“KANNADIG ’ IMBOURC'H

Nevez 'zo ez eus bet mouezhiet un disentez a-bouez gant "Kuzul Rannvro Breizh" diwar-benn politikerezh yezhel. An holl, betek-henn, a zo savet a-du gant brokusted ar politikerezh-se, daoust ma n'eur ket sur e vefe lakaet an holl arc'hant a vo ezhomm d'e gas da benn e kellidsteuñv da zont ar C'huzul Rannvro. Komzoù kaer a zo bet, hogen da heul e rankint bezañ lakaet da wir, ha sed ar pep diaesañ.

Mat e vo seurt politikerezh evit ar brezhoneg, moarvat, hogen peadra a zo da vezañ nec'het gant an diskleriadur mezhus a lavar n'eus gant ar re o deus divizet ar politikerezh-se tamm c'hoant ebet "da zistagañ hor c'harr diouzh Pariz". Seurt diskleriadenn ne rankfe ket bezañ en ur skrid war ur politikerezh yezhel : lu eo, ha reiñ a ra da gompren mat pegen prederiet eo kannaded ar Rannvro da chom hep tremen da emrenerion zivalav ! Kement-se a verk anat, pa soñjer mat, ez eo er c'hontrol galvet pep yezh da c'houlenn frankiz politikel evit ar re o c'homz, hogen hor politikerezh yezhel-ni gant Kuzul Rannvro Breizh a chomo jentilik eta er rez yezhel ha sevenadurel oc'h evezhiañ da vont re bell ganti gant aon da zisplijout d'hor mistri a Bariz !

Ur c'hraf eus testenn "Politikerezh yezhel ar Rannvro" a zo nec'hus : pouez a ro ivez d'ar galloweg, a vez lakaet par d'ar brezhoneg. C'hwezh ar "pollitically correct" a glever aze. Eus an tu kleiz pe eus an tu dehou, an holl a zo savet a-du.

Petra soñjal diwar-benn ar galloweg ?

Moarvat e oa ret reiñ dor-zigor d'ar galloweg a-benn kaout ur vouezhiadeg "a-unvouezh". Hogen d'am soñj ne c'heller ket lakaat ar brezhoneg par d'ar galloweg. Meur a abeg a zo da gement-se.

- Doujañs a ranker da gaout ouzh ar c'hallowegerion. Ur yezh a-vihanik a c'hell bezañ, da skouer, evit lod. Er par-se, ez eo ret merkañ ne vez mui savet bugel ebet e galloweg abaoe pell 'zo. Reizh eo, evelkent, eveljust, e vefe stad ha lorc'h en dud o deus bet an dra-se da hêrezh digant o zud, a-vihanik pe get zoken. Plijadur o devez, lod anezho, sklaer eo, oc'h ober gant o farlant pa c'hellont, diouzh m'o devez tro d'en ober, gwech-ha-gwech all. Hogen beuzet int en ur mor a c'halleg, ha n'int ket gouest da ober dalc'hmat gant o galloweg genidik evit ar vuhez-pemdez a vremañ, ha nebeutoc'h c'hoazh pa vez anv a zanvezioù kempleshoc'h, na dennont ket d'ar gevredigezh plouezel a-wechall ma oant bet ganet enni.

- E keñver istor. Klevout a reer difennerion ar galloweg o lavarout e komzomp-ni ur yezh alouberion, hogen n'eus bet brezel-aloubiñ ebet, hag ar galloweg n'eo ket difluket diwar ar galianeg met diwar ar gallo-romaneg, da lavarout eo yezh an alouberion roman. Ar c'hallowegerion o deus dilezet o yezh keltiek da zegemer yezh o mistri, ar Romaned. E-keñver istor c'hoazh, betek nevez 'zo ne oa levr ebet e galloweg. War an dekmiliadoù a levrioù (relijiel dreist-holl) a zo bet embannet ha lennet adalek ar 15vet kantved betek bremañ, n'eus hini ebet e galloweg. Na katekiz, nag Aviel, na stumm ebet eus ar Bater pe eus an Ave zoken ! Ar galleg an hini eo yezh lennek ar c'hallowegerion eta. N'eus ket a lennegezh c'hallowek evit gwir. N'eus nemet tammoù traoù bihan, kontadennoù dre gomz evit beilhadegoù, un nebeut kanaouennoù, ha setu aze fin d'ar roll.

- Ar gallowegoù a zo war o zalaroù, an holl anezho. Evel evit ar brezhonegoù poblek, ar pezh a chom anezho - truilhoù -, ez eus ur bern teodyezhoù gallowek. Galloweg trowardroioù Sant Brieg a zo disheñvel diouzh hini Roazhon, Néant sur Yvel, ar Mitaweg etre Liger ha Gwilun, pe c'hoazh diouzh parlantoù galloweg Bro-Raez hag Anjev, en tu all da harzoù Breizh. Klask a reer o unvaniñ, a-dra-sur, hogen, betek-henn n'eur ket deuet a-benn d'en em glevout, na war un doare-skrivañ, na war ur galloweg unvan. N'eus ket a c'halloweg unvan. E brezhoneg ez eus unan.

- N'eo ket gouest ar galloweg da gevezañ ouzh ar galleg. Ar brezhoneg avat, a zo. Pell bras emañ Yann galloweger diouzh e gazeg war ar poent-se. N'en deus ket ar chañs dispar da gaout, evel e brezhoneg, embannennoù fonnus hag o sevel a bell a-wechoù, hag un hengoun diazezet mat bremañ abaoe ur c'hantved , mennet da zisplegañ kement tra en hor yezh, betek ar jedoniezh, ar fizik, hogen ivez an drabedoniezh, ar ardamezouriezh ivez, da skouer ! Diziraezus a-grenn eo seurt uhelbal e galloweg.

Roparz Hemon eo en deus diskouezet ez eo gouest ar brezhoneg da vezañ benveg ur sevenadur nevez a zo da grouiñ penn-da-benn. Ur yezh lennek ez eo ar brezhoneg. Ar galloweg n'eo ket.

- Peseurt raktres politikel a zo gant emsav ar galloweg ? Ni, stourmerion evit ar brezhoneg, a gompren mat-tre e c'hellfe tud 'zo sevel o c'hein da zifenn ha da reiñ un dazont d'o yezh-int. Kement-se a reomp avat dre m'hon eus-ni ur raktres politikel evit ar brezhoneg n'eo ket diazezet hepken war ar fed m'hor befe desket ar yezh war barlenn hor mamm, nann. Ar braz ac'hanomp o deus desket pe addesket brezhoneg, ur brezhoneg a zo bet roet dezhañ ur stumm unvan, gouest da zisplegañ pep tra, a drugarez d'hon diaraogerion, dreist-holl Vallée ha R. Hemon. Spisaet eo bet ivez ster don hor stourm gant Meven Mordiern, Roparz Hemon ha Youenn Olier. Ne gaver ket seurt preder e-touez ar C'hallowegerion. "Dre ma fell dimp eo ma ouzomp brezhoneg" : a-youl-gaer eo hon eus graet anezhañ yezh hor spered. Rak gant ar brezhoneg e tistaolomp hêrezh Bro-C'hall hag e vennomp adkemer hêrezh sevenadur kentidik ar re o deus savet hor broad da sevel ur Vreizh vrezhonek el ledenez-mañ. Da heul Roparz Hemon "Ur Breizhad oc'h adkavout Breizh", ez eo galvet hor yezh, hervezomp, da lakaat da vleuniañ e Breizh ur gevredigezh nevez, diforc'h mat he fatrom diouzh hini an droc'herion c'houzoug ha jakobined a bep seurt o deus lakaet o c'hrabanoù war hor bro abaoe keid-all. O komz brezhoneg e tistaolomp dreist-holl beli Bro-C'hall war hor buhezioù hag e labouromp da sevel ur Vreizh doujadus ouzh an holl.

Aze e c'hello unan soñjal ez eus un dislavar, peogwir e vennomp a-benn ar fin argas ar galleg diouzh hor bro : ne seblant ket an dra-se bezañ "doujadus d'an holl". Kinnig a reomp un hent, ar brezhoneg, da vont war-zu ur pal hogen dre heg ne vo ket graet. Kement-se ne vefe ket doujadus d'an holl. Dre gaer e vo graet, ne lavaromp ket. Evel-se e ranker kompren lavarenn vrudet Roparz Hemon : "Ar galleg eo karr an ankoù e Breizh". Ret eo kompren mat ne reomp ket eus ar yezh un idolenn hogen ur benveg, traken, da zegas un adnevesaat el ledenez-mañ, ur gevredigezh nevesaet don. Ar Vretoned a skoulmo en-dro gant o yezh diwar an hoal-vat a welint enni, pe ne raint ket. Diskouez a ranker ne c''hell ket seurt nevezadur dont dre ar galleg, dre maz eo sanket ha breinet e wrizioù gant an "Dispac'h Gall" hag "ar Sklerijennoù", a zo pimpatrom ar stadoù arnevez a gaver dre holl war ar voullzouar, hollveliek, an holl anezho. Sevenadur ar brezhoneg n'he deus bet biskoazh a stad vac'hom; n'he deus ket kemeret perzh e istor gwadsec'hedik ar stadoù arnevez, ha setu aze hor chañs.

Ha perak ne rafe ket ar c'hallowegerion kemend-all e reter ar Vro ? Ret eo stadañ, lakaet e vefe bet gouest ar galloweg da verañ holl dachennoù ar vuhez, pezh n'eo ket, evel hon eus gwelet, n'eus mennad resis ebet a-berzh paotred ar galloweg war ar poent-se eus an obererezh politikel : n'eus aozadur gallowek ebet o c'houlenn ma vefe savet ur gevredigezh hollc'hallowek ha dizalc'h diouzh Pariz, eus Pordig da Borneizh. Dic'hallus n'eo ket, da welout, hogen diaes-mat e vefe d'hor soñj kavout izili gredus evit ur seurt raktres, pa n'eus ket trawalc'h a "gevala" gant an danvez-emsav-se, nag e keñver live-yezh, nag e-keñver istor, nag e-keñver pep tra. Mankout a ra dezho Brezhonegerion a seurt gant Arzhur, Sent diazezerion hor Bro, Gwiomarc'h, Nevenoe, Alan Varvek... hag ivez re all, tostoc'h deomp, o deus labouret kement park ar brezhoneg ha Spered ar Vro : Kervarker, Tangi Malmanch, Meven Mordiern, Yann-Vari Perrot, Roparz Hemon, Langleiz, Stivell, ha, nevez aet d'an Anaon : Youenn Olier. Gouzout a reer pegen a-bouez eo bet en hon Emsav ar "Barzhaz Breizh", sonadegoù Stivell, pe c'hoazh barzhoneg brudet Morvan Lebesque "La découverte ou l'ignorance"....

Ha petra soñjal diwar-benn

ar gwenedeg ?

Keit ha m'emaomp ganti e karfen klask resisaat ivez degouezh ar 'brezhonegoù' ha pergen brezhoneg Gwened. Imbourc'h en deus moulet kalzik levrioù diwar ar rannyezh-se - ha kavout a ra deomp n'eus nemedomp oc'h ober - a zo diforc'h-mat diouzh peurrest ar brezhonegva ha gwelout a reer muioc'h mui kelennerion wenedour mennet start da gelenn e "gwenedeg". Kement-mañ a gas anezho da gemm emglev reizhskrivadur 1941 peogwir ez eo diaes-mat ober gant an doare-skrivañ-se pa venner derc'hel da zistagañ e doare unan eus an isrannyezhoù brezhoneg diniver – a Vro-Wened pe a lec'h all – o deus disleberet mui-ouzh-mui dalc'hmat. An holl a zo war o zalaroù a-benn bremañ, peuzvarv ez int evit gwir, evel da skouer war ledenez Ruiz pe war enezenn Eusa.

An evezhiadennoù a gaver uheloc'h evit ar galloweg a c'heller ober evit ar gwenedeg ivez, evit un darn. Bez e c'heller lavarout ez eus kement a ziforc'h etre brezhonegoù ar C'h L T hag ar gwenedeg hag e vez etre spagnoleg ha portugaleg da skouer.

Pinvidik eo ar gwenedeg : labourioù nevez embannet gant Youenn Olier diwar oberennoù gwenedek a ziskouez pegen talvoudus eo evit ar brezhoneg unvan – lennek – an troioù-lavar, ar gerioù, ar yezhadur a zo alies skañvoc'h e gwenedeg eget e KLT. Soñjal a ra din eta e rank an holl vrezhonegerion n'eus ket Gwenedourion anezho klask perc'hennañ ar pinvidigezhioù-se evit brasañ mat ar brezhoneg penn-da-benn. Hogen ne gavan ster politikel ebet – unan kantaezel a ranker doujañ outañ e kement ha maz eus tu a-hend-all, eveljust, dre gomz pergen – pa nac'her tostaat e vrezhoneg a orin rannyezhel ouzh ar brezhoneg unvan. N'eus ket anv ganeomp e vefe dilezet evit keloù-se pinvidigezhioù don ur rannyezh orin, ar c'hontrol eo, eveljust. Hogen, o nac'h pinvidikaat ar brezhoneg a vremañ gant perzhioù dreist ar gwenedeg, pe c'hoazh o nac'h tostaat hor rannyezhigoù treut ha dic'hizet ouzh ar brezhoneg unvan en ur bed a zo o treiñ buan, dre skrid da vihanañ, e virer ouzh hor yezh a dizhout ar pal politikel hon eus merket uheloc'h : krouiñ ur gevredigezh nevez hag hollvrezhonek. O chom gant rannyezhoù hepken ne vo savet netra ha ne c'hellod ket dioueriñ ar galleg da yezh pennañ. Peseurt Breizh avat, ent-resis ? Netra nemet lakaat Breizh brezhonek da vezañ a vo dija un nevezadur hep e bar, hor redio da ijinañ eviti perzhioù disheñvel mat diouzh patrom ar gevredigezh c'hall pe danvezelour a weler dre holl.

Soñjal a ra din e vije reizh d'ar Wenedourion nac'h seurt raktres evit Breizh, ma vijent e soñj reiñ da vro Wened ur yezh dezhi hec'h-unan evel ma karje paotred ar galloweg sevel unan evit Breizh Uhel ha pelloc'h e departamantoù ar Mayenne pe Anjev, hag arc'hañ a-benn ar fin krouiñ broadelezhioù nevez e Bro-Wened hag unan all e krec'h ar Vro : "Gallezia ?" Hogen seurt mennadoù politikel da zisrannañ er par politikel Bro-Wened pe "C'hallezia" diouzh Breizh pe diouzh Bro-C'hall, n'eus den a gement en dije e embannet, na klasket sevel ur strollad politikel da gas seurt mennadoù da benn.

Bezañ brezhon eo komz brezhoneg

Kemm a ra ar bed er mare-mañ, ha kemm buan ! Diskaret a-grenn eo ar gevredigezh plouezel a wechall, e lec'h ne oa ket kreñv a-walc'h ar skol hag ar Stad da lakaat an dud da zilezel yezh o hêrezh. A-benn 30 pe 50 vloaz e rakweler e vo steuziet an drederenn eus yezhoù ar voull-zouar : 2000 yezh a zo o vont da get war verr-dermen. Ar yezhoù a zreistbevo war-lerc'h an diskar spouronus-mañ a vo ar re o devo tizhet en em ziorren a-zoare hag a vo deuet a-benn da gendrec'hiñ o c'homzerion ez eo o interest-int adperc'hennañ (skouer Israel) pe derc'hel gant o yezh, daoust pegen bras e vo, muioc'h-mui, hoal ar saozneg er c'hevandir-mañ, da skouer. Ar c'hoant da chom en e vro, da labourat enni, da sevel enni ur gevredigezh dezhi ur patrom-diorren hoalus, kempouez, a zo d'am soñj an abeg pennañ a reizhabeg ar stourm evit hor yezh hag hor broadelezh. E Breizh ez eo ar brezhoneg maen-korn hor broadelezh. Ar galloweg pe ar gwenedeg n'int ket.

Diwar gement-se holl eta, e kav din n'eo ket bet spiswel a-walc'h ar stourmerion vrezhon o reiñ harp da arc'hadurioù paotred ar galloweg, o lakaat ar galloweg par d'ar brezhoneg er raktres a bolitikerezh yezhel nevez divizet. Arvar bras a zo da welout ar brezhoneg nac'het outañ en em ziorren e Breizh Uhel en abeg d'ar galloweg, da enkañ hor yezh hepken er "brezhonegva", kornog ar vro, e-lec'h e ouzer mat-tre ez eo bet dilezet gant darn vrasañ ar boblañs. Dre-se e c'heller lavarout ez eo steuziet a galz an diforc'h a vezer boas da ober etre "Breizh Uhel' ha "Breizh-Izel".

Ar vrezhonegerion a zo tonket dezho diskleriañ uhel ha fraezh ez eo ar brezhoneg tra an holl Vrezhoned, ha pa vefent e Klizun pe en Eusa (e-lec'h m'eo marv mik ar yezh a-benn bremañ, se am eus meneget dija, evel e Breizh uhel) o chom, peogwir o deus c'hoant lakaat da vleuniañ el ledenez-mañ ur gevredigezh nevez na vennont ket sevel war diazezoù heñvel ouzh re Bariz. Ar brezhoneg a c'hell genel ar gevredigezh-se. Ar galloweg n'hell ket.

Bez' hon eus da reiñ un heuliadenn vat da istor hor bro, o skoulmañ en-dro gant hor yezh, gwrizienn donañ ha surañ hor bro : ur yezh kreñv – didrefoet, yaouank – azasaet diouzh an amzer-vremañ – ha leun a entan da adsevel an Den e Breizh.

Tepod Gwilhmod

Notenn :

"Brezhoneg poblek" a fell d'ar ranndir B4 kaout !

Dre ziv wech ez eus anv eus "Brezhoneg Poblek" en destenn bet mouezhiet gant Kuzulierion Ranndir ar pevar departamant. Derc'hel d'ar brezhoneg poblek (anv a zo eus pinvidigezh ar soniadoù, taolioù-mouezh, hag all...) ne gas ket ur yezh war-raok en ur bed a zo o vont war vihanaat, evel hon eus gwelet uheloc'h. Ma ! Gwashoc'h 'zo c'hoazh : gant diazezadur ar "Centre Régional du Livre" e Kemper (notomp diwar dremen n'eus bet kinniget doare brezhonek ebet d'an aozadur-se, na skriv nemet e galleg en e genskriverezh gant an embannerion vrezhonek) e vo termenet 'politikerezh-embann ar rannvro', da lavarout eo... da biv e vo roet skoazell evit an Embann. Dija hon eus resevet ul lizher a-berzh ar Rannvro a nac'h sikour IMBOURC'H : deizlevrioù Youenn Olier a oa bet roet un tammig skoazell evit o embann betek-henn ne vezint ket skoaziadet, nag an embannadurioù o tennañ d'ar gravez, peogwir ez eo kravez ! Klevet hon eus ez eus diaesterioù gant PREDER ivez, a zo bet nac'het outañ ur skoazell evit 16vet levrenn LAVAR. Hogen gwir eo e oar an holl ez eo a-du PREDER hag IMBOURC'H gant ar brezhoneg arnevez evit dont a-benn da zisplegañ kement meizad a zo, e-lec'h chom hepken gant dilhad re enk alies, ha bruzunet, ar brezhonegoù a anver "poblek".

Ur c'hrafadur hag a ro tro d'ar gelaouennerion duañ paper er mare-mañ er C'hwec'hkogn, d'an danevellourion skingomz ha skinwel prientiñ skignadennoù arbennik ha da bolitikerion 'zo mont e breskenn, ez eo ar vouezhiadeg eus dibenn miz Mae evit asantiñ pe zisteurel Bonreizh Europa, seul vui ma teu anatoc'h-anatañ, hervez ar c'honoc'hoù disheñvel graet lerc'h ouzh lerc'h war c'houlenn ar meziennoù, e c'hellfe ar maout mont gant dalc'hidi an "nann", peogwir ez eo aet o niver en tu all da 50% evit ar mare.

Piv a zo a-enep d'ar Vonreizh-se ? Daoust hag ez eus ur poltred-rizh eus an dalc'hiad eus an "nann"? Daoust hag ez int kentoc'h eus an tu dehou eget eus an tu kleiz pe e gin kaer ? Evit komz heñvel ouzh ar wirionez, ez eo ret mat lavarout e vezont kavet un tammig e pep lec'h.

Da gentañ-penn ez eus Kristenion, drouklaouen ma ne oa ket bet meneget gwriziennoù kristen Europa er Vonreizh-se, seul vui ma voe bet lamet ar meneg anezho war c'houlenn ar C'hallaoued - retvez al laikelezh -, ha dreist-holl gant an Arlevier J. Chirac, eñv hag en deus diskleriet n'eus ket pell e oa ar gwriziennoù kravezel-se ken muslimat ha kristen ; koulskoude, mard em eus soñj mat, en arme c'hall e-pad brezel Aldjeria, pa veze dasparzhet delodoù-brezel d'ar soudarded, e oa delodoù anvet "europat" ha delodoù all anvet "muslimat" ; evit petore abeg diouzh ho soñj ?

D'an eil ez eus ar re ne fell ket dezho gwelout Turkia dont tre en Europa, daoust ma vez lavaret hag adlavaret dezho dizehan gant ar bolitikerion n'he deus Turkia netra da welout gant ar Vonreizh, hogen kazh skaotet a zouj an dour yen, evel ma lavar ar C'hallaoued.

Bez' ez eus ivez o sevel a-enep evit abegoù disheñvel, ur bern tud all eus strolladoù a bep seurt, da skouer hini an emveliegourion, betek ar venevelourion drouklaouen gant ar fed ma ne vez ket meneget er Vonreizh ar gwir evit ar merc'hed da sioc'hanañ ; ha setu o tont war wel ur strollad nevez o kreskiñ dizehan, hini al labourerion, bed al labour evel ma lavar lod, micherourion, implijidi, gounideion, hag all... Rak gant Feur-emglev Maastricht, o doa ar bolitikerion prometet dezho peoc'h, labour, fonnverzh, ha setu ma teu dilec'hiadurioù, dic'hwel ha digresk ar goproù, ha nevez 'zo holl, ar sturiadur Bolkenstein a aotrefe da n'eus forzh petore embregerezh europat dont da labourat er C'hwec'hkogn hervez lezennoù ha goproù he bro-orin ha neket hervez reoù Bro-C'hall, en ur ger, falloc'h eget an embregerezhioù gall. Biskoazh kemend-all ! Koulskoude, daoust hag ar sturiadur Bolkenstein n'eo ket un doare "remake" eus pezh a veze graet, n'eus ket pell, gant degas enbroidi o tont eus Afrika pe Azia, evit ober an tebet labourioù na felle ket d'ar C'hallaoued ober, pa ne oa nemet mistri du-mañ na felle ket dezho paeañ trawalc'h ar vicherourion c'hwec'hkognat evit o sammañ ?

Gant gobidell Bolkenstein e vefe tost ankounac'haet gobidell Turkia, hogen, kelaouennerion 'zo, a oar soubañ o fluenn er pod-liv mat. Da skouer, er sizhuniegenn c'hall Valeurs Actuelles niv. 3560, 18-24 C'hwevrer 2005, en ur pennad talbennet "Turquie, le Sas de l'Orient" e tedenn Emmanuel Razavi evezh al lenner war ar fed ma n'he deus Turkia, danvez-ezel Europa, reolerezh ebet war he harzoù, daoust dezhi bezañ amezek da naozelloù ar sponterezh islamour maz eo Siria, Irak hag Iran. Gant ur c'helaouenner all ez eo aet an den betek Kilis, dremm all Turkia, war harzoù Siria, 1200 km diouzh Istanbul, da wiriekaat war al lec'h. 500 m a-raok ar post gladvonn, e lezjont o c'harr a-hed ur c'hleuz, evit kerzhout war o fouez e-barzh lanvad an demenidi, e-touez Irakiz hag Iraniz ; kerreizhour ebet ne zeuas da wireziñ o hennadelezh, daoust ma oa koulskoude diouto e pep lec'h, hogen ac'hub e oant o vutuniñ hag o tivizout etrezo. Er post siriat evel er post turkiat e rene an hevelep lez-ober. Endra ma tivizent gant ar valtouterion pe ar gerreizhourion e tibune an enbroerion dirak an norikell, a boan ma vezent reolet. Ar c'harbedoù a dremene ivez difrae. Hini ebet ne voe harzet e-pad an div eurvezh tremenet ganto war al lec'h. Hag ar c'helaouenner, war zigarez ober deomp prederiañ, a gloze e bennad evel-se : « A-benn un nebeut bloavezhioù ez aio Unaniezh Europa betek Siria, betek ar post turkiat-se : Kilis ! ».

Oc'h adlenn ar pennad-se, e teuas war va eñvor un arroudenn eus "best-seller" an Amerikan Tom Clancy, The Teeth of the Tiger, lennet ganin en e droidigezh gallek, e-lec'h e lavar ar skrivagner diwar-benn ur sponter islamour - unan eus tudennoù e romant - ar c'homzoù-mañ, pajenn 130 : « Pegen iskis e oa dezhañ merzout, e oa e broioù kristen Europa, e c'helle en em santout tost da vat e surentez. En em gannet o doa ar Vuslimiz lies gwech a-enep dezho, ha tost e oant bet d'o zrec'hiñ e meur a zegouezh. Digor d'an estrañjourion e oa ar broadoù-se en un doare hogos emlazhek, hag un ijin, zoken dister, a oa trawalc'h evit dont-tre en o diventelezh, ha tost da vat, ijin ebet, gant m'o defe arc'hant. An dud-se a oa ganto un boullder ken emzistrujus ma toujent da zismegañ ar re a oa darev d'o welout, int hag o bugale, lazhadekaet hag o sevenadur distrujet penn da benn ».

Yann MIKAEL

Nevezc'herioù :

Bonreizh : constitution ; Krafadur : sujet de discussion ; Skignadenn : émission TV, radio ; Konoc'h : sondage d'opinion ; Meziennoù : les médias ; Poltred-rizh : portait-type ; Delod-brezel : ration de guerre ; Emveliegour : souverainiste ; Benevelour : féministe ; Fonnverzh : prospérité ; Naozell : sanctuaire, espace inviolable ; Kerreizhour : policier ; Emlazhek : suicidaire ; Muslimat : musulman ; Gladvonn : frontière ; Hennadelezh : identité.

Setu aze c'hoazh unan eus lennerion fealañ IMBOURC'H o vont d'an Anaon, nebeut war-lerc'h Youenn Olier. D'ar Meurzh 8 a viz C'hwevrer ez eo aet diouzhimp Ivona, d'an oad a 97 bloaz. Lidet eo bet he obidoù e Sant Jozef ar Piler-Ruz e Brest d'ar Yaou da heul, diouzh ar beure : nebeut a dud eus an Emsav o deus gellet kemer perzh el lid, siwazh.

E Minic'hi Landreger d'ar Sul diwezhañ eus miz C'hwevrer, e voe lidet an oferenn evit repoz he ene, da heul ur vuhez hir ha oberiant evit ar brezhoneg.

E 1980 eo e ris anaoudegezh ganti, e Brest, en Oaled Sant Erwan. Gant va c'harr-tan e renten servij dezhi pa c'hellen. E 1986 e roas skoazell bras din dre m'en em gavis dilojeiz hag hep arc'hant, o labourat e burevioù-kreiz Diwan abaoe daou vloaz evel kadnac'hour. Lojet e voen marc'had-mat-tre gant he breur straed Dixmude a drugarez dezhi en un tiig daou bezh koantik a c'hiz kozh. Un deiz zoken e kinnigas din 2000 lur e bilhedoù dre ma ouie e pe stad edon : gwerzhet em boa va c'harr dre ziouer a wenneion. Nac'h a ris, dre lorc'hentez moarvat, hogen kalz a vad a reas din he jestr dre ma ouien a-benn neuze e c'hellfen kontañ war he skoazell m'am befe ezhomm. Kavout a ris fred e Pariz a-benn ar fin ha bloaz war-lerc'h en em gavis en-dro e bro Leon, o chom e Beuzid-Konogan Landerne hag ez adkavis Ivona, bepred 24 straed Poull-ar-Bached. Degemer mat a rae din bepred. War he dor e oa peget ur skritellig dislivet gant an amzer "Butun ebet amañ mar plij !" . Ur ranndi bihan kinklet brav he doa, gant ul livadur o tiskouez Anjela Duval, he mignonez vras, harpet ouzh ur c'hleuz, o labourat, souchet he fenn. Te a ginnige din rak te a eve dalc'hmat, un te a brene en ur stal arbennik straed Jean Jaurès. Ne zebre ket a gig er gêr : legumaj ha frouezh hepken a yae ganti. Bale kalz a rae ivez, dre m'he doa karr-tan ebet. Daoust dezhi kaout ur c'hein kromm-spontus hag a-bell 'zo (me 'gav din e oa c'hoarvezet ganti en he yaouankiz ha barnet en doa ar mezeg ne vevfe ket pell !), he deus gellet bevañ hir amzer diwar magadur yac'h, hag embregerezh korf, na pa ve ken evit kerc'hat he lizhiri, rak er pevare solier, hep saverez edo o chom.

Din-me e oa ur seurt "mamm-gozh" eta, un ael-mat. Kalz a varvailhoù a zo bet etrezomp hogen, evit gwir, n'anavezan ket mat he buhez. Brezhonegerion a oa he zud, eus kostez Lambaol Wimilio. Ur soñj kaer, blaz ar baradoz warnañ, a zalc'he eus he vakañsoù-skol du-hont e maezioù Landivizio, a oa hollvrezhonek da neuze. Kontañ a rae din e oa bet hoalet gant ar yezh abred kenañ en he bugaleaj, hogen ranket he doa deskiñ anezhi a-nevez, rak ne oa ket bet savet e brezhoneg, moarvat dre ma oa he ziegezh o chom e kêr.

Gant Roparz Hemon he deus kejet. Ar gejadenn-se a zo bet a-bouez bras en he buhez, eveljust. He danevell eus an darvoud-se a oa fromus en he genou, ha tro am eus bet d'he c'hlevout meur a wech diganti. Kontañ a rae he doa gwelet un den "kozh" (Roparz Hemon a oa eus ar bloaz 1900, seizh vloaz koshoc'h egeti enta), hag hi yaouank-flamm - peseurt bloaz resis, n'ouzon ket, war-dro ar bloaz 30 moarvat - straed ar C'hastell e Brest, e ti Sant-Ildud, a oa anavezet evit pourchas levrioù brezhonek. Roparz Hemon en doa roet dezhi da gompren e oa re sammet gant al labour hag hi, brokus, ha diwar-skañv, m'am eus komprenet mat, he doa kinniget dezhañ he skoazell. Nebeut war-lerc'h ez eas Roparz Hemon d'he c'haout ouzh dorikell ar "Société Générale", ma laboure hi eno, ha dre an norikell e roe Roparz Hemon labour da Ivona, d'e sikour war-dro ar gelaouenn "Gwalarn".

Ur vignoniezh vras hag ur c'henlabour daou-ugent vloaz a groge. Traoù bihan da gentañ : adskrivañ chomlec'hioù, sekretouriezh, ha tamm-ha-tamm traoù all. N'ouzon ket muioc'h. Moarvat he dielloù, bet fiziet e KUZUL AR BREZHONEG, a c'hellfe reiñ ur banne sklerijenn resisoc'h war he c'henlabour gant diazezer GWALARN.

Goude ar brezel e reas war-dro sekretouriezh ar gelaouenn AR BED KELTIEK, gant Roparz Hemon da bennskrivagner, harluet en Iwerzhon. Skriverezañ a reas evitañ miliadoù a bajennadoù, a veze moulet goude-se gant ar beleg Jakez Ducamp, diazezer SKOAZELL VREIZH a-hend-all, war liestennerez skolaj Sant Jozef Ar Releg.

A-bouez bras eo bet "ABK" e buhez an Emsav, daoust d'e stumm-moulañ dister, a gaieradoù bihan. Dont a reas er-maez etre 1959 ha 1971.

Ivona n'he deus ket skrivet kement ha ma c'hellfed krediñ. Ur stourmerez e oa da gentañ penn. Anavezet e oa gant an holl ha brokus e roas eus he arc'hant hag eus he amzer ivez. Unan eus reizherion SKOL OBER e oa ha kentelioù a rae ivez en he ranndi er bloavezhioù diwezhañ. Prenañ a rae div skouerenn eus kement tra a veze moulet en hor yezh. Evit sikour, rak gouzout a rae pegen diaes eo gwerzhañ levrioù brezhonek. Ne oa ket dimezet ha dre-se e oa aesoc'h dezhi kemer perzh er stourm, o vezañ ma n'he doa na gwaz na bugel da ober war o zro. Divugel e oa hervez ar c'hig, hogen bugale ha bugale-vihan niverus he deus bet dre ar spered. Sellout a ran outi, en merket em eus endeo, evel ur vamm-gozh, mamm-gozh stourmerion ar brezhoneg, bepred aze, youlek, da vroudañ kement tra mat evit hor yezh.

E buhez OALED SANT ERWAN Brest e kemeras perzh adalek an deroù (1969), straed Berthelot e karter Sant Marzhin. Kadoriadez an Oaled e oa bet adalek 1989 hag e-pad daouzek bloaz. Dont a rae ingal d'ar beilhadegoù miziek a veze aozet, o tegas ganti maouezed all, brezhonegerezed a vihanik o chom e Brest. Marianig Irvoas da skouer, a zalc'he ur stal krampouezh e koc'hu ar Piler-ruz, ur vaouez distagellet-mat ha diseurt kenañ he doare. E Kelc'h-Studi brezhonek ar Bibl e kemere perzh ivez, bepred en OALED SANT ERWAN, renet gant Maoris Ar C'hollo. Eno e keje neuze gant Youenn Souffes-Despres, ar re Huon, ha stourmerion all. Kemeret he deus perzh ivez er stourmadenn da gaout un Oferenn vrezhonek e Brest. Warni e c'helled kontañ bepred.

Ur gristenez gredus e oa Ivona Martin. Emezelet he doa da skouer e oberenn Maodez Glanndour, "Unvaniezh Speredel Breizh" ha pergen he doa gouestlet pediñ evit ar Vro en hor yezh. Bemdez. Ul levrig dister a oa bet moulet dindan dalbenn "Ar Bedenn evit ar Vro", a vez graet gantañ dalc'hmat hiziv an deiz gant hiniennoù 'zo. E.A.T. a zo en he c'herz ur guchennad skouerennoù eus an oberenn-se, a c'hellomp pourchas d'an neb a c'houlenno.

Diwezhatoc'h ez eas ingal da vodadegoù KRISTENION BREIZH, kaset gant Youenn Souffes-Despres peurliesañ, a yae d'he c'hlask en he ranndi. Kemer a reas perzh er beajoù d'ar broioù keltiek meur a wech. Meur a hini a anaveze e metou Emsav gouezeleg Iwerzhon pergen, an tiegezh O Tuama en o zouez, hor boa gwelet neuze meur a wech en daou du eus mor Breizh. Mignonez vras e oa da Roisin "gozh" O Tuama he doa desket mat-tre hor yezh.

E devezhioù-studi KRISTENION BREIZH e pedemp gant al levr-pediñ embannet gant Jozef Lec'hvien, "Pedenn An Iliz", ofisoù ar beure, kreiz an deiz, ar gousperoù hag ar c'homplidoù. Hag an oferenn, eveljust. Kement-se e-pad pemzek vloaz bennak, etre 1978 ha 1993. Ur plac'h a bedenn e oa, hag ar bedenn eo a brize dreist pep tra e bodadegoù KRISTENION BREIZH.

Komz a raemp kalz ivez, o reiñ keleier diwar-benn buhez an Emsav hag an darvoudoù e Bro-C'hall, er bed, hag en Iliz. Dre ma oa unanet start an izili gant ur vignoniezh hirbad, gant ar feiz hag ar garantez-vro ivez, e c'helle pep hini dispakañ e soñj diwar-benn pep tra, hep aon rak bezañ barnet pe zistaolet gant ar re all. Keuz bras he devoe pa n'hellas mui mont d'ar bodadegoù-se e-lec'h e klaskemp a-gevret chom feal da Zoue ha spiswel dirak darvoudoù n'hon oa krog ebet warno, dreist-holl Breizh o tivrezhonegañ hag ar feiz o tizeriañ. Gant briwerc'h an esperañs hon eus pedet gant feiz a-gevret, gant karantez e-pad an devezhioù-studi-se, e Kistinid, Plouneour-Menez ha Gwengamp.

IMBOURC'H a zo bet levezonet don gant ar bodadegoù-se, evel em eus merket er C'hannadig Imbourc'h diwezhañ em fennad diwar-benn Youenn Olier. Ur broud e oa d'ar gelaouenn. Da heul embannadur "Porzh An Ifern" da skouer, e c'heller lenn er gelaouenn lizhiri a-berzh Ivona. Ne oa ket ken desket ha Roparz Hemon hogen diskiblez e oa dezhañ penn-da-benn. War dachenn ar relijion e plije dezhi Dom Elder Camara, an eskob araogour eus Amerika-Latin. Bepred e oa dedennus ar gaoz, hag ur wech an amzer e kounae he stourmoù war he labour gant he c'hweluniad, war-dro SOS Amitié, hag Anjela, eveljust.

War an diwezhadoù en he c'hasen da arvestiñ ouzh ar pezhioù-c'hoari brezhonek a veze kinniget, pe he c'hasen da bourmen, da zebriñ du-mañ da skouer. Gwall zoaniet e oa, anat eo, gant ar c'havailh a-enep Roparz Hemon ha pergen gant divadezadur Skolaj Diwan ar Releg.

An daou vloaz diwezhañ a zo bet diaes dezhi dreist-holl e-keñver yec'hed, evel ma oa kaer gortoz. Pounner-glev e oa a-bell 'zo hogen a-drugarez d'ur benveg en he skouarn ne oa ket ar gwashañ : aet e oa he gweled da fall, hag he memor ivez, ken e oa souezhus a-wechoù. He fenn a oa ganti evelkent hag e c'houlenne diganin lenn dezhi lizhiri resevet ganti, pe bennadoù 'zo na zeue ket a-benn da lenn. Chom hep gellout lenn a oa ur gwall amprouadur eviti, rak a-hed he buhez he deus lennet kalz.

Emañ he bez e bered Sant Marzhin Brest, tost da hini Roparz Hemon ha da hini Youenn Souffes-Despres, daou genstourmer kalonek evit ar brezhoneg, evelti.

Joa d'he ene !

Tepod Gwilhmod

Nevez ’zo edon o varvailhat, en TTB, gant ur paour kaezh Gall, 100 % eus Bro-Bondi, hag o chom e-kichen Baod, hag a glemme abalamour da aloubadeg heugus Kreiz-Breizh gant ar Saozon. Dre m’am boa lavaret dezhañ e pleden gant obererezhioù brezhonek en doa respontet din e oa - evel-just ! - a-du gant ar brezhoneg, a-raok ouzhpennañ kerkent e oa memestra hegaset gant an istrogelled a venn lakaat o bugale e skolioù evit deskiñ traoù e brezhoneg hepken, ha - gwashoc’h c’hoazh ! - a ra gant ar brezhoneg hepken er gêr. Ha d’o c’heñveriañ gant an estrenion “all” a saotr “e” vro : “C’est comme ces Angliches, comme ceux d’à côté (dave a rae da dud a gomze saozneg en hor c’hichen en tren), qui nous emmerdent et nous envahissent à Baud et restent entre eux et ne parlent que l’anglais à la maison”. Gant ar vezh ! soñjit ’ta ! Tud ha ne gemeront ket ar boan da zeskiñ ar galleg e Breizh ! Ne oa ket ar wezh kentañ e kleven pe e lennen sotonioù a seurt-se diwar-benn ar Saozon. Ha ne oa ket ar wezh diwezhañ kennebeut. Ur prantadig goude e lennen e n° 2 Combat Breton (rummad nevez), eus Here 2004, an hevelep diskan : ar Saozon, bosenn nevez Breizh…ar Saozon, a bren tiez tud ar vro…ar Saozon a nac’h en em gemmeskañ gant tud ar vro dre ma komzont saozneg hepken…

Bremañ am befe c’hoant gouzout un dra bennak, memestra : pelec’h edo –ha pelec’h emañ– an holl vouezhioù brogarour-mañ pa veze –ha pa vez – prenet tiez gant gallegerion ? Re a saozneg a glever bremañ e Kreiz-Breizh ? Ha n’int ket direnket tamm ebet gant bezañs ar c’hallegerion… Abaoe bloavezhioù ha bloavezhioù e vez prenet tiez gant gallegerion, e vez mestroniet kedvuhez ar vro gant gallegerion…ha netra ! N’on ket gwall souezhet a-berzh hor C’hallaoued lec’hel…un tamm displijusoc’h eo a-berzh tud a embann difenn Breizh, ar brezhoneg…

Displijet eta ? Ket penn-da-benn, henn anzav a ran. Mantret evel-just ma teu da vezañ diaesoc’h-diaesañ evit ar Vrezhoned prenañ tiez en o bro. Plijet-meurbet avat o welout gallegerion argaset eus hor bro gant ar Saozon…Un ti prenet gant ur Saoz ? Unan ha vo ket prenet gant ur galleger da vihanañ…Ar saozneg oc’h astenn e Breizh ? Gwell a se ! Setu un takad nebeutoc’h evit ar galleg…Gwir eo, lodenn vrasañ ar Saozon a zo e Breizh a gav dezho bezañ prenet un ti en “a beautiful French region”. Ret eo deomp stourm a-enep dezho eta. N’int ket gwashoc’h eget ar c’hallegerion evit se avat… Diouzh un tu all e kredan zoken e c’hellfed lakaat un nebeut Saozon da anavezout dibarded Breizh, hec’h istor ha perak ket (na petra 'ta) da zeskiñ ar brezhoneg. Gant ul labour poellek e c’hellfemp ivez zoken tuta Saozon ’zo en hor stourm, hag o lakaat da stourm a-enep ar c’hallegerion…

Bevet Breizh dieubet diouzh ar c’hallegerion, gant harp ar Saozon mard eo ret !

Rafael URIEN

E-touez santimantoù mab-den ez eo an avi an hini kuzhetañ, n'eo ket hepken peogwir ez eo an hini disprizusañ, met ivez peogwir emañ e orin er stourm diziskoulm etre an heug a vager ouzhor an-unan hag an aon rak seblantout "fall" dirak ar re all ; evel-se e chom an ene etre daou, o komz en diavaez gant mouezh al lorc'hentez hag en diabarzh gant mouezh ar fae, hep tizhout morse unanded an ton hag ar mennad, a zo merk-anaout anat ar wirionded.

Kement ha ma ouzon, n'eus el lennegezh etrevroadel tudenn ebet a zegemer e avi, nemet "niz Rameau", gant Diderot; brastreset kalz re vuan eo meizad un dudenn a-seurt-se avat evit klotañ gant ar wirionez. Memes mod, "Den ar Riboul" Dostoievski ne lak plegoù e galon war ar paper nemet peogwir e kred dezhañ ne vezo lennet gant den. Gallout a reer anzav kasoni, mezh, aon, re a jourdoul, tristidigezh, c'hoantegezh ; morse avi avat. Avi anzavet ne vefe mui avi ; diouzhtu e drofe da gevezerezh didro pe da zilezerezh klok ha kaset betek ar penn. An avi eo ar santimant nemetañ a gav e voued er fed bezañ kuzhet.

Avius e teu un den da vezañ pa zilez ar spi da dennañ joa eus madoù c'hoantaet gantañ peogwir e soñj dezhañ ez-kuzh n'eo ket dellezek anezho. N'eo ket diouer ar madoù drezo o-unan eo a ra poan dezhañ; diouer an dellez hag an enor stag dezho, ne lavaran ket. Eleze e dech da ober fae war ar madoù-se, da zistrujañ anezho pe da lakaat drevezadennoù truezus en o lec'h, en ur ober van prizout ar re-se muioc'h evit ar re a-raok. Hag en traoù a guzher d'ar re all, just a-walc'h, en em zispak ar c'hlokañ an avi.

Kalz stummoù kuzherezh a zo, hogen an avi kentañ eo an hini a bled gant madoù speredel, peogwir ez int difetis ha digorfel, barrek neuze da vroudañ en un den avius ar santimant a ziberc'henniezh-se a ra anezhañ er vuhez pemdeziek ur c'hendaonad d'an ifern. Ar binvidigezh danvezel hag ar galloud bedel ne vezont morse ken pell ac'hanomp ha ken digomprenadus evel mignoniezh Abel ouzh Doue, a ra da Gain dic'hoanagiñ, pe dasparzherezh kevrinus ar varregezh, a ra mezh d'an dud bresk o spered, zoken pa vezont pitaod ha dezho ur plas mat er gevredigezh. War-dreñv avi a live izel e vez atav avi speredel.

Kemm a ra an avi speredel a zanvez avat hervez ar marevezhioù. An oadvezh vodern, hervez a vez displeget gant Lionel Trilling e Beyond Culture (1964), "a zo an hini kentañ ma kaver enni kalz a dud o klask ur berzh arzel uhel ha klok, hag a ya d'ober, en o c'hwitadur, ur renkad diberc'hennet, ur proleterva eus ar spered".

Pa gemm an danvez e rank kemm an doare da guzhat ivez. Petra eo ar "proleterva eus ar spered"-se nemet renkad an dispac'herion, evel ma verke dija Otto Maria Carpeaux (A Cinza do Purgatório , 1943). Adal an dispac'h gall, an emsavoù ideologel yoc'hel o devez atav kavet o renerion e brasniver an hanter-kefredourion trenk o spered. Heuget ouzh al labour-dorn pe douar gant an deskadurezh bet roet dezho er skol, dic'houest da dizhout ar c'hlod lennegel pe arzel abalamour d'an distervezh stank warno evel ar vosenn, petra a chome dezho neuze ? An darsav. Hogen un darsav graet en anv an distervez ne c'hellfe ket chom en e sav, anat. An hini nemetañ a vennas ober un dra a seurt-se, gant un hegredikted emlazhus, a voe just a-walc'h "niz Rameau". Evel pa vefent bet kenteliet gant hemañ, e komprenas ar re all e oa ret kaout maskl ur stourm nobl bennak. Ar re baour pe wasket a servijfe da gement-se. Na naturel eo d'un dispac'her gouelañ gant truez ouzh ar rummadoù-se tra ma vez o stourm ouzh an establishment, ha na naturel eo dezhañ gwaskañ anezho gwashoc'h kerkent ha tizhet ar galloud gantañ. N'eus nemet un doare da gompren kement-se : n'eo ket o foan danvezel a frome anezhañ, e boan-bred dezhañ e-unan hepken ne lavaran ket. Gwirioù ar re baour eo an dramm teogus a aotre d'ar c'hefredourien-se leuniañ o spered gant emdouelloù e-leizh e sigur gwir abegoù o ober. Sed aze reuzc'hoari diabarzh an avi speredel, a ro d'he lavar un nerzh-fromañ badaouus , evel ma verke W. B. Yeats diwar-benn ebestel an droug (sl. "The Second Coming" ha "The Leaders of the Crowd" e "Michael Robartes and The Dancer", 1921). N'eus santimant gwirion ebet a c'hellfe bezañ eztaolet gant kement a fulor ruz evel ar c'hoariva darfellek-se.

En un doare fentus a-walc'h, grand guignol an dispac'hoù arnevez ne zeu ket diwar ar re nebeut a dud aotreet d'ober arz, hogen, er c'hontrol, diwar ar re a dud : pa voe digoret dorioù ar oberioù arzel uhel d'ar renkadoù paour hag etre eo e voe lieskementet a-vilionadoù an niver a arzerien c'hwitet, evel ma oa kaer gortoz, siwazh.

"Darsav ar yoc'hoù" e ra José Ortega y Gasset anv anezhi a glot rik gant kement-mañ : n'eo ket gant uheladurezh ar sevenadurezh kinniget d'ar re baour eo, gant dizemokratelusted ar varregezh ne lavaran ket. An avi disoc'het diwar se a vage kasoni ouzh ar madoù nevez-tapet zoken; seul zemokrateletoc'h e oa ar re-se, seul zidizhusoc'h e seblantent bezañ d'an eneoù : eleze ar c'hlemm hollek a-enep "sevenadurezh ar vegenn", just-a-walc'h d'ar mare ma ne oa mui houmañ brient ar vegenn.

Ortega a voe tamallet dezhañ ez-diabeg a-grenn bezañ ur "begennour" abalamour da se. Hogen Erik Hoffer, micherour deut da vezañ kefredour-meur dre labour kalet, en deus skrivet

ivez pajennadoù helavar war tro-spered an dispac'herien, "brizh-prederourion beg-bras, aktourion c'hoariva... bevañ a reont buhezioù difrouezh ha didalvez, n'o deus na doujañs outo o-unan na fiziañs enno o-unan; emdouell an "traoù bras" a ro aon dezho..." (The Ordeal Of Change, 1952).

Neuze, lennerion, arabat deoc'h bezañ souezhet pa welit e penn an "emsavioù kevredigezhel" tud eus ar renkad etre pe uhel bet tapet ganto o farchoù er skolioù-meur kerañ. Pa vefent emsavioù tud paour e gwirionez, e chomfe digemm goulennoù ar strolladoù-se : bara, un tachadig douar, un ti, digeriñ mengleuzioù pe labouradegoù, peadra da reiñ labour d'an dud. Hogen an toull e kalon un dispac'her, "toull du" an avi speredel, a c'houlenn euvriñ pep tra ha ne c'hall degas netra, a zo ken don hag islonk an ifern. Ar bed a-bezh ne vefe ket a-walc'h evit stankañ an toull-se. Ha neuze, goulenn didro ha fur madoù eeunañ ar vuhez, spi ar braz eus izili ar strolladoù-se er penn-kentañ, a vez atav foeñvet ha distummet a-benn ar fin, dre intrudu ar renerion, en ur c'houlenn groñs d'an hollved da gemm en un doare trumm ha diskiant, en un doare "dispac'hel". Hag e freuz ha reuz an dispac'hoù e vez dalc'hmat aberzhet goanagoù ar re baour da glod ar renerion en diwezh.

Olavo de Carvalho

Lakaet e brezhoneg gant Ewan Delanoy, embannet evit ar wech kentañ dindan an titl "Dialética da inveja" e Folha de São Paulo, d'ar 26 a viz eost 2003.

Anaoudek-bras e rank bezañ ar Vrezhoned ouzh an den santel-se, a zo bet ar Pab kentañ e istor an Iliz o tont da Vreizh. E Keranna d'an 20 a viz Gwengolo 1996 e oa bet graet un degemer c'hwek ha brezhon dezhañ, a drugarez d'un nebeut stourmerion vrezhon a felle dezho e zegemer evel Brezhoned , ha n'eo ket evel tud eus "Kornog Bras Frañs". An Aviel a oa bet kanet kaer-tre en hor yezh hag Hon Tad Santel en doa distaget e brezhoneg pozioù Santez Anna da Nikolazig :

"Iwan Nikolazig, n'ho pet ket aon" !

N'ho pet ket aon ! Al lavarenn-se a oa bet klevet endeo e 1978 pa oa bet diuzet da vezañ Pab da heul Yann-Baol Kentañ. Daoust ma seblant bagig sant Pêr, iliz Jezuz-Krist, bezañ en argoll war ur mor diroll, an tammig lavarenn-se, distaget dindan lusk ar Spered Santel, a zo bet ur skoazell vras-tre evit milionoù a dud dre holl er bed.

Ur pab troet ouzh ar c'helenn e oa (kelenner e oa bet en e yaouankiz) ha kelc'helennoù niverus en deus gourbannet da reiñ un anaoudegezh donoc'h eus ar feiz, hag ivez pergen, d'am soñj, da verkañ al liamm strizh a venne derc'hel etre feiz ha meiz. Hor mignon Jil Ewan a zo bet moulet diwar e bluenn gant Imbourc'h un dastumad ouzhpenn 300 pajennad a destennoù a-bouez war an divoud-se tri bloaz 'zo.

N'eus ket bet tu betek-henn moulañ hini ebet eus e Gelc'helennoù en hor yezh, siwazh. Lod a zo bet troet, gant Jozef Lec'hvien pergen. Ur skrid a-bouez hepken a zo bet moulet : "Kemennadur ar Pab a-benn devezh meur ar Peoc'h 1989 diwar-benn ar minorelezhioù"¹

"Me zo Anna Mamm Mari"

Deol e oa ar Pab d'an Itron Varia. Kement-se a zo diaes-mat da zegemer evit an darn vras eus ar gatoliked europat a-benn bremañ o vezañ m'emañ eo hi o skeudenniñ talvoudoù a vez stourmet outo ha diskaret dizamant gant ar yoc'hstlenn andoueat a ren e pep lec'h. Peseurt talvoudoù ? Hini ar c'hlask eus ar wirionez, ar c'hlask eus al liamm etre ar meiz hag ar feiz ("Mari a vire an holl draoù-se hag a brederie warno en he c'halon" Lukaz 2, 19), hini a werc'hted, hini an emouestl, hini ar familh, hini ar briedelezh ivez eveljust hag all... Aet eo Yann-Baol II betek ouzhpennañ 5 mister nevez d'ar 15 dizenez hengounel eus ar chapeled ! Sur-mat ez eo bet merket e vuhez speredel ivez gant ar gwalldaol a zo bet graet dezhañ d'un 13 a viz Mae, deiz-ha-bloaz emziskouezioù Fatima. Gronnet gant pedenn Mari Mamm an Iliz, e seblant Yann-Baol II bezañ bet gwarezet hag heñchet ganti en e vuhez diabarzh hag a abostol eus ar feiz.

"An Aotrou doue a fell dezhañ ma vezin-me enoret amañ"

O vezañ m'omp enkorfet en ur vro e tle hor feiz bezañ gwriziennet don en hor stuzegezh pemdeziek. Un den gwriziennet div wech e oa Yann Baol II, sonn en e gilhoroù er Feiz hag en ur sevenadur polonat a glote gant ar Feiz. Dre-se e oa Brogarour Yann-Baol II, brogarour ur bobl gwasket gant ur renad estren ha digristen, ur renad a zo kouezhet en e boull a drugarez dezhañ evit ul lod kaer, dalc'homp mat soñj eus se ! ar Rideoz houarn a zo bet diskaret e 1989, ha da heul ez eo bet diskaret kealiadurezh ar gomunouriezh e Rusia hec'h-unan.

Hogen, hep ar feiz kristen, a ro kement a gred da stourm evit an Den, a ro nerzh kalon a-walc'h da dud 'zo da zont da vezañ sent dre aberzhañ o buhez o-unan, hep ar feiz kristen, daoust ha kavet o defe Poloniz an nerzh da sevel o c'hein ? Daoust ha Yann-Baol II n'eo ket ur sant e-unan ? Sur-mat ez eo, ha salv ma tenno ar Vrezhoned kentel diouzh e skouer evit meizañ n'eus hep brezhoneg Breizh ebet, moarvat, hogen hep Feiz ivez, rak hep ar feiz, da lavarout eo o lakaat Doue a-gostez eus buhez ar gevredigezh, an Den e-unan eo a vez lakaet a-gostez, en noazh ha dibourc'het, dizifenn, dirak ur bed re-heñvel ouzh hini Enez Ar Vertuz.

Tepod Gwilhmod

¹ Stagadenn da Imbourc'h niverenn 226, a c'heller c'hoazh pourchas o skrivañ deomp evit un euro.

E niverenn 22 miz genver 2005 VIDA NUEVA, Alberz Iniesta, bet eskob-eiler Madrid, a skriv :

"Darn, karadek dre amañ a ra ac'hanon ur c'hatalanour. Gwir-bater eo mar fell d'an unan lavarout ez on mignon d'ar bobl-se, d'he douar, d'he yezh, d'he stuzegezh. Kement-se ne vir ket ouzhin a vezañ ivez spagnolour, europaour ha, ma vije tro, betek bedelour, keodedour eus ar bed. Seul vuioc'h a dud a lakaer er galon, seul vuioc'h a zalc'her enni. Pep tra en e lec'h, pep hini en e di, ha Doue e ti an holl.

Nag evel keodedour, na, kent-se, evel kristen, n'hellan ket lakaat em fenn, e vije, da skouer, fall evit Spagn ar pezh a zo mat evit Katalonia hag e vije mat evit Spagn ar pezh a zo fall evit Katalonia. Hevelep tra a c'hallfe bezañ lavaret a zivout emrenerezhioù ha rannvroioù. Kavout a ra din en deus ar reizhiad emrenerezhioù roet disoc'hoù mat evit an holl, o luskañ ar spered-krouiñ hag emvri pobloù disheñvel. War an dachenn-se avat, ar gomz ned a ket hepken gant ar feiz.

En Euzkadi ez eus broadelourion hag ez eus ouzhpenn disrannerion. Hervez ar feuradegoù ned a ket an hanter eus ar vroad ganto, daoust dezho sevel uhel o mouezh, peogwir e c'hallont, hep ezhomm ebet a warded.

Ouzhpenn an hanter eus ar Vazkiz a zo bonreizhourion (constitucionalistas), met n'eus ket tu dezho da gomz o vezañ m'en em santont gwasket dindan begozh (gourdrouz) ar c'hunujennoù pe ar gwalldaolioù enep o madoù pe o buhezioù. En diwezh, ur bihanniver a zo broadelourion anezho, disrannourion ha sponterion, o komz gant nerzh garv ar pistolennoù hag ar bombezennoù.

Seurt kefridi n'emañ ket en diavaez eus ar baskouriezh, a sell ouzh gwirioù mab-den, a zo bet difennet adal ar Magnificat betek ar Goursened diwezhañ ha Katekiz An Iliz Katolik.

Da vare Franco, da skouer, e lavaremp e tlee ar gristenion ha pergen ar bastored bezañ mouezh ar re zivouezh, ar pezh a lakae un tamm mat a skoilhoù, a gudennoù, a arvarioù, gant bac'hadurioù, telloù-kastiz pe c'hourdrouzoù a varv.

Setu perak, pa sav pastored Euzkadi o mouezh da zifenn ar re a zo bevennet, ned eont ket pelloc'h eget o c'harg. E gin, gant nerzh kristen emaint o seveniñ o dlead o tifenn ar gwirioù denel, o vezañ lavar ar re zilavar, izili ur bobl tavedekaet ha mac'homet." (Troet diwar ar spagnoleg)

Ur c'hataloniad eo eta an eskob-se, ar pezh ne vir ket outañ da vezañ mil tra all. N'ouzon ket ha mat eo seurt emzalc'h. D'am meno, kement ezel bev eus ur boblad ne c'hall ket bezañ ezel bev eus ur boblad all. Kement-se ne vir ket ouzh an den pe an denez-se da vont da soubañ, d'en em binvidikaat, da gutuilh e vel en ur sevenadur all. Bepred gant bri ha doujañs. Met, da gentañ avat, ha dalc'hmat, dont da vezañ ar pezh ez omp abaoe hor c'havell, d'ar poent maz omp bet gwriziennet. Er bedelouriezh a-vremañ gwriziennoù bresk ha diwar-c'horre a ziskar den ul lec'h, den ur vro. Ha pa n'eus ket anezhañ, penaos 'ta e tarempredo ervat, hep gaou, bedoù all ?

E-sigur Euzkadi , ne gred ket an den a iliz-se diskleriañ n'eus diskoulm ebet peogwir ez eo ar vroad-se disheñvel-krenn diouzh ar pezh a zo e stern ar Stad spaniat. Siwazh, annezidi a zo etre harzoù milvloaziek ar genel-se hag a soñj dezho, evel amañ, e Breizh, e c'heller debriñ e div laouer. Setu perak ez eus bec'h bras o tizhout ar baran (fanatisme), an trelaterezh, o voustrañ, oc'h heskinañ, o lazhañ. N'eo ket a-walc'h d'an Iliz ha da v/Madrid kendaoniñ hep kompezañ an hent, ar buanañ ar gwellañ. Eveljust ma venn d'an ETA staliañ, dre ar gwallnerzh, ur Stad marksour en darnig-se eus ar bed, a-walc'h a ifernioù eus al liv-se a zo bet hag a zo war ar voullzouar.

Ar Bigouter

Buhez Emglev An Tiegezhioù

Emgav bep Sul diwezhañ ar miz e Landreger war-lerc’h an oferenn vrezhonek. E-pad ar goañv e vez lidet da 17 eur 30 hag e-pad an hañv da 18^e 30. Mizioù par : iliz ar Vinic’hi-Landreger ; mizioù ampar : iliz-veur Landreger. Oferennoù ha keleier all diwar-benn ar brezhoneg en iliz :

http://groups.yahoo.com/group/brezhonegeniliz

===================================================

Setu amañ al lidoù brezhonek a zo bet tro-dro da BASK, e bro Landerne dreist-holl (evit ar pastelloù bro all e vije bet mat kaout keloù ivez)

Sadorn 12 ha 19 a viz Meurzh : evel boaz, oferenn e Trelevenez da 20 e 30 evel bep Sadorn.

Sul 20 a viz Meurzh, Sul ar Bleunioù, Oferenn da 9 e 30 e Sant Tomaz Landerne

Sizhunvezh Santel e Trelevenez : Merc'her 23 lid a binijenn ; Yaou 24 Gamblid Ar Goan Ziwezhañ ; Gwener (25) Ar Groaz : an holl lidoù se a vo da 20 eur 30.

Noz veilh Sadorn Fask, d'ar 26 da 21 e 30 Tantad dirak iliz Trelevenez(Badeziantoù e-pad al lid)

Sul Fask : da 17 eur 30 en iliz-veur Landreger (Sul diwezhañ ar miz)

Bresk eo kement tra a vez e brezhoneg : war dachenn ar relijion ivez. Dav eo eta klask reiñ da c'houzout en-dro deomp ar pezh a vez graet.

An Testamant Nevez e Kerneveureg

N’eus ket pell ‘zo, e-pad an hañv diwezhañ ez eo bet moulet un droidigezh eus an Testamant Nevez e Kerneveureg, a-berzh Arc’heskob Kêrgent (Canterbury) hag eskob Truro, a zo kadoriad « Churches Together » e Kernev-veur, un aozadur e-lec’h ma kaver ivez eskopti katolik Plymouth. Un araokadenn istorel eo an oberenn-se enta, a c’hell bezañ talvoudus d’ar vrezhonegerien a garfe deskiñ yezh Kernev-veur o lenn an « Testament Nowydh ».

ENEZ AR VERTUZ

Romant a skiant faltazi gant Youenn Olier

674 p. Moulet e ti Cloitre Landerne

45 euro franko.- kasit ho chekenn da :

E.A.T. Kergreven

29800 TRELEVENEZ

80 skouerenn gwerzhet d'an 2/4/05

Gerioù dibaot arveret en niverenn-mañ :

Darfellek : hystérique ; Darsav : révolte, rebellion ; Kelc'helenn : encyclique ; Digedveno : paradoxe, ivez: Diac'hinad ; Dirvoud : réalité quotidienne, réel concret ; Penndalc'hel : essentiel, fondamental ; Derc'houezañ : représenter ; Begozh : menace ; Kellidsteuñv : budget ; Kantaezel : affectif ; Trabedoniezh : métaphysique.