvidigezh ar familh-se diazezet war al labour-douar hengounel, ar prestoù war gampi hag ar c'hargoù a-berzh-stad, a rumm da rumm, betek dibenn an naontekvet kantved (pevar c'hantved !).

P'emaon ganti, etre Landerne ha Montroulez e veze kavet ur seurt pinvidigezh brasik a-walc'h, gant brezhonegerion an taol-mañ, a vez anvet "ar Juloded", peizanted pinvidikaet diwar an "Aour glas", gounidegezh al Lin, a veze gwiadet hag ezporzhet betek Bro-Saoz[24] ha betek bro-Spagn zoken (ar ger "Creas" e spagnoleg ar mare-se a ra dave d'ar ger "Krez"= roched e brezhoneg ar mare-se). Gant Loeiz Elegoet int bet studiet. Dimeziñ etrezo a raent, eveljust ha pinvidik a-walc'h e vefent bet da arc'hantaouiñ ur greanterezh bennak evel ar "Société Linière" e Landerne met n'o deus ket graet : gwelloc'h o deus kavet chom mistri war ar maez eget dont da chom e kêr, tachenn ar vourc'hizion c'hall. Dispriz o doa an eil evit ar re all, forzh penaos. Ar rummadoù all a Juloded a gavas gwelloc'h mont war micherioù enorusoc'h eget ar greanterezh : mezeion, loenvezeion. Marteze ivez dre ma ne oa ket ken risklus ? Diaes eo gouzout...

P.T.T.

"Petra eo P.T.T. ?" a c'houlennas va amzezeg diganin un deiz pa gonten dezhañ pegen fall eo an armerzh e Bro-C'hall, dinerzhet a-grenn dre benn da levezon ur stad kreizennet spontus, dezhi "fonktionnerion" a vil vern, evit oberiantizoù a vefe kaset gwelloc'h da benn gant embregerezhioù prevez : Ar Post, Ar Pellgomz, An Tredan, Renault, ar skol zoken ! Chom a ris boud gant e c'houlenn : "Petit Travail Tranquille" emezañ, en ur zic'hargadennañ. Arabat krediñ, abaoe keit-all, ne vefe ket spiwel an dud dirak fedoù ken anat... Aze 'mañ : perak en defe Pêr (de) Francheville dalc'het gant e hent kentañ pa c'hellas bezañ lakaet da nobl, ha sammañ kargoù uhel ha diriskl "dindan ar Stad" (gant an dro-lavar-se eo e vez troet e brezhoneg-pobl ar ger amaezhiad-fonctionnaire). Ha bezañ dindan ar Stad, e Frañs, a dalvez bevañ disoursi, er-maez eus gwirvoud an armerzh gwirion. "Petit Travail Tranquille" a dalvez "bevañ diwar an tailhoù" a-benn ar fin.

Nebeut war-lerc'h, e dibenn ar 17vet kantved, e voe lakaet da reolenn an doare-se, stadel, a-berzh Stad, da ren armerzh Frañs, a voe anvet "Colbertisme". Ken abred-se, avat, gant Richelieu, e oa sklaer e oa mennet ar Roue da ziazezañ ur galloud dir war an armerzh e Frañs. Ur Stadrenerezh a-benn ar fin, a voe kendalc'het gant an Dispac'herion ha Napoleon gozh e-unan.

An doare-se da empennañ an armerzh a gaver dre-holl e istor Bro-C'hall. Peseurt diforc'h ez eus etre Colbert o tiazezañ "Labouradegoù" brudet, skoaziadet gant arc'hant an tailhoù, hag an SNCF, pe ar Post a vremañ. Nebeut a dra : ar stad eo a chom kred hag a vir ouzh an embregerezhioù-se da respont en doare gwellañ da ezhommoù ar marc'had. Colbert a zifennas zoken prenañ en estrenvro ha treiñ a reas an armerzh war-zu ar c'hevandir, kreizennet-mik e Bro-Bariz. Raktal avat e paouezas ar Saozon ha broioù all hanternoz Europa da brenañ marc'hadourezhioù diganeomp dre ma nac'hemp hiviziken prenañ o re diganto. Neuze e teuas Breizh da vezañ evel penn un hent dall hag e voe rivinet ar porzhioù mor niverus hor boa, evel Rosko, Perroz-Gireg, Keriti Penmarc'h, Konk-Leon... Napoleon gant e "Blocus continental", a beurechuas da rivinañ hor bro, da heul Colbert.

Diwar lenn Enez Ar Vertuz

O prientiñ adembannadur Enez Ar Vertuz em eus meneget dija e oan bet souezhet un tamm gant un arroud eus ar romant, a bled gant kudenn an armerzh. War zigarez deskrivañ penaos ez ae ar gevredigezh en-dro war al Ledenez er bloaz 3017 e kont deomp Youenn Olier kement-mañ :

"Kerneost, domani eontr Maria, breur henañ Urien a oa tachenn orin an tiegezh, al lignez-se kentoc'h, ha legadet e veze d'ar mab henañ a rumm da rumm. Gireg, siwazh, breur henañ Urien enta, a oa chomet dishêr e-unan goude bezañ kollet e bried abred a-walc'h. "C'hwi 'oar," eme Lansoc'h, "ez eo perc'hennet douar al Ledenez gant ar Stad hervez ar gwir ha n'o deus ket ar brevezidi aotre d'ober kenwerzh gantañ, na da brenañ na da werzhañ. Un dra sakr eo an douar, a zo d'ar bobl hepken. En arbenn a gement-se e vez miret bevezerezh digerz[25] an tachennoù-se d'ar memes gouenn a rumm da rumm. En ur stumm enta ez eo perc'henn ivez an tiegezh peogwir ne c'hell den nag ar Stad hec‘h-unan lemel digantañ bevezerezh e dachenn".

Tro em eus bet goude-se da brederiañ un tamm war an arroudenn-vihan-se eus ar romant. Daoust pegen direizh e seblant kement-se e soñj din bremañ n'eo ket ken direizh-se reiñ un douar d'ur mab henañ, daoust ma talv kement-se lakaat lodenn ar vugale all da zigreskiñ.

E "Bro ar Sklerijennoù, an Egalite hag ar Frankiz", e seblant kinnig Youenn Olier bezañ diamzeret a-grenn ha direizh. Hogen, daoust ha n'eo ket direizh ivez e rankfe al labourerion douar, a rumm da rumm, adprenañ an douaroù digant o breudeur ha c'hoarezed ? Daoust ha doujet e vez, a gav deoc'h, er bed a hiziv d'ur c'hempouez etre ar C'hevala hag al Labour, a-benn reiñ e chañs da gement hini a venn embreger, lakaat e nerzh hag e ijin en un obererezh ? Kalz a labourerion-douar e Breizh ne c'hounezont ket ar SMIC, daoust dezho da vezañ perc'henn war o douaroù ha war stlejerioù hag ardivinkoù koustus-kenañ... Penaos 'ta reiñ un dazont d'al labourerion-douar e Breizh pa vez ken diaes mont war ar vicher ?

Ar c'hinnig a ra Youenn Olier a laka ac'hanon da soñjal ivez e dezvad an unpenniezh e Frañs gwechall : ar Roue ne oa ket perc'henn evit gwir war ar Frañs ; ur berc'hentiezh digerz eo en doa : an hevelep tro-soñjal ez eo e gwirionez eta, nemet emeur aze e live ar politikerezh ha n'eo ket hini an armerzh. Kalz a vad a zeu diwar seurt doare da empennañ an armerzh : aesoc'h e vefe d'an den en em lakaat war e gont ; tud ar vro a vefe aesoc'h dezho chom ha labourat er vro da heul o zud ; adpostet e vez aesoc'h ar gounidoù ivez peogwir n'eus ket a gevrannegourion !

En ur sellout en-dro din em eus meizet o doa ar Vretoned klasket ijinañ o-unan un armerzh a denn un tamm da ginnig Youenn Olier : Evel-se ez a en-dro OUEST-FRANCE da skouer, a zo kabestret gant ur gevredigezh hervez lezenn 1901 nebeut an izili enni, hag an izili-se a vez "Kendibabet" gant an izili all, liammet gant ar familh Hutin pe Desgrées du Lou. Heñveldra evit ar stalioù Leclerc, a vez renet bremañ gant Michel Leclerc, da heul e dad, dre hanterouriezh ur gevredigezh 1901. Tu ez eus da sevel ur roll hir-mat e Breizh – hiroc'h a galz eget forzh pelec'h all er C'hwec'hkogn - eus ar frammoù en em gav war lez ar gevelaouriezh klasek. MUTOUEST, Kef Kengredit Breizh, Kef Labour Douar, COOPAGRI, COOPERL, CECAB, ULAMIR, UBAPAR, ADMR, Amitiés d'Armor, Genêts Blancs... hogen ivez en Emsav : Diwan, Al Liamm, COOP BREIZH (kabestret gant Kendalc'h)... : Kevredigezhioù 1901, Kevelourioù, Kefioù-Kenskoazell, kalz ne vern : ar pezh a gont a chom bepred bezañ gouest da ober labour vat daoust d'un diouer a gevalaoù prevez. Rak e Breizh, er-maez eus an noblañs, estreget paramantourion 'zo en Naoned pe e Sant Maloù, n'eus ket bet a binvidigezh vras dre ma n'eus ket bet a reveulzi c'hreantel, hag e par an Emsav n'eus ket kalz a dud pinvidik. Hiniennoù a vez kavet (an Itron Meherenc de St Pierre, da skouer , pa glaskas reiñ he maner e Menez Kamp Spezed, pe c'hoazh Chevillotez e Lokronan-Leon, a sikoure Strollad Broadel Breizh, daou zen diwar an noblañs ivez, na petra 'ta !), met diaes eo deomp empennañ ur gevalaouriezh oc'h harpañ an Emsav. E-pad ar brezel e oa bet kavet eta un nebeut tud prest da skoaziañ an emsav (ha pergen Jacques Guillemot a zegasas arc'hant da gellidañ ar gelaouenn "La Bretagne" ha da brenañ "La Dépêche de Morlaix", gant Yann Fouere da bennskrivagner). Langleiz, goude ar brezel, a savas un gwir embregerezh gant arc'hant a oa dezhañ, met mat eo merzout en doa roet d'ar c'hevredad un anv a ra dave d'ur spered a genlabour : ar BALB a ra dave d'an ensavadeg a-enep ar roue a rivinas hor Bro, hag a oa ur "Vreuriezh", "Breuriezh Al Levrioù Brezhonek". Ret eo stadañ, avat, n'eo ket niverus an dud vrokus-se en Emsav, met kement-se n'eo ket souezhus dre ma n'eus ket a vourc'hizelezh binvidik niverus en hor bro.

Tud ez eus en Emsav a vez prederiet gant ar gudenn-se eus an Armerzh e Breizh, hag an Armerzh a garfemp da gaout evit ar Vreizh a garfemp da sevel. Lenn a c'heller da skouer e-barzh AL LANV pennadoù talvoudus diwar-benn ar c'hevelourioù e Bro Euskadi, pe c'hoazh, ur pennad bennak o kinnig da ensavadurioù an Emsav sevel un SCI kentoc'h eget kenderc'hel da baeañ ur feurm (Oaled Diwan Treglonou a zo perc'hentiezh un SCI kabestret gant Diwan hogen rouez kenañ eo seurt skouerioù siwazh). Emgann, ur poent 'zo bet en doa kinniget mont war an dachenn-se o kinnig d'an dud prenañ lodennoù ur c'hevredad a oa e bal sikour an dud d'en em lakaat war o c'hont e Breizh, da grouiñ o labour e Breizh... hag e brezhoneg. Tro-wenn a reas an taol arnod-se dre ma oa re nebeut an dud prest da lakaat o arc'hant en un embregerezh a seurt-se...

Kement-se avat a oa ugent vloaz 'zo. Marteze seurt kinnigoù a rafe muioc'h a verzh bremañ, pa weler gant "Produit en Bretagne", an "Institut de Locarn", e c'hell bezañ liammoù, interestoù, etre amkanioù an Emsav ha bed an embregerezhioù e Breizh ; gwelout a reer tud all o vodañ pennoù embregerezh brezhonegerion, da skouer e metoù ar skolioù Diwan ; ur gevredigezh evel "Keit vimp bev" a c'hopr un toulladig brezhonegerion yaouank en ur embann kelaouennoù brezhonek evit ar vugale ha, nevez 'zo, ur sizhunieg a zeu a-benn da gaout arc'hant a-berzh stalioù evel hini ar C'hef Labour-douar da embann o bruderezh... Pazennoù war-raok eo. A-feur maz erru skolidi ar rouedadoù brezhonek e bed al labour e teu ar mare da gregiñ da vat e tachenn obererezh pouezus an armerzh.

Tepod Gwilhmod

An Dreinded Santel e kelennadurezh ar feiz

Reiñ a reomp amañ da heul un darn eus "Katekiz an Iliz Katolik", a zo bet troet penn-da-benn en hor yezh gant an Aotrou Lec'hvien, a drugarekaomp evit al labour hir ha pouezus-mañ.

Savidigezh ar gelennadurezh

war an Dreinded

249 - Ar wirionez diskuliet war an Dreinded Santel a zo bet , adal an derou, ar wrizienn eus ar feiz bev en Iliz, dreist-holl dre ar Vadeziant. He diskleriadur a gav e reolenn ar feiz vadeziantel, displeget er prezegerezh, er c’hatekizadur hag e pedenn an Iliz. Diskleriadurioù a-seurt-se a gaver endeo e skridoù an ebestel, evel testeniet er salud-mañ, adkemeret e liderezh an Eukaristiezh :” Gras an Aotrou Jezuz Krist, karantez Doue hag unaniezh ar Spered Santel da vezo ganeoc’h-holl (2 Kor 13,13; 1 Kor12,4-6; Ef 4,4-6).

250 - E-kerz ar c’hantvedoù kentañ he deus klasket an Iliz displegañ reishoc’h he feiz en Dreinded, koulz evit donaat he meizerezh hec’h-unan eus ar feiz hag evit he difenn enep ar fazioù ouzh he distresañ. Setu pezh a reas ar Senedoù kozh, harpet gant labour teologel Tadoù an Iliz ha skoazellet gant santad ar feiz er bobl kristen.

251 - Evit diskleriañ dogmenn an Dreinded, he deus ranket an Iliz diorren un termenadur piaouel gant skoazell naouadurioù deuet eus ar brederouriezh : “solwez”, “nouez”, “gouzerez”( hupostasis) “darempred” h.a. N’he deus ket evit-se sujet ar feiz d’ur furnez denel met roet ur ster nevez, dibar, d’ar gerioù-se galvet da dermeniñ hiviziken ur mister dilavarus,” en tu-hont da gement a c’hellomp meizañ gant muzul denel.”

252 - An Iliz a ra gant ar ger “solwez” (troet a-wechoù ivez dre “anien” pe dre “natur”) evit merkañ bezoud Doue en e unanded, an termen “nouez” pe “gouzerezh” evit envel an Tad, ar Mab hag ar Spered Santel en o diforc’h gwirion etrezo, ar ger “darempred”evit spisaat ar pezh a ra an diforc’h an eil e-keñver egile.

Dogmenn an Dreinded Santel

253 - An Dreinded a zo Unan. Ne anzavomp ket tri doue, met un Doue hepken en teir nouez (person) : an “Dreinded kennatur” (Sened Kêrgustentin). An nouezoù en Doue ne genlodennont ket an douevelezh unel, met pep hini anezho a zo Doue anterin :”An Tad a zo pezh ez eo ar Mab, ar Mab, ar pezh ez eo an Tad, an Tad hag ar Mab ar pezh ez eo ar Spered Santel, d.l.e. un Doue hepken dre natur”

“Pep unan eus an teir nouez a zo ar gwirvoud-se, d.l.e. solwez, anien pe natur Doue”.

254 - An nouezoù en Doue a zo disheñvel kenetrezo e gwirionez. Doue a zo unel met nann digenvez” “ Tad”, Mab”, “Spered Santel”, n’int ket hepken gerioù o verkañ doareoù ar bezoud douevel, rak evit gwir ez int diforc’h an eil diouzh egile :” An hini a zo ar Mab n’eo ket an Tad, hag an hini a zo Tad n’eo ket ar Mab, nag ar Spered Santel n’eo ket an hini a zo an Tad pe ar Mab”. Disheñvel int an eil diouzh egile dre o darempredoù orinel :”An Tad eo a c’han, ar Mab eo a zo ganet, ar Spered Santel eo an hini a zeu anezho”. Unanded Doue a zo triat.

255 - An nouezoù douevel a zo e darempred kenetrezo. Peogwir ne rannont ket an unanded douevel, an diforc’h gwirion etre an nouezoù a zalc’h hepken en darempredoù e-keñver ar re all :” En anvioù an nouezoù, an Tad a zo e-keñver ar Mab, ar Mab e-keñver an Tad, ar Spered Santel e-keñver o-daou; pa gomzer eus an teir nouez-se en ur sellout o c’heñveriadurioù, e kreder koulskoude en un natur hepken pe solwez. “ Pep tra end-eeun a zo unan (enno) e-lec’h n’eus ket enebiezh a geñveriadur”. “ En arbenn d’an unanded-se, an Tad a zo anterin er Mab; anterin er Spered Santel; ar Mab a zo anterin en Tad, anterin er Spered Santel; ar Spered Santel a zo anterin en Tad, anterin er Mab “(Sened Firenza 1442).

256 - Da Gatekizidi Kêrgustentin, S. Gregor a Nazianza, anvet ivez an “Teologour” a ro ar berradur-mañ eus ar feiz en Dreinded :

A-raok pep tra, mirit din an endod mat-se a vevan hag a stourman evitañ, hag a fell din mervel gantañ, a ra din gouzañv an holl drougoù ha disprizout an holl blijadurioù : fellout a ra din lavarout : an diskleriadur a feiz en Tad hag er Mab hag er Spered Santel. He fiziout a ran deoc’h hiziv. Dre ar feiz-se emaon o vont bremaik d’ho splujañ en dour ha d’ho sevel dioutañ. He reiñ a ran deoc’h da geneilez ha da batronez ho puhez a-bezh. Reiñ a ran deoc’h un Douevelezh hag ur C’halloudegezh hepken, o vezañ Unan en Tri hag o terc’hel an Tri e doare diforc’h.

Douevelezh hep disparelezh a solwez pe a natur, hep derez uheloc’h pe izeloc’h da lakaat a-us pe a-is....gant tri divevenn an natur divevenn. Doue anterin pep unan sellet ennañ e-unan...

Doue o zri sellet a-gevret...N’em eus ket kroget da soñjal en Unanded maz on soubet e splannder an Dreinded. N’em eus ket kroget da soñjal en Dreinded maz on adkroget gant an Unanded....

Gouzout a ouied abaoe un nebeut mizioù e oa klañv an aotrou 'n eskob Matelin Gourvez, hogen, forzh penaos, o vezañ m'eo eus ar bloaz 29, en doa kinniget e zilez d'ar Pab, evel maz eo merket e mellad 401.1 Gwir an Iliz katolik ("An eskob, tizhet gantañ an oad a bemzek vloaz ha tri ugent, a zo pedet da ginnig e zilez eus e garg d'an Tad Santel ar Pab, a intento ouzh se goude bezañ ensellet diwar-benn an holl zegouezhioù").

Chom a raio avat en e garg evel melestrour abostolek betek ma teuio e warlerc'hiad da sammañ e garg ez-wiriek.

Un eskob yaouank a-walc'h an hini a zo bet anvet, an aotrou Raymond Centène, bet ganet e 1958 e bro Berpignan, e Banyuls. Katalanegerion eo e dud, gwinieger e dad evel e dadoù-kozh abaoe meur a rummad.

Studier eo bet war ar gwir ha skrivet en deus un dezenn a zoktorelezh war henvoaz ar priediñ pe Gwir henvoazel ar familhoù e Priñselezh Andorra « casa andorrana », e 1987. Ar bloaz-se eo ez eas da gloareg e kloerdi Tolosa ha neuze e Skol-veur pabel sant Gregor Roma etre 1989 ha 1994. Parchet e voe neuze doktor war doueoniezh ar speredelezh (a zo e zanvez studi diorreadur pleustrek ar vuhez speredel, dre sellout a dost penaos e vez kemmet an den gant ar vuhez e Doue. Kement-se a empleg dre ret studiañ don al lavar argelel[26], ster ar c'horf, ar vuhez kantaezel[27], ar frankiz speredel ha levezon ar metou sokial… ur mell tachenn diaes meurbet labourat warni !).

Distroet diouzh Roma war-lerc'h e studi en deus bet tro da sammañ meur a garg abaoe : dreist-holl war-dro toullbac'hidi Perpignan, ar skaouted, ur barrez e kêr, aluzenerezh ur skolaj, kañsellerezh an eskopti, da lavarout eo hervez mellad 483.3 ar Gwir kanonek e oa un doare noter pe sekretour kefridiel a Iliz, evit buhez diabarzh an eskopti….

Ezel eo ouzhpenn-se eus bodad ar guzulierion en e eskopti abaoe 2003[28], da lavarout eo en deus graet war-dro melestradur an eskopti e 2003 ha 2004 pa ne oa eskob ebet war sez Perpignan, evel maz eo merket e mellad 502.2 Gwir an Iliz ("...(ar bodad-se eo) a zalc'h plas an eskob da c'hortoz"). Ar skiant-prenet-se en deus e lakaet barrek da vont da eskob eta.

Ul liamm ez eus etre bro c'henidik ha bro nevez an Aotrou Centène : sant Visant Ferrer an hini eo, a oa katalanad a orin... hag a voe klevet en o yezh gant an dud e kêr Wened pa yeas eno da brezeg a-raok dezhañ mervel ha bezañ beziet e diabarzh an iliz-veur. Ar brezhoneg e oa ar yezh-se : ar "Pantekost" vihan-se, ar burzhud eus "Donezon ar yezhoù"-se a-berzh ar Spered Santel, a zigoras evel-se marevezh un adavieladur don eus hor bro, a zisoc'has war "misonoù Breizh" an Tad Maner daou gantved hanter war-lerc'h.

Klevet hon eus e vefe deuet mat-a-walc'h d'ar c'humuniezhioù nevez" ('Adnevezadur') hogen ivez d'ar gatoliked stag mui pe vui ouzh ritual sant Pius V n'int ket aet da heul disentidigezh an Aotrou Lefebvre e 1988 : leanezed Pont-Kalleg da skouer. Salv ma ouezo eta ar Spered Santel sklerijennañ an eskob nevez evit ma c'hello degas ur gwir adnevezadur en Iliz e Bro Wened hag e Breizh a-bezh da heul, ma vezo degemeret a-benn ar fin an holl zoareoù da chom feal da Zoue o reiñ degemer d'an doareoù kozh ha d'ar re nevesañ o deus douget frouezh e eskoptioù all... Salv ma servijo adarre hor yezh hag hor sevenadur da adavielañ hor bro, ha kenderc'hel evel-se an erv boulc'het gant an aotrou Gourvez en doa embannet daou vloaz 'zo ul lizher-eskob kaer war an divoud, siwazh avat hep nemeur a araokadennoù bras, diouzh a ouzomp, peogwir ez eo steuziet kuit a-bell 'zo ar bobl vrezhoneger kristen a ziwar ar maez.

Ur restad bihan-bihan a dud a chom avat, gallegerion an holl anezho, a c'hell kompren, mar plij gant Doue, n'eo ket ken sod-se cheñch yezh evit cheñch ar bed.

T. Gwilhmod.

===========================================

Embannadurioù Imbourc'h :

AN NOR D'AR VUHEZ DEOL

Kas a reomp al levr 344 pajennad-se d'ar goumananterion fealañ a-gevret gant ar c'hannadig-mañ, dezho da gas 30 euro kerkent ha resevet. Degemererion all ar C'hannadig a garfe kaout an oberenn a-bouez-se a speredelezh, bet lakaet e brezhoneg gant Yuenn Olier, a rank skrivañ d'he goulenn.

MENEGER DEIZLEVR YOUENN OLIER

1945-1966

Un adniverenn all d'ar c'hannadig emaomp o prientiñ, a vo enni dreist-holl meneger deizlevrioù Youenn Olier bet moulet gant Imbourc'h. Karout a rafemp ivez embann pennadoù a-berzh hol lennerion da heul o lennadur eus "Enez Ar Vertuz" : trugarez d'ar re a raio.

AR CMB oc'h ober "rackett"

Adalek ar c'hentañ a viz Gouere e kemer ar CMB ("Kef Kengredit Breizh") mizoù 'kontdalc'hegezh" evit pep kont-red hiniennel. Sevel a ra ar mizoù nevez se da 30 euro war ur bloaz (daouzek gwech 2,5 euro ar miz). Ma vez keñveriet ar CMB gant Kef Labour-douar Penn ar Bed da skouer, e weler n'emañ ket ar CMB e-touez ar bankoù marc'hadmatañ ken (sellout war al lec'hienn http://www.testepourvous.com da skouer). Daoust pegen hoalus ez eo ur c'hevalaouriezh diazezet war gevelourioù (Coopagri, Kerbio Brest), Kevreoù kenskoazell (CMB, Kredit Labour-douar, Mutouest...) pe gevredigezhioù hervez lezenn 1901 (Ouest-France, Leclerc, Diwan, pe c'hoazh CARBU, ur c'harrdi kevredigezhel nevez diazezet e Lokeñvel...) e c'heller lavarout hep kaout aon da faziañ ez eus lod o deus kollet spered o diazezourien.

Mat e vefe d'ar stourmerion vrezhon digeriñ ur c'hont er C'hredit Labour-Douar, rak marc'hadmatoc'h eo hag ouzhpenn ez eo bravoc'h o chekennaouegoù brezhonek nevez embannet ganto.

Neb a lenno, ra ouio n'eo ket ken ar CMB un ti-bank a-ziforc'h e Breizh.

Mizoù kontdalc'hegezh : frais de tenue de compte ; Kevelouri : coopérative ; Kef-Kenskoazell : mutuelle.

Kinnig Labour

Emañ ar gevredigezh Kentelioù an Noz (44) o klask un den karget a ziorren. Kefridioù : merañ, kenurzhiañ, buhezekaat ha diorren ar gevredigezh. Barregezhioù : brezhoneg lennet, skrivet ha komzet. An den a zleo bezañ emren, intrudu hag urzh gantañ, gouzout ober gant an urzhiataerezh, en e aes evit daremprediñ an dud, mennet gant diorren ar brezhoneg el Liger-Altantel. Live bachelouriezh + 2. Aotre-bleniañ B. Lec'h labour : Naoned. Kevrat implijad-yaouank (CDI), 35 eurvezh, labour d'ar sadorn mintin. Kas ur CV hag ul lizher da : gKentelioù an Noz, Pierre-Emmanuel Marais, 10 straed ar Bourget 44000 Naoned." Kentelioù an Noz, Pellgomz : 02 40 20 39 74 http//wwwbretonnantes.org

Emvod Bloaz Emglev An Tiegezhioù

Holl izili E.A.T. a zo pedet da zevezh-emgav hor c'hevredigezh, d'ar Sadorn 20 a viz Eost e
Landreger.

10.00 Emgav er presbital, 4 straed Sant Andrev.
- Gweladenn an Iliz-veur.
12.30 Pik-nik e liorzh ar presbital
14.00 Emvod- reoliek EAT ha baleadenn war an aod.
17.30 Oferenn en iliz Sant Erwan er Vinic'hi.
18.30 Gwin a enor e sal ar gumun.

Katekiz d'ar vugale a vo tu da ober en devezh, diouzh ma vo goulennet, ha da reiñ ar Vadeziant, da reiñ ar gomunion evit ar wech kentañ pe c'hoazh d'ober z ziskleriadur ar feiz.

Evit-se e rank ar familhoù mont e darempred gant Yann Talbot, Prezidant E.A.T ha Person, 4 Straed sant Andrev 22220 Landreger. Pellgomz : 02 96 92 30 51. Pelleiler : 02 96 92 92 46.

10 euro eo ar skodenn emezellañ da EAT, a ro ar gwir da resev "Kannadig Imbourc'h". Ma teuit eta d'an Emvod bloaz d'an 20 a viz Eost, kasit ur ger pe bellgomzit da Yann Talbot pe gasit ur postel eat@libertysurf.fr

Listenn-skignañ war ar genrouedad evit kaout keleier ingal (meret gant EAT):

http://groups.yahoo.com/group/brezhonegeniliz

Errata :

Niv. 40 : n'eo ket e bered Sant Varzhin ez eo bet beziet Ivona Martin hogen e bered Sant Mark, e Brest bepred..

Niv. 41 : E pennad "Merenn e-tal Blaen" pajenn 8, notenn 11, lenn : "gladbeliezh" ha neket "gladbetiezh" evit kevyezhañ "suzeraineté"

[1] Brezel ar Bedoù : drevezet em eus amañ talbenn romant skiant-faltazi H.G. Wells skrivet e 1898, maz eus bet tennet ur film dioutañ e 1953 (sevener : Byron Haskin) hag ur remake gant Spielberg hevlene ; amañ avat n'eus ket anv eus Meurzhidi.

[2] Arallbedelourion : altermondialistes, da lavarout eo danvez-bedelourion ivez, hogen eus ur seurt disheñvel.

[3] Diskelaat : manifester, rendre manifeste.

[4] Kerreizhour : un policier ; kerreizhourel : policier a.g.

[5] Trevonnad: débordement.

[6] Meziennoù : les média.

[7] Strolldezougoù : transports en commun.

[8] Riboulstraen : métro, subway , ivez : buzhugstraen.

[9] Tevezeg : premier ministre.

[10] Difeiziezh : mécréance, hervez an Islam, el lugan islamour : la mécréance est une seule nation.

[11] Gourzhtreiñ : subvertir.

[12] Didrevadennadur : décolonisation.

[13] Gledemdenn : pension de retraite.

[14] Kiier : liester "ki" e brezhoneg Bazh-Gwenrann.

[15] Braslun : schéma.

[16] Blivaer, azblivaer : activateur, réactivateur.

[17] Reizhaour : magistrat dans l'ordre judiciaire

[18] Enluskidigezh : mobilisation en vue d'agir.

[19] Kenderc'het : produit, a.g.v.

[20] Dic'hladeg : prolétaire.

[21] Kempennelour : réformiste.

[22] Luksigoù : luksoù bihan

[23] Notenn gant an troer : João Pedro Stedile a zo unan deus renerion meur ar Movimento dos Sem Terra, (un emsav kouerion dizouar) a aoz an aloubadegoù douaroù-gounid a vez graet anv anezho e istitl ar pennad-mañ. Marta Suplicy a zo ur politikerez bet maer São Paulo etre 2000 ha 2004, he deus tapet brud dre reiñ alioù gadal e abadennoù poblek evit ar maouezed war skinwel Brazil.

[24] lenn e-barzh pezh-c'hoari Shakespeare "Herri IV", Arvest III, Diviz 3. Anv ez eus eus 'shirt' Daoulaz (dowlas) hag eus re an Holland .

[25] Digerz :usufruit

[26] Lavar an argeloù : le langage symbolique.

[27] Kantaezel : affectif.

[28] collège des consulteurs