"KANNADIG ’

E penn-kentañ miz Genver ez eus bet skignet war ar bempvet chadenn skinwel ur film war saviad iskis ar sorabed, en em gav dreist-holl e bro vBrandenbourc'h, e gevred an RDA gozh, war harzoù Polonia ha Tchekia. 50.000 ez eus anezho hepken, strewet dre al "Land" penn-da-benn, en deus lakaet o yezh war an hevelep live hag an alamaneg hervez al lezenn, hogen er pleustr, eveljust, ez eo beuzet-mik ar sorabegerien e meurvor an alamanegerien hag e reont o-unan gant an alamaneg peurvuiañ en o darempredoù sokial er-maez eus an tiegezh hag eus ar relijion..

Evel e Breizh ha Breizh Izel peurgent ez eus un nebeut skolioù sorabek a-berzh stad ... met poan a zo evit derc'hel ar skolioù-se en o sav hag e weler stourmerien o sevel o c'hein, met re nebeut, dres evel e Breizh. Kerent 'zo eta a grog en o barroù-livañ da... adlivañ o skol bublik dre ma n'eus ket arc'hant a-walc'h a-berzh ar Stad evit ar sorabeg.

Katoliked gredus ez eo ar sorabegerien betek vremañ. Marteze dre m'o deus gouzañvet yev ar gomunisted n'eo ket bet breinet c'hoazh da vat o buhezioù gant an danvezelouriezh pragmatek ma vevomp soubet e-barzh abaoe 60 vloaz hag ouzhpenn ? Bugale niverus ez eus peurvuiañ en o familhoù, ha se a zo daou dra liammet o laka mat a-ziforc'h diouzh an alamanegerien. Ur pardon bras e sorabeg o devez bep bloaz ma kemer perzh ennañ ur pemp mil bennak a dud. E Breizh din da c'houzout ez eus c'hoazh un oferenn vrezhonek derc'hent pardon ar Folgoad, ar vodadeg vrasañ a vrezhonegerien, o tont evel brezhonegerien, a vez e-pad ar bloaz, ha n'eus ket mil anezho ; un nebeut dekadoù a emsaverien en o zouez hepken.

An dud a zo bet gwelet er skinwel a oa katoliged gredus, niverus o bugale ha stourmerien entanet evit o yezh daoust ma lavarjont un dra dic'hortoz : bro Alamagn ne oa ket o bro, hervezo. N'eus ket alamaned anezho. O douar n'eo ket o douar dezho. War zouar an Alamaned emaint, met se n'eo ket tra-walc'h dezho da zilezel o yezh, o istor, o sevenadur a-ziforc'h. Ur bobl vihan dizouar eo, beuzet e mor an alamaneg. Hogen katoliked ez int hag ar bivelezh-se a zo un harp bras evit an darempredoù etre an tiegezhioù sorabeger all. N'eo ket un afer dezho bezañ o chom en ur gevredigezh a zo estren dezho dre ma talc'hont da vevañ etrezo ha dindan beli an Iliz katolik.

Evit gwir, e-touez an 50.000-se n'eus ket 5000 a gement a vefe emskiantek ha darev da stourm evit chom pezh ez int, met ar re a stourm ne stourmont ket evit un "divyezhegezh" asotet ha touellus egizdomp-ni e Breizh ; ne lavaront ket "o deus ar gwir" pe n'ouzon ket peseurt sarmon c'hoazh. Nann. Lavarout a reont hepken ez int pezh ez int hag ez eo mat evito bezañ evel-se etrezo : katoliged gredus, niverus o bugale, diforc'h mat o doareoù-bevañ diouzh hini an alamanegerien. En o bleud en em gavont ha ne c'houlennont nemet chom pezh ez int en ur vro n'eo ket dezho rak slaved ez eus anezho ha n'eo ket germaned.

Ouzhpenn ar relijion gatolik bezañ un elfenn a-bouez tre eus o istor, eus o yezh hag eus o sevenadur, eveldomp-ni-hon-unan, ez eo ret-mat merkañ evelato ez eo da gentañ gwirionez o feiz, eveljust ! An emsav sorabek avat n'en deus ket distaolet e orin istorel stag ouzh ar relijion gatolik, en ur vro luterian ha germanek, ar pezh a zo bet graet gant hon emsav deomp-ni siwazh. Troc'het da vat eo al linenn istorel a dreuz ar c'hantvedoù. Istor Breizh a zo un darn eus ar gristeniezh evit 90 % eus he foblañs - pobl vihan ar maezioù - betek... drouklazh an Aotroù Perrot, a c'heller lavarout.

Neuze 'ta, mar bijen indezad da skouer e vije mat, en anv ar wirionez, disteurel un darn vras eus ar relijion du-se, o virout hepken un arliv sevenadurel ha gwiskañ ar relijion gatolik hag ar feizoniezh hellazek a ya ganti dre ret (en abeg da istor an Iliz na c'heller ket diverkañ...) hag gant an Tadoù eus an Iliz. Ur seurt "sklêrijennadur" eus va sevenadur e vefe, ur gwiskadur e vefe ha n'eo ket un "tabula rasa", evel ma vezer techet d'ober en Afrika pe e.... Breizh. Ma ! Hogen en hon degouezh e klot gwirionez hag istor en un doare ken don ha kozh ! Penaos 'ta ez eus tud e Breizh a gred, eveldomp-ni labourat da sevel "ur Vreizh Nevez" hogen unan digristen, troc'het diouzh he gwrizioù donañ ha koshañ, hag a glot gant ar wirionez ouzhpenn-se. Dre ma ne welont ket ar wirionez-se, a zo padal "sklaer evel daoulagad an naer" ! Kavout a ra dezho e c'heller sevel ur Vreizh Nevez hep ar feiz katolik. Me 'respont dezho e c'heller, ya, bez e c'heller, hogen n'eus ster ebet d'ar stourm-se : koulz eo sevel ar Vreizh-se e galleg, aesoc'h e vo dezho. Ni a fell deomp oc'h ober gant ar brezhoneg adskoulmañ gant hon istor, un istor a zo santel abaoe 1500 vloaz. Ra zeuio hor Sent kozh hag ar re nevez d'hon heñchañ ha d'hor skoueriañ !

T. Gwilhmod

Al Laïkouriezh

hag

an "Nation Française"

E deroù va redad a skrivagner brezhonek em boa skrivet evit "An Avel" hag "Avel an Trec'h" un toullad pennadoù, a voe hini pe hini anezho pouezus a-walc'h evit dazont an emsav, da skouer, an hini a ouestlis da gudenn an doare-skrivañ. E devoud e oa bet dilezet ar "zh" e 1945 gant ar skrivagnerion, da vihanañ, ar "zh" a oa arouezenn ar brezhoneg peurunvan hag a oa bet degemeret gant an holl skrivagnerion abaoe miz gouhere 1941. Pezh a venne ar re a zistaole ar peurunvan e oa dinac'hañ ar vroadelouriezh vrezhon gant ar spi e c'hellfed evelato mirout ar brezhonegoù anvet poblek, ur spi diskiant ha disteriek evel ma voe aes din diskouez. Darbennet e voe en-dro gant ar stourmerion mennad ar vroad vrezhon hag ar yezh peurunvan ha nemeti ar vroad-se, un darvoud a voe e deroù un hir a arvell etre ar vroadelourion yaouank hag ar gostezenn rannvroelour ha na venne ket lakaat e kont pennaenn penndalc'hus an "Nation Française" erverzet evel pobl unvan dilennet ar sevenadur arnevez.

Koulskoude em boa skrivet pennadoù all a oa pouezus er rummad skridoù am boa skrivet e 1945-46. Unan, en o zouez, a oa da destenn dezhañ al "laïkouriezh" e-giz m'he c'hompren ar "C'hallaoued" evel diazez an "Nasion" krouet ganto a-c'houde ar prantad a reont anezhañ ar "Révolution Française". Kavout a rae din e oa a-du gant ar pennad an emsaverion o doa e lennet ; hag e devoud ne zegemeris biskoazh lizher ebet oc'h enebiñ ouzh ar mennozioù a oa displeget ennañ. Souezhet e voen enta o stadañ ne oa ket bet adembannet ar pennad-se en dastumad eus ar pennadoù-se a voe moulet gant ar gelaouenn "Preder" war-dro ar bloavezh 1960. Pa 'm boa merzet ar mank-se em boa graet ur goulenn bennak din, hep bezañ chalet dreist, o soñjal hepken ne felle ket da rener ar gelaouenn diaezañ hini pe hini eus al lennerion pe zisplijout dezho, rak kavout a rae din e oa a-du ganin evel an holl. Moarvat, ma 'm bije soñjet en doa hemañ nac'het embann va fennad dre ma ne glote ket ar mennozioù displeget ennañ gant e re em bije diwallet muioc'h ; hogen ne raen ket, rak kavout a rae din e oa hemañ ur c'hristen eveldon hag e tlee d'unan a seurt-se bezañ lodek em c'hredennoù.

E gwirionez e kaven abeg el laïkouriezh c'hall dre ma rae d'ar Stad c'hall, ar riezvroad c'hall treiñ d'un aotrouniezh speredel o kevezañ ouzh hini an Iliz hag oc'h en em lakaat dreist dezhi. Padal, termenet hag ampleget e oa an dragerc'hegezh-se gant istor ar galloud gall penn-da-benn a-c'houde ren Fulup-Kaer hag ar mare m'en doa ar roue gall Herri IV graet van da dreiñ da Gatolig. Moarvat, ken dre ziegi ken dre gredenn en doa embannet hemañ an "Edit de Nantes" nemet a oa diazezet war ur bennaenn diezpleg : penaos ne oa ket ar gravez, nag ur wirionez bennak, ar pep pouezusañ evit e sujidi a oa e berc'hentiezh hogen, hepken, dres, bezañ e sujidi ha sujidi leal outañ, piaouet gantañ, hervez ar chemedenn vrudet : "cujus regni cujus religio". Dre-se avat e oa diazezet relijion ar galloud politikel evel ma oa bet ensavet seulabred er broioù protestant, ha, peurgent e Bro-Saoz adal embannidigezh an "Act of Supremacy" gant ar roue saoz Herri VIII e 1532.

Gwir eo e vo ret gortoz betek 1791 evit ma vefe gourbannet "Bonreizh Trevourel ar Gloer" bet sinet, notomp-se, gant ar roue Loeiz XVI. Hogen keal an "Nation Française", azonus eus kealiadurezh ar Republik gall en em ziskouezas didrouz ha kalz abretoc'h e lez ar roue gall e-unan. Implijet eo ar c'herienn "Nation", "Notre Nation" e-barzh skridoù Bossuet e-unan, hag e eñvorennoù St-Simon ivez, gant ar ster a wiskas gant mistri an Dispac'h Gall ur c'hantved war-lerc'h. Dre-se e oa faziet ar chouanted e Breizh pa lavarent e vennent difenn ar Roueelezh a-enep d'an "Nation" ; kant vloaz a-ziagent e krede ar "C'hallaoued" endeo en ur bobl riek a oa an "Nation" end-eeun, ha klask a rae ar jeneral gall dispac'hel Batteux e 1791 damesa ar Chouanted en-dro da Gistreberzh dre ma oant "de mauvais sujets", sujidi fall d'ar Roue Loeiz XVI eveljust. Forzh penaos, en e raog, e kemere ar roue gall Loeiz XIV e c'hourdad, tebet ar roue David da batrom ; bez' e oa en e servij gouizieion helennek a rae o seizh gwellañ da brouiñ e tiskenne-eñv eus David war-eeun. Da lavarout eo, unanet e oa en e nouez ar veliezh politikel hag an Aotrouniezh Speredel.

Distaolet e oa dre-se tezenn St Eosten diwar-benn an div Geoded, a oa bet dinac'het da gentañ gant ar brotestanted. An dezenn-se eo a oa penndalc'hel e diazezadur ar brotestantiezh ha n'eo ket an ijinadennoù a feizoniezh o doa da amkan kentañ ha pennañ diemprañ an Iliz evel kevredigezh a-ziforc'h evit hec'h ademprañ en amgant ar galloud politikel lec'hel. E devoud n'o doa ket ar riezelourion c'hall da vare o dispac'h, klasket diouzhtu diverkañ pep koun eus ar feiz kristen, nag ar sevenadur hag ar stuzegezh stag outi, hogen o deveizañ diouzh diazezoù ur sevenadur hag ur stuzegezh nevez digristen krouet gant ar galloud politikel. Kement-se a ziskeir penaos en deus gellet Voltaire reiñ brud d'ur skrivagner kristen, a oa e anv Pascal, a vije chomet dianav panevetañ hag a vije bet enebet ouzh e vennozioù a-grenn m'en dije bevet en e amzer ; a-walc'h e oa da Voltaire diren talvoudegezh e oberenn d'ar yezh ha d'ar pleusk anezhi.

Evit gwir, ijinet eo bet al laïkouriezh, da lavarout eo, gourlaeziadur ar galloud politikel hag ar riezelouriezh gant Voltaire en e oberenn "Le Siècle de Louis XIV. En oberenn-se en deus kinniget Voltaire ur patrom d'ar riezvroadoù evel Bro-Saoz, Spagn, Rusia, ha d'o mistri en Europa penn-da-benn. Skridoù ha na oant bet meizet gant an aozerion o-unan nemet evel diduamantoù, gant Racine ha Molière da skouer, a zo bet dibradet da vriegezh ar Skriturioù Santel, hag an aozerion anezho, enoret evel pa vijent bet diouganerion ; ha se a zo bet gwir a-zivout Racine, renaviet e oberoù gantañ ha Molière erverzet evel eztaoler ar furnez, herouezer ar relijion kefridiel lealour ha poellek ; ha barnet e voe dre se ivez ar relijion gevanelour ha kevrinelour. An arvell a reizhfeizoniezh en-dro d'ar jañzeniadegezh a voe un digarez evit diframmañ betek keal ar relijion, ar roue o vont betek gourc'hemenn distrujañ kouent Port-Royal, repu ar Jañzenidi, hep ezhomm ebet, hag ivez ouzhpenn kalvar Pont-ar C'hastell, un diviz a ziskouez pegen arloupet e oa ar roue gall hag ar frammoù politikel a oa ouzh e harpañ dre vras, a-enep d'ar gravez hag a-enep d'an Iliz a-benn ar fin. Arabat e oa na vefe diempradur ebet etre ar Stad hag an Iliz, pep iliz parrez o tont da vezañ an ti-a-dolerañs reolet a-dost gant ar galloud politikel deuet da vezañ an Iliz hec'h-unan. Arabat eo souezhiñ o stadañ e voe termenet an talvoudoù lennegel ha sevenadurel er c'hantved war-lerc'h gant ar gefredourion c'hall a selle ouzh ar seitekvet kantved gall evel ar "Grand Siècle", a oa a-du evit lezel ar feiz kristen d'ar werin dizesk ha chatalek, na oa ket dav prezeg dezhi ar wirionez hag ar furnez a oa da vezañ miret d'ur vegenn sklerijennet, ur vegenn a oa unan gant ar vourc'hiziezh hag an dud a c'halloud.

E gwirionez, pezh a c'hoarvezas e Bro-C'hall er c'hantvedoù-se a denn d'ar pezh a c'hoarvezas e Breizh-veur er XVIvet kantved. Dinodiñ a reas en div diriegezh-se pobloù nevez ha n'o doa netra da welout gant ar pobloù kent, evel ma oa steuziet dirak an impalaeriezh otoman, an impalaeriezh vuzantat a oa bet trec'het, distrujet hag amsavet ganti, nemet e oa c'hoarvezet ar reveulzi-se e Preden er XVIvet kantved hag er C'hwec'hkogn da heul un argerzh hir, ha diheverz koulz lavaret. Moarvat o doa an dispac'herion c'hall meizet mat pegeit ez ae ar pal o doa lakaet dezho, peogwir e tlee ar republik diazezet ganto bezañ deroù ur grez hag un amzer nevez ; ha dre m'o doa meizet kement-se o doa diverket an deiziadur kristen kent hag ijinet unan nevez o teraouiñ gant ar bloaz 1 eus ar Republik. Dre ma teuas Napoleon kentañ e penn ar galloud adal deroù an XIXvet kantved ha dre ma felle dezhañ derc'hel kont eus stuzegezh hag ersavioù ar yoc'hoù gwerinel evit degas ar peoc'h en impalaeriezh diazezet gantañ e tilezas mestr ar galloud gall ar reveg-se hag amzeriñ a glaskas evit trec'hiñ aesoc'h, ha distreiñ diouzh an darsav ar re a oa enebet ouzh ar reveulzi. Hogen, ret mat eo anzav, e oa ur republikan gall eus Napoleon goude m'en devoe, zoken, staliet an unpenniezh en-dro en e c'hounid er riez c'hall e 1802 ; da lavarout eo, disteurel a rae Napoleon dreistbeli an Iliz war ar galloud politikel, ur gredenn a ziskouezas o lakaat dezhañ e unan ar gurunenn a impalaer war e benn en ur ziren ar Pab d'ar roll a zremmour pe da vevel en e servij.

Eveljust e c'heller en em c'houlenn perak eo deuet ar Republik gall da vezañ ken direlijiel ha dreist-holl ken digristen adal an deroù, ken taer en hec'h andeoliezh, pezh n'eo ket bet riezoù demokratel arnevez all eus Europa, evel Bro-Saoz. An abeg pennañ eus kement-se a zo bet, moarvat, ar brezelioù renet dindan an anv a chouanterezh e broioù eus kornog rouantelezh Vro-C'hall bet manet kristen evit difenn keal ar gristeniezh, ur c'heal en deus, er c'hontrol a viskoazh, lakaet da euzhiñ dalc'herion ar galloud gall bodet e Pariz en dro d'ar Rouaned c'hall, ha d'ar Republik gall war-lerc'h. Gourbannadur "Bonreizh Trevourel ar Gloer" eo a voe kiriek da emsavadegoù ar Vrezhoned adal 1791, evel maz eo bet diskouezet gant Frañsez Marker, el levr en deus gouestlet da zeroù emsavadeg ar chouanted e reter Bro-Wened, a zo bet embannet gant Imbourc'h. N'eo ket enta difenn ar Roueelezh a oa pal an emsavidi gentañ evel renad politikel, ne oa an amkan-se nemet un tu da dizhout ar pal pennañ a oa adsevel ar gristeniezh. Ret eo gouzout n'eo ket tagañ ar Republik evel renad a venne ober ar gristenion, peogwir ez eus bet kristenion ha beleion eus Iwerzhon a-du gant an dispac'herion c'hall e 1798 evit stourm ouzh galloud ar roue saoz, hogen hepken herzel ouzh loezidigezh pennaenn ar gristeniezh, ul loezidigezh he doa da heuliad sujidigezh an Iliz hag ar gristenion da zreistbeli an "Nasion".

Moarvat ne voe ket mat ar chouanterezh evit ar spered brezhon e Breizh dre ma reas d'ar Vrezhoned kemer perzh en ur brezel diabarzh eus Bro-C'hall. Evelato e voe kenevet atav gant an emsaverion dre ma oa eztaolet gantañ frankiz soñjal ar werin e Breizh, ha kavet mat e voe, zoken, tro pe dro, gant brogarourion vrezhon ha ne oa mui kristenion anezho.

An emzalc'h-se, koulskoude, a voe dilezet ha dinac'het gant izili ar strollad ESB, e dibenn ar bloavezhioù '60, ma oa bet kevanet outañ aozadur SADED. Desket e oa d'ar skolidi droukvarn ar chouanterezh, dre ma oa "kilstourmerion" eus an emgannerion anezhañ. Gouzout a ran ne oa ket a-du gant ar sellboent-se unan eus ar gelennerion a reizhe poelladennoù-istor skolidi an aozadur-kelenn, Gwilherm Dubourg, aet da anaon e 1988, hag e oa bet dizornet eus e garg en abeg da-se. Ret eo anzav e oa an diviz-se kemeret gant renerion an aozadur-kelenn reizhpoell a-walc'h, adal ma tegemered pennvonioù ar Riezvroad arnevez. Eztaolet e vez ar wirionez gant ar galloud a ro korf d'ar bobl, hag houmañ a zo unan gant ar galloud emziskouezet en un den pe en ur muianiver bennak.

Ret e vefe resizañ ne oa ket ar meizadur-se eus ar riezvroad arbennik da ESB ; hini ar strollad UDB e oa ivez, hag eñv bet diazezet e 1964, tri bloaz a-raok ESB, ha mennout a rae ar stourmerion deuet d'an emgann e dibenn ar bloavezhioù '50 dispenn roudoù dispac'herion an FLN a oa deuet a-benn da sevel ur stad en Aljeria ha da vezañ an unstrollad a-berzh-stad. Diouzh ar c'hiz e oa an dispac'hoù marksat en amzer-hont. Moarvat an emsavioù dispac'hel pe araogelour nevez a zalc'he kont eus an aotrouniezhoù speredel, gant maz asantjent da vezañ kabestret ha sujet d'ar galloud politikel, rak hemañ a zeroe, evel ma kare, an titl-se a aotrouniezh speredel d'ar skrivagnerion ha d'an arzourion dre vras a oa emroet a-grenn dezhañ.

Moarvat e c'helle ur seurt patrom kevredigezh aesaat ar stourm evit adsevel ar brezhoneg evel yezh arnevez, hag evit "ademprañ" ar gevredigezh vrezhon dre vras. Hogen da beseurt priz ? Da gentañ un dispac'h gwadek a seurt gant hini Aljeria ha ne oa ket gallus kas da benn e Breizh ha ne oa ket anezhi tamm ebet un drevadenn, daoust da luganoù UDB en e zeroù. Ha d'an eil, re a bouez a oa gant an Iliz e Breizh evit m'he dije asantet d'ur meizadur eus ar gevredigezh en dije graet anezhi matezh ar galloud politikel, evel er riezoù protestant eus deroù ar grez arnevez, pe dezhi asantiñ da vont da get. War ar marc'had, ha dres er bloavezhioù '60, e oa an Iliz o tizeriañ. Moarvat, hep henn anzav, e kemere ar strolladoù brezhon nevez an digarez-se evit sammañ he roll hag he c'hefridi. Hogen neuze n'he dije bet ar Vreizh nevez a vije bet savet diwar ur framm stadel brezhon, netra da welout gant ar bobl gristen staliet el ledenez-mañ a-c'houde 1500 vloaz ; ret e vije bet lezel a-gostez an anv Breizh ha reiñ dezhi an anv a Emsavia, lakaomp, en dije klotet gant ar gwirvoud. Hogen dreist-holl dizeriadur an Iliz ha steuziadur ar feiz kristen a lakae ur gudenn all da sevel evit an emsaverion istorel manet kristen : o gwir vro a zo ar Vreizh istorel a zo bet a-viskoazh unan gant gwerin gristen hor maezioù, miret ganti ar wirionez kravezel, dres dre maz eo bet dalc'het er-maez eus istor dinevet ar riezoù bourc'hiz arnevez. Moarvat en deus skrivet ur stourmer brezhon eus rummad ar bloavezhioù '60 e oa roll an emsav lakaat Breizhiz da heuliañ e brezhoneg an hent istorel heuliet gant ar riezvroadoù arnevez en Europa ; hogen, dres, an hent-se a oa bet heuliet ganto seulabred dre ar galleg. Koulz e vije bet anzav neuze n'en doa an emsav pal ebet, nemet hini lakaat Breizhiz da zont da vezañ ... Gallaoued - pezh e oant dija, forzh penaos - ... dre ar brezhoneg.

An dalc'h evit an emsaverion da zont eo gouzout hag o deus da sevel e Breizh ur riezvroad-Iliz dre ar brezhoneg, diforc'h diouzh an hini c'hall, nemet heñvel-mik outi (lakaomp e vefe gallus !) pe ez eo Breizhiz ur skourr eus ar bobl gristen hollvedel hag hollveziadel a anver an Iliz, hag ez eo Breizh un oaled dezhi.

Youenn Olier.

D'an 2 a viz C'hwevrer, goude bezañ sellet ouzh an abadenn skinwel Thalassa war ar chadenn F3, a-zivout an Inizi Feroe, - pezh am boa kavet deurus kenañ - e kliken, un tamm dre zegouezh, war ar chadenn F2, emen e oa kinniget un abadenn all anvet "Aux Frontières du Fantastique" (War Harzoù ar Boemerezh). En abadenn-se e komzed da gentañ eus krouadurioù fiñvskeudennerezh, hanter-den hanter-loen evel an dud-vleiz da skouer, ganet diwar awen ar sevenerion, hogen, derc'houezek eus aonoù ha hunvreoù dec'hmegelezh strollel hor sevenadurezhioù ; en eil lodenn e oa anv eus an ardivinkoù denel, maz eo "Frankenstein" an henrizh anezho, lakaomp, krouadennoù graet gant an den, arloup maz eo da azteurel kempleshañ ardivink a zo : eñv e-unan.

Hag e raed an aters-mañ : daoust ha koll e reolerezh war an euzhviled engehentet gantañ, n'eo ket, evit an ijiner bedoù faltaziek, ar riskl brasañ, ha war an divoud-se e voe komzet, peurgetket, diwar-benn ar film amerikan "Blade Runner". Dodenn ar film-se a zo tost da vat kement-mañ : E deroù ar XXIañ kantved an Tyrell Corporation en deus aotreet d'ar robotegezh mont el lankad Nexus : pleuskidigezh boudoù galloudel, hevelep gant an den, hag anavezet dindan an anvad "Replikant". An denelidiged Nexus-se o deus un nerzh hag ur mibinder dreist da re an eiadoniourion o deus o c'hrouet ha ur meizerezh kevatal d'an nebeutañ. E gin, n'o deus ket a santadennoù, a sennoerioù, hogen tamm ha tamm, e c'hellfent kaout diouto, setu perak ez eus bet rakluniet ur vevenn da vuhez pep denelidiged, ur vevenn kentenskrivet e-barzh o nodeg eiadoniel.

Arveret eo ar Replikanted Nexus evel dorn-labour evit an trevelloù dañjerus da geñver ergerzh ar planedennoù all. N'eo ket se a zisplij kement d'an denelidiged, riskloù ar vicher ez eo, lakaomp, hogen disfiziañs an denion en o c'heñver, peogwir o deus rakluniet deiz o marv, - pevar bloaz hepken evit un Nexus eus ar 6vet rummad - hag un deiz e c'hoarvez ur gilverzadeg gwadek en un drevadenn eus an egor, 5 Nexus a skrap un egorlestr hag a lazh o dalc'herion ; o fal : tizhout an douar, mont da welout mestr an Tyrell Corporation ha rediañ anezhañ da hiraat o buhez. Kerkent ez eo bet diskleriet eneplezenn o bezañs war an Douar, hag endalc'hek da boan marv. Roet eo bet urzh d'ar brigadennoù Kerreizh arbennik, an unvezioù "Blade Runner", d 'o lazhañ kerkent ha deznaouet.

N'ouzon ket perak, met an dra-se he deus graet din soñjal, mui pe vui, e pezh a c'hoarvez e Bro-C'hall hiziv an deiz, gant ar Vuslimiz. Bez' e c'heller darbenn ez eo bet galvet an enbroidi nanneuropat, gant kalz muslimiz en o zouez, evit ober labourioù zo ha ne felle ket ar C'hallaoued ober - klevet hon eus ar rimadell-mañ nouspet gwech, ha gwir eo evit ul lod - hogen, lavarout ne felle ket dreist-holl d'ar vistri paeañ al labour poanius-se en un doare dereat da vicherourion ar vro, a zo ken gwir all ; ha ken gwir all ivez : ar bolitikerion hag o deus ar ger "demokratelezh" leizh o genoù n'o deus ket goulennet ouzh an dud genidik hag e oant a-du gant kement-se.

Koulskoude, en tu all d'ar wirionez-mañ ez eus ur wirionez all d'am soñj ; evit kolezidi skarenn ar Sklerijennoù, ar wir Republikaned gant un "R" bras, megedidi gwirioù Mab-den (ar re lorc'h enno bezañ genidik eus mammvro gwirioù Mab-den), e oa aze ur goulzusted da dapout krog enni, un diskoulm da gemm. Da c'houde 200 vloaz a renad republikan laïkour ne oant ket deuet a-benn da ober eus pep C'hwec'hkognad ur Republikan laïkour skouer, ur feizad eus an Iliz gall santel, unan ha disrannadus ; bez' e oa c'hoazh kilstourmerion er proviñsoù ar muiañ distro, kristenion aheurtet en o brizhkredennoù diamzeriet, tud hag a zinac'he an aviel nevez kinniget brokus dezho koulskoude, gant "panem et circenses" war ar marc'had, tud hag a vouezhie fall pa veze dilennadegoù, o tiskar ul labour a hir-amzer, ha da adober bep tro. Hag a-daol trumm, setu tud nevez o tont eus kornioù paourañ ar bed, tud ha ne c'hellfent nemet dougen bri dezho, hag a ouezfe lavarout trugarez dezho ; ma tizhomp o c'hatekizañ evel ma tere, int hag o bugale a zeuio niverus, rak o gwragez ne c'hinont ket evit kaout diouto, - e-gin-kaer d'ar gwragez europat kouezhet en toull-trap hor boa prientet dezho, hag o deus asantet kerkent da sioc'hanañ - mar deuomp a-benn enta, a lavaran, hor bo gwir Republikaned laïkour e-leizh hag a vouezhio evidomp pa vo dilennadegoù, hag ar galloud a chomo etre hon daouarn da viken.

Daoust hag ez eo ober politikerezh-faltazi soñjal ez eus bet Gallaoued Republikan "pur-jus" oc'h ober hunvreoù a seurt-se : ober eus n'eus forzh piv, o tont eus n'eus forzh pelec'h er bed, ur Gall Republikan laïkour, peogwir e weler diouto hogos bemdeiz er mare-mañ, o tifenn ar mennoz-se en abadennoù skinwel, abaoe m'o deus c'hwitet war o zaol gant ar Vuslimiz-se ha ne fell mui dezho c'hoari ar re Nexus, ha nebeutoc'h c'hoazh ar vugale niverus o deus bet. Etre pemp ha c'hwec'h milion ez int bremañ er C'hwec'hkogn, war pezh a lavaront o-unan ; desket o deus mat-tre digant o mistri an demokratelezh, hag a zo lezenn an niver, hag an doare mat d'hec'h arverañ en o gounid, e stern ar Republik gall, hi hag he deus graet, a-hend-all, lezennoù evit kastizañ pe d'an nebeutañ diwerc'hekaat ar re a gredfe lavarout e vo aze un dañjer a-benn nemeur. Pezh a zo fentus memestra, gant hor Republikaned laïkour, pa fell dezho, da skouer, berzañ ar ouel islamek er skolioù, ez eo ar skoazell a c'houlennont, zoken digant ar Gristenion a chom c'hoazh, en anv an tebet laïkelezh a vefe da zifenn pa raent diouti n'eus ket pellzo, un arm¹ a-enep d'an hevelep kristenion, ha pa gavent mat-tre, n'eus ket pell ivez, donedigezh ar Vuslimiz-se evit digreskiñ pouez ar Gristenion, ha pa veze gourbannet lorc'hus e oa an Islam eilvet relijion Frañs. Ur gwir c'hoari tanvougerion² danvariat, a-benn ar fin.

Etre Nedeleg diwezhañ ha Kalanna, ma 'm eus soñj mat, em eus lennet ur pennad-stur war Ouest-France, emen e klaske ar c'hevaoter anezhañ ar perag hag ar penaoz eus ar c'hwitadenn-se gant ar Vuslimiz, perak ne oant ket bet enteuzet er Republik evel kalz enbroidi all (Europiz ?) hag e lavare ne oa ket bet pouezet a-walc'h war an araezioù evit o enframmidigezh. Aon am eus a-walc'h, n'eus ket aze ur gudenn a araezioù, ur gudenn a gementad hag a sevenadur re zisheñvel, ne lavaran ket, etre ar vro o degemere hag an dud nevez-se o tont ; ne c'heller ober berzh gant hevelep enteuzidigezh nemet gant un niver bihan a dud ha war hir dermen.

War dro 1880, en doa lavaret Mari-Juli Jahenny, ar welourez eus Blaen, e teufe Bro-C'hall da vezañ evel moc'hamedat ; daoust ha n'emañ ket war an hent da vezañ ; n'eus ket pellzo, n'ouzon mui petore imam en deus lavaret : a-benn ugent vloaz e vo deuet Bro-C'hall da vezañ ur republik islamek ; gant pezh a zo er mare-mañ, daoust hag an dra-se ne c'hellfe ket c'hoarvezout ; ur frealz avat evit hor Republikaned arloupet : bez' e vefe ur Republik !

Yann Mikael

Notennoù :

¹ Laïcité et tolérance n'ont jamais fait bon ménage. Historiquement, la laïcité fut un combat féroce contre l'Eglise, sa dogmatique, ses institutions, ses traditions, ses ordres, ses congrégations, son outil pédagogique. In "Le Credo de Denis Tillinac, p. 30, Valeurs Actuelles, niv. 3509, 27 C'hwevrer 2004.

² Atav em eus kavet un tammig lu ar ger "pomper" e brezhoneg, ha zoken e galleg ar ger "pompier", eilet bremañ gant ar ger "pompière" evit ar merc'hed, setu perak ez arveran amañ ar ger "tanvouger"; tu a vefe avat da sevel "tanour" war skouer ar ger kembraek "tanwr, taniwr", tost d'ar ger saoznek "fireman" ("feuerwehrmann" en alamaneg).

Prezegenn Oferenn an 12 a viz Kerzu 1954.

Bennozh a c'hellan lavarout d'an Aotroù Doue da vezañ va aotreet da zont amañ, war ho kalvadenn vadelezhus da reiñ deoc'h va harp evit paeañ d'an Aotroù Perrot dle ar Bleun Brug en e geñver. Rak bras e chom va lod-va-unan en dle-se, abaoe an deiz ma ne anavezis e varv klodus nemet pa edo dija e relegoù war hent ar chapel-mañ. Mard eo kerse, en ur c'hiz, na vije bet gellet kavout d'ober al lid-mañ nemet ur paour kaezh beleg a renk izel, beuzet e chastre al labour-parrez hag e mor ar galleg, un dra gaer eo evelato e c'hellfemp en em unaniñ a galon, pell diouzh ar c'homzoù lorc'hus hag an orbidoù diwirion dirak bez ur beleg hag a zo chomet atav paour hag izel ha troet e galon d'an holl reuzeudion. Kaeroc'h eo bet deomp c'hoazh tañva ar frealz hag al laouenidigezh da c'hellout kas d'hon Tad eus an Neñv, dre zaouarn ur beleg, an Aberzh peurvat a dle, maz eus ezhomm c'hoazh, diboaniañ hor madoberour hag e gas marteze pelloc'h betek Bro beurbadus mibion Doue, gounezet gantañ en em ginnig en aberzh anezhañ e-unan evit Bro varvel e dadoù. Seul vrasoc'h a-se, a gav din, e tle bezañ ar virvidigezh a lakaimp a-gevret el lid-sakr-mañ, ma n'eus ket anezhañ hepken un testeni a anaoudegezh vat a-berzh Kevredigezh ar Bleun Brug e-keñver he diazezour, met ivez un digoll – mezhek c'hoazh, gwir eo, met talvoudus evelato – a-berzh an Iliz Santel hag a-berzh pobl ar Vretoned.

N'eo ket meuleudioù emañ an Aotroù Perrot o c'hortoz diganeomp amañ. N'eo ket kennebeut da glevout meuleudioù en e enor omp-ni deut amañ. N'eo ket deuet c'hoazh evitañ amzer ar veuleudi hag an eñvoradegoù klodus a-berzh an dud. Hag ar pezh omp-ni deuet d'ober amañ eo pediñ evitañ hag en em gennerzhañ gant e skouerioù.

Ur wech meneget e spered, digor d'an anaoudegezhioù donañ, d'ar c'hudennoù pouezusañ, d'ar mennozioù uhelañ ha da bep seurt kened speredel pe zoueel, e chom ganeomp dreist-holl skeudenn ur beleg breizhat, dispar e vadelezh abostolek hag e galonegezh santel.

Madelezh an Aotroù Perrot a souezhe ar gristenien – dister, a-wechoù – o deveze tro da vezañ degemeret gantañ ken brokus. C'hwekter an degemer, an aked da zivinout ezhommoù disterañ e ostizien, ar boan kemeret da sevel a-wechoù beure-mat, da dommañ un dra bennak d'ur beajour mall warnañ, ur fae seder war an arc'hant hag an anaoudegezh vat, n'oant nemet an tu diavaez eus ar galon-se prest da skuilh he madelezh war ar re fall koulz ha war ar re vat. Piv lavaro gant pebezh karantez a dad en deus douget e-pad trizek bloavezhiad trubuilhus, samm an daou viliad hanter a eneoù fiziet ennañ, hep kontañ ar re-holl en em ginnige dezhañ a-gleiz hag a-zehou ? Er barrez-mañ, ken reuzeudik e pep keñver d'ar mare ma teuas enni, e c'houzañvas a bep seurt dismegañsoù, dreist-holl en amzer maz edo mezvet an dud gant trec'h ar "Front Populaire". Morse ne vagas an disterañ kasoni ouzh tud poan dezho o vevañ ha dalc'het en un doare gwidreüs meurbet etre krabanoù an droukspered. Ouzh ar fallagriezh ec'h enebas dre an drugarez. Piv a nivero an holl vadoberoù a-bep seurt en deus bet tro da hadañ war ar brugeier-mañ, dreist-holl e-pad ar brezel ? Morse ne reas an disterañ fiñvadenn evit en em zizober diouzh e samm, n'eo ket hepken en abeg d'ar sentidigezh, met dreist-holl en abeg d'ar garantez a vage ouzh kenvroiz reuzeudik. Krediñ a c'heller lavarout diwar e benn ar pezh a lavar ar Skritur Sakr diwar-benn ar garantez hec'h-unan : "Pep tra a zigareze, pep tra a grede, pep tra a espere, pep tra a c'houzañve" (1 kor. 13, 4-7.)

Met ar vadelezh disheñvel-se ne rae ket an disterañ gaou ouzh e fealded d'ar wirionez ha d'ar gwir. Hag ar fealded-se a viras gant un nerzh-kalon hag a zo souezhusoc'h c'hoazh eget e vadelezh. Nerzh an Aotroù Perrot a oa un nerzh speredel, da lavarout eo un nerzh-ene lakaet e servij un dlead, n'eo ket hepken e-keñver an Iliz, met ivez e-keñver Bro Vreizh.

N'eo ket bet an Aotroù Perrot e-unan o karout hag o servijañ hor Breizh. Met e zellid eo bezañ komprenet perak e heulie an hent-se, bezañ kendalc'het gantañ hep fallaenn ebet, bezañ kouezhet warnañ didamall hag habask. Unnek vloaz 'zo abaoe, ha n'eo ket digoret c'hoazh o daoulagad nemet d'un nebeudig tud ! Abred-kenañ en deus an Aotroù Perrot anavezet unanded vev Pobl ar Vrezhoned ha gouestlet e vuhez a-bezh d'ober anezhi ur bobl kristen ha breizhat war un dro. Daoust ha bez' edo ar gwir gantañ pe n'edo ket ? Ne vo ket didalvez marteze henn displegañ amañ e-kichen e vez.

Morse n'eus bet kement a ezhomm hag en hon amzer da embann unanded an denelezh ken war dachenn an natur ken war hini an dreistnatur, ha da brezeg etre ar pobloù un unvaniezh diazezet war ar gwir. An unvaniezh-se a zo un dra vat evit ma teuio an eskemm etre ar pobloù, eus ar madoù korfel hag eus ar re speredel, da lakaat an denelezh a-bezh da vont war-raok etrezek ar blanedenn merket dezhi gant Doue. Met an unvaniezh-se ne dle ket mont, evel ma kreder re alies betek kendeuziñ ar pobloù an eil en eben. Un unvaniezh mekanikel ha diwar heg ne dalvezfe nemet da baouraat ar pobloù an eil diwar goust eben ha da vagañ taolioù dislealded ha diemglevioù gwadus, evel ma welomp bemdez. Mad an denelezh, en enep da se, a c'houlenn ma vije-hi rannet etre pobloù, gouest da zispakañ o ferzhioù hag o galloudegezhioù dibar ha digor d'an eskemm reizh ha karantezus kenetrezo. Pep pobl he deus he rusk hag he c'hefridi a-berzh Doue ha pobl ebet n'he deus ar gwir d'en em lezel da vezañ diskaret, na da ziskar re all.. Mennoz an Aotroù Doue eo hennezh, hep mar ebet : hini an Iliz ez eo ivez, evel ma vije aes henn testeniañ dre gomzoù ar Pab Pi XII.

Aes eo gwelout dre-se penaos e teu kement hini a labour evit mad gwirioù e bobl da labourat war an hevelep tro evit mad an denelezh a-bezh, ha pegen diskiant e vije krediñ ez eus enebiezh etre ar garantez-vro hag ar garantez dleet da gement den a zo.

Aes eo gwelout ivez perak eo un dlead da bep den a skiant, ha muioc'h c'hoazh da bep kristen karout e bobl hag he lakaat e stad da seveniñ ar gefridi merket dezhi gant Doue e tiegezh ar pobloù. Ur gourc'hemenn eo a-berzh Doue.

Ouzh sked ar gourc'hemenn-se, miret gant an Aotroù Perrot en un doare ken skouerius betek an devezh diwezhañ, eo e rankomp kompren an dalvoudegezh sakr a voe d'ar brezhoneg hag e c'her-stur "Hep brezhoneg, Breizh ebet !". Evitañ ar brezhoneg eo an ene a dle skoulmañ kenetrezo izili Pobl ar Vrezhoned hag ar benveg speredel n'eus nemetañ o tereout ouzhimp. Pet ha pet all eus e genvreudeur o deus karet ar brezhoneg, savet gantañ traoù talvoudus ha lezet abred ar bluenn vreizhek da gouezhañ diouzh o dorn ! Kerkent ha m'o deus meizet n'oa tu ebet da virout ouzh an implij pemdeziek eus hor yezh da vont war zisteraat hag e oa ret, evit ma virfe ar Vretoned o yezh, sevel, kelenn ha lakaat en implij ur yezh nevesaet, dereadekaet ouzh ezhommoù an amzer vremañ, ar skrivagnerien-se, ar re anezho a oa beleien dreist-holl, o deus kilet dirak ar stourm a oa da ren : rak ne gomprenent ket da betra e talvezfe.

An Aotroù Perrot a gompren : anaout a ra ar Vrezhoned gant o reuzeudigezh skrijus. Ne fell ket dezhañ e chomfent emzivaded.

Mennout a ra o mirout en ur Bobl evel war barlenn ur vamm, e-lec'h ma sunint ur vuhez yac'h e pep keñver hag e lec'h ma teuint gouest da skignañ en-dro dezho ha dre ar bed kened speredel ha dreist-douarel, da c'hortoz mont da arvestiñ ouzh Eienenn divent pep kened, an Dreinded Sakr.

Met anat e oa dezhañ, evel maz eo da bep den a skiant, ne vije biken ar Vrezhoned ur bobl din eus ar sevenadurezh degaset gant ar gristenion keit ha na zeufent ket, war an tachennoù speredel ha relijiel, d'en em zizober muioc'h-mui diouzh ar "french way of life", diouzh an doare parizian da vevañ. N'eus tu all ebet d'ur bobl da vezañ ur bobl, pegen kalet bennak e c'hell bezañ ar wirionez-se. N'eus tu all ebet kennebeut da lakaat holl izili ur bobl – ha n'eo ket hepken un dibab dister anezho – d'en em ziorren ervat, evit brasañ klod o C'hrouer. Hag ar benveg n'eus nemetañ diouzh doare da gas al labour-se da benn eo ar brezhoneg. Ar brezhoneg eo hor yezh, a-raok pep hini all. Heptañ hor Pobl ne c'hell nemet mont, tamm-ha-tamm, da get ! Hep Brezhoneg, Breizh ebet !

Setu aze ar mennozioù diazez en deus an Aotroù Perrot dalc'het dezho diblegus. Klevout a rae gant e genvreudeur, a-wechoù, hag hen c'hlevet em am eus va-unan er gador-brezeg, e oa a-walc'h, evit bezañ ur Breizhad mat, bezañ ur c'hristen mat. Se a oa reiñ d'an anv a Vreizhad un dalvoudegezh ha ne oa diazezet na war an Istor, na war an arouezioù niverus a ziskouez ez eus c'hoazh ac'hanomp ur gwir bobl. Ar pezh a zo gwir eo ne c'heller ket bezañ ur C'hristen peurvat ma ne glasker ket bezañ ur Breizhad gwirion. An Aotroù Perrot en deus embannet ar gwirionezioù-se war a bep seurt tonioù. Ha n'eo ket souezh en dije diskouezet a-wechoù kalzig c'hwervoni dirak dallentez ha digasted kement a dud desket. Ne oa ket evit kompren ar pleg enep-natur kemeret gant e genvroiz.

Met n'eo ket bet fallgalonet. Stourmet en deus, nerzh all ebet dezhañ nemet e vadelezh hag ar wirionez, arm all ebet gantañ nemet e chapeled. Ha kouezhet eo dindan un dorn heñchet hag armet gant an droukspered e-unan.

Piv 'zo bet klasket tizhout ennañ, ar beleg pe ar Breizhad, pe an eil hag egile ? Maz eo ar beleg hon eus ur merzher. Maz eo ar Breizhad hon eus adarre ur merzher rak war ar poent-mañ adarre, abalamour d'e fealded da lezenn Doue eo bet diskaret ha diskaret dizifenn. Pehini pe bere bennak eo an abegoù o deus bountet an drouklazherien d'o zorfed, an droukspered, anat eo, en deus klasket tizhout ar beleg feal ken e-keñver an Iliz, ken e-keñver e Vro. Mervel abalamour d'ar Feiz pe d'al lezenn gristen a zo bezañ merzher.

Gant ar mennozioù-se em c'halon eo e kinnigan ar Sakrifis Santel hag e taoulinan war bez an Aotroù Perrot karet, hep gouzout petra 'vije da ober, pe bediñ evitañ pe bediñ anezhañ.

M. ar C'hollo, Beleg

Notenn gant ar C'hannadig : War bajenn gentañ dornskrid ar brezegenn-mañ e c'heller lenn diwar zorn an Aotroù ar C'hollo e-unan :"An displegadenn-mañ a zo ur skouer eus ar fazioù peurzivent a c'hell bezañ graet a-wechoù. "13/ 6 /1967"… Trizek vloaz war-lerc'h enta e notenne hor c'heneil pebezh fazi spontus a zo bet graet gant eskibien ha kloer eskopti Kemper ha Leon a-zivout "Abostol Feiz-ha-Breizh".

Ha Brezhonegerion en Iliz

"C'hoant ho peus e komzfe ho pugale da vat brezhoneg ?

Evit ma vo doujet yezh hon Tadoù-kozh, yezh ar Vro ?", setu aze penaos e krog un trakt nevez moulet gant Emglev An Tiegezhioù a zo ur gevredigezh a gaver roud anezhi kalz a-raok he disklêriadur e Prefeti Naoned. Adalek 1949 ez eus anv anezhi gant Alan Al Louarn. Chomet eo E.A.T katolik a spered daoust da emdroadur ar speredoù. Ur gevredigezh "neptu", hec'h anv "A.B.E.G." (Ar Brezhoneg Er Gêr) a oa bet savet diwezhatoc'h hogen n'oa ket padet pell. E.A.T. a glask bodañ tiegezhioù brezhonek, tadoù, mammoù, mignoned dizimez, tud kozh, beleion, leanezed.. a-benn o harpañ war hent ar brezhoneg. Ul liamm a gensikour hag a vignoniezh evit ma chomo pe ma teuio da vezañ ar brezhoneg yezh an tiegezh ha yezh ar vugale. War a bep seurt tachenn e c'hell labourat E.A.T. eta e park ar brezhoneg : darempredoù etre ar familhoù, katekizerezh, troidigezhioù, beajoù etrekeltiek, embannadurioù, darempredoù gant an eskibion, hag all…

Oferennoù Brezhonek

Dres, evel a ouzer, ez eo gwall izel eo niver an oferennoù brezhonek abaoe un toullad mat a vloavezhioù, ha dizale e vo gwashoc'h c'hoazh o vezañ n'eus mui nemet ur rummad tud abaoe 40 vloaz a zo da vezañ avielet e brezhoneg, an emsaverien kar-o-yezh an hini eo, ha setu holl, hor c'henvroiz o vezañ bet lakaet holl da c'hallegañ ouzh o bugale dre gaer pe dre heg.

Evit Nedeleg e oa skignet un oferenn war "Radio Frañs Breizh-Izel diouzh Landreger, en-dro d'an Aotroù Yann Talbod, prezidant EAT a-hend-all hogen diaes eo bet kas an traoù en-dro o vezañ ma n'eus ket a skipailh frammet a emsaverion gristen e tolead Landreger. Bez' ez eus anezho, un nebeudig, met n'int ket boas a-walc'h da lidañ ingal e brezhoneg.

E iliz Trelevenez ez eus bet unan ivez, gant kalz a dud deuet a-ratozh-kaer, a-wechoù eus a bell (Brest, Plouenan, Kernev-veur zoken !…) , evel boas.

Setu amañ bremañ penaos emañ kont e Penn-ar-Bed evit an oferennoù en hor yezh :

- Bep sadorn noz da 8eur 30 e Trelevenez

- Bep sul kentañ ar miz da 10 e 30 er chapel tro-kein iliz veur Kemper

- Bep "trede sul ar mizioù ampar" (!!!) e Sant Tomaz Landerne da 9 eur 45 (d l e : 18 01 04 ha 21 03 04)

- e Plouenan da 10 30 d'ar 25 01 04

- e Kastell da 10 30 d'ar 14 03 04

- e Sibiril da 10 30 d'an 18 04 04

- ar Pemp sul e miz mae er Folgoad

- anv a zo da lidañ "un oferenn ar miz" e bro Landivizio

- derc'hent sul an Dreinded e Rumengol da 6 eur, ar bloaz mañ d'ar 5 a viz mezheven.

- derc'hent sul ar pardon er Folgoad (eil sul a viz Gwengolo) da 6 eur noz

N'hellan skrivañ nemet evit Penn-ar-Bed siwazh : ra lavaro deomp tud ar rannbarzhoù all, peurgent re Wengamp, An Alre ha Roazhon !

Emglev An Tiegezhioù en deus skrivet da eskob Kemper ha Leon da heul lizher-eskobel an Ao. Gourvez, eskob Gwened a ya tre a-du gant avielerezh an Emsav, a-benn ar fin, o skrivañ e lizher e "ZH", doare-skrivañ an "Nazied", evel ma vez klevet adarre, o venegiñ an Aotroù Perrot, mar plij !, ha dreist-holl, ar pouezusañ eo moarvat, oc'h erbediñ krouiñ ur greizenn avielañ brezhonek e Keranna-Wened.

Respont ebet gant eskob Kemper ha Leon evit ar poent avat. Gouzout a reer ez eus ur "gomision" , a ya en-dro e galleg, a zo sañset ober kinnigoù d'an eskob a-zivout "yezh ha sevenadur Breizh". Evit gwir n'eus ezel ebet eus E.A.T. a vije ezel eus ar "gomision"-se ha ne seblant ket an eskob nag e vikeled gwall chalet gant avielerezh an Emsav evel maz eo an Aotroù Gourvez.

E Penn-ar-Bed ne seblant ket a-bouez ar gomision-plouz-se n'en em vod ket alies a-walc'h hag a zo gwall glouar ouzh ar yezh forzh penaos. Anv a vez a oferennoù "o treiñ" ('tournantes' e galleg, daoust ma c'hell diskouez ar ger-mañ e galleg ur ster gwall zivalav e banlevioù 'zo !), oferennoù, 'keta, a vez lidet ur wech ar miz pe se e pep parrez an tolead parrezioù kenstrollet : tolead Daoulaz, hini Landerne, hini Plouziri... Ma ! Se a vez graet evit ar galleg hag evit ar brezhoneg ez eo ar memestra daoust ma ouzer ervat ne bado ket an doare-se da ober dre ma tigresk spontus niver ar veleien "war an dachenn". Dizale eta ne vo kavet beleion nemet er C'hêrioù : Landerne, Landivizio, Brest, Lesneven…

Dre ma n'eus ken a oferennoù gallek d'ar Sul e Sant Tomaz Landerne hon eus goulennet eno un oferenn BEP SUL ha d'un EUR DEREAT, e Kêr Landerne eta, a-benn ma c'hello an tiegezhioù a fell dezho mont d'an Oferenn bep sizhun evel ma c'houlenn an Iliz, ar pezh n'eus ket tu d'ober gant an oferenn ingal nemeti ez eus : hini Trelevenez en em gav kalz re ziwezhat d'ar sadorn, ouzhpenn dezhi bezañ lec'hiet fall, pell diouzh ar c'hêrioù, e-kreiz ar maezioù.

Anv a zo gant "ar gomision" a sevel kentelioù katekizerezh e liamm gant sevenadur Breizh ha da sevel kantikoù nevez adarre ; mat-tre hogen d'hor soñj ez eo tremen poent kinnig ul lec'h hag un eur dereat d'ar vrezhonegerion emskiantek.

Setu aze evit Penn ar Bed : da re Roazhon, Gwened ha Gwengamp d'hor c'helaouiñ mar plij o skrivañ d'ar c'hannadig ; henn azgoulenn a ran rak strewet evel maz omp n'eus tamm kenurzhierezh ebet ; ha, gwelloc'h c'hoazh, ra lakaio ar re a c'hell o anv war ar roll-skignañ http://groups.yahoo.com/group/brezhonegeniliz/ evit reiñ keloù ha resev digant ar re all. A-bouez-tre eo reiñ da anaout petra a vez graet hag e pelec'h.

Neb a fell dezhañ kinnig un aergelc'h kristen d'e diegezh pe dezhañ e unan a RANK en em stagañ ouzh ur stroll brezhonek kristen bennak : n'eo ket a-walc'h koumanantiñ da Imbourc'h. Ret eo pediñ ha bevañ a-gevret, ingal hag e brezhoneg.

Ra skrivo an dud eta da EAT, Kergreven 29800 Trelevenez evit labourat da vodañ un tamm an tiegezhioù brezhonek kristen !

T. Gwilhmod, evit E.A.T.

Va Breudeur ha va C'hoarezed Kristen

Kemenn a ran deoc'h ur c'heloù mat ! Moarvat emaoc'h o soñjal emaon o vont da lavarout deoc'h eo bet ganet Jezuz ! Met, kement-se a ouzoc'h abaoe pell 'zo. Ur gwirvoud kaer eo ha n'eo ket gwell nevez ken... Ar c'heloù mat a fell din kemenn deoc'h a zo disheñvel-mat : fenoz, ni holl bodet amañ en iliz Sant Erwan ar Vinic'hi ez omp heñvel ouzh Mari, Jozeb hag ar bastored, ar vesaerion.

Sellomp enta pishoc'h ouzh gwirvoud an nozvezh Nedeleg kentañ e Betlehem daou vil vloaz 'zo, hag ouzh hini an noz-mañ.

1 - En em lakaet int a-gostez.

Degouezhout a ra Mari ha Jozeb er gêrig vihan a Vethlehem..., met nag a dud ! Mare an niveradeg e oa, gourc'hemennet gant an impalaer Kaesar-Augustus. An holl familhoù a oa ganto gwrizioù, tost pe bell diouzh kêr Vethlehem, an holl diegezhioù o doa evel hendad unan bennak eus familh ar roue David - hag e-leizh a baotred hag a verc'hed en doa bet - an holl dud-se a ranke dont da vezañ niveret pe gontet e kêrbenn ar rannvro ma oant o tont : ha kement-se a rae ur mor a dud, un engroez !

Joa d'en em adkavout holl a-gevret, kaozeadennoù trouzus, laouen, kriadennoù ha klemmichadennoù ar vugale !! Ne dlee ket bezañ sioul, peoc'hus !!

An ostelioù, an tavarnioù, an ostalerioù mui pe vui gwall vrudet, hag ar sal gumun (boutin) peurleun, leun-chouk, trouzus hag un tamm mat godisus : leun-kouch e oa e pep lec'h.

! Eveljust, lezenn an degemer - ul lezenn santel anezhi, ne bermete ket da argas unan bennak - dreist-holl ur plac'h o tougen ar vuhez enni, - ur plac'h dougerez - ; en em stardañ a raed un tamm muioc'h, setu holl. Met Sant Lukaz a skriv, gant elevez, ne oa ket a blas evito. Komprenomp ne oa ket tu, en abeg d'an dud berniet an eil e-kichen egile, da gavout an disterañ tamm plas a oa ezhomm evit bevañ en un doare dereat ha klet mister, kevrin dibar ar c'hanedigezh - ha pebezh ganedigezh ! degemer er sioulder hag en deneridigezh Mab Doue e-unan.

Ha neuze, Mari ha Jozeb o deus kuitaet ar gêr trouzus ha birvidik evit kavout repu en unan eus kevioù krevier a gaver c'hoazh e Bro-Balestina war an torioù-mein-raz m'eo savet Bethlehem warno. Mari ha Jozeb a zo en em lakaet a-gostez evit bevañ, tremen, ar mare bras-se, ha deuet eo ivez d'o gwelout tud a veve en distro : ar bastored, ar vesaerion. Kement-se a zo bet tremenet da goulz an Nedeleg kentañ daou vil vloaz 'zo.

2. Ni ivez zo en em lakaet a-gostez.

Ha ni neuze en noz santel-mañ petra a reomp, daou vil vloaz war-lerc'h ?

Abaoe meur a sizhunvezh, en hor c'hêrioù, hor parrezioù, hor c'hêriadennoù eo deuet ar vuhez da vezañ diroll. Abaoe un nebeut devezhioù ez eo aet an traoù war follaat c'hoazh : traoù da brenañ amañ, profoù da zibab, un adkoan nedeleg da aozañ. Fenoz, en tiez-debriñ hag en ostalerioù, ar "boestoù-noz" a vo leun a dud enno : ret e vo bet goulenn plas en a-raok, pe e vo ret chom er-maez. Darn a raio dispignoù mat, ha dizurzh da heul. Darn all a zo aet er menezioù da skiañ : ha tabut, tousmac'h er porzhioù-houarn evit kemer an trenioù, ha stanket an hentoù gant ar gweturioù...

Nozvezh a reuz hag a dousmac'h, a dourni, a dodion enta gant taolioù leun a voued a bep seurt, evel ma klaskfe lod eus an dud en em vouzariñ, ha kargañ o c'horf evit chom hep klevout ken klemmoù ha poanioù ar bed : ar brezel, an naon, ar c'hleñvedoù.

Met ni, evel Mari, Jozeb hag ar vesaerion, a zo en em lakaet a-gostez, er maez al lec'hioù a cholori hag a safar, evit en em adkavout amañ ur pennad amzer, en un aergelc'h a bedenn, a breder, a levenez habask, seder, evit bevañ a-gevret ar gouel-mañ gant kantikoù, evit en em unaniñ a-gevret en-dro d'an hevelep kevrin, ar memes mister : degemer Jezuz, priñs ar peoc'h a zeu davedomp, ennomp, hiziv evel bemdeiz, e kalon pep hini ac'hanomp hag e kreiz ar bed. Ken kaer eo, ha laouen, rannañ an hevelep Feiz, an hevelep esperañs. Ken kaer eo, ha laouen, joaius, kanañ gant ar memes gerioù oberoù dreist an Aotroù Doue !

Neuze e lavaran deoc'h : fenoz, ni-holl a zo heñvel ouzh Mari, Jozeb, hag ar vesaerion !

3) Un tiegezh bras, dezhañ e luskadoù.

Un tamm dre-holl er bed, milionoù a gristenion a zo o vevañ o vevañ an hevelep darvoud, hag o kanañ ar memes mister. E broioù 'zo eo ar goañv evel amañ, e broioù all, eo an hañv. E broioù 'zo ar peoc'h, e broioù all ar brezel hag ar gwalleur.

A-benn nebeut amzer, en ur gomuniañ ouzh korf hon Salver Jezuz, e vo bevet an unvaniezh-se gant muioc'h a dan c'hoazh : ar memes Jezuz a resevimp.

Hag evel-se ne reomp nemet ur familh bras-divent : familh santel bugale Doue, ur familh hag a vev mareoù 'zo e kreiz ar bed evel an holl dud, ha mareoù all en em laka un tamm a gostez, distro diouzh ar bed evit en em soñjal, prederiañ, gwelout sklaer ar pezh ez eo, ha lidañ misterioù bras ar Vuhez hag ar Feiz a siell hec'h unaniezh hag he dibarelezh.

Eürus ez omp da vezañ paotred, merc'hed, bugale, a oar bezañ bamet c'hoazh dirak an traoù kaer ha gwir, ha kaout preder gant pezh a ra don-donañ buhez mab-den. Amen.

Yann Talbot

Person parrez Landreger.Iliz Sant Erwan ar Vinic'hi, d'ar 24 a viz Kerzu 2003; Oferenn ar Pelgent, Noz an Nedeleg ; Skignet war-eeun gant Skingomz Radio Bleu Breizh Izel, Kemper

Adam

Tennañ a ra an Aotrou Doue Adam eus al loenegezh evit ober anezhañ ur boud speredel, (kenderc'hel a ra d'henn ober e pep den). Hogen Adam (ha pep den) a lak e berzhioù speredel e servij e loenegezh : e-lec'h o lakaat e servij e vuhez speredel ez en em ro d'al labour gwellaat e stad danvezel dre ar ouiziegezh kentoc'h eget dre e anaoudegezh karantezus eus Doue.

« Klaskit da gentañ Rouantelezh Doue, hag ar peurrest a vezo roet deoc'h ouzhpenn ».

Indezeuropeg

8.000 bloaz'zo, en Anatolia (e-kreiz Turkia bremañ) eo e vije bet komzet ar yezh a zo deuet diwarni 144 yezh anavezet etre Bro-Indez hag Iwerzhon. (Bretagne hebdo 31.12.03).

Pedenn war ar boued

« Kement tra bet krouet gant Doue a zo mat, mar debrer anezhañ en ur drugarekaat ; rak santelaet e vez pep tra gant komz Doue hag ar bedenn ». (Komzoù an Aotrou Doue e kentañ lizher sant Paol da dTimozeos 4, 4-5).

Troïdigezh

« Al labour-treiñ an testennoù-liderezh eus al latineg da yezh ur bobl n'eo ket ul labour-krouiñ, met reiñ d'an dud en o yezh un destenn feal ha reoliek eus an embannadurioù latinek diles ». (La Croix, 24.10.03).

Prezegerezh

« Gwelloc'h eo tevel ha bezañ, eget komz hep bezañ. Mat eo kelenn, ma ra an hini a gomz ar pezh a lavar ». (Sant Ignatios Antiokeia, e Lennadennoù pemdeziek, Imbourc'h 299-300, p. 32.

Talvoudegezh ar bremañ

« Munutenn war-lerc'h munutenn, milionoù a vunutennoù a ya da ober ur vuhez-den war an douar. Bevit ent-peurvat pep munutenn, ha santel e vo ho puhez ». (Kardinal Van Thuan, eskob viétnamat bet 13 vloaz en toullbac'h).

Butuniñ

Perak e krog ar grennarded da vutuniñ ? Peurliesañ eo dre ma ne gred ket lod anezho en em ren en un doare disheñvel diouzh o c'hamaladed, pe dre ma fell da lod all diskouez ez int endeo goured.

Ha padal eo en oad krenn e klasker startaat e bersonelezh dre chom hep ober evel ar re all.

Ar wirionez

« Ne drec'h ar wirionez nemet drezi hec'h-unan ». (Tad G. Cottier, feizoniour ar Pab, e La Croix 12.10.03)

Niver an dud lakaet er bed

Hervez gouizieien'zo e vije bet ganet 106 miliard a dud war an douar abaoe ar bloazioù -65.000 kent Hor Salver. Da neuze ne oa anezho nemet ur 600.000 bennak. E-tro ar bloazioù -40.000 KHS e oant 6 million. Gant al labour-douar er bloazioù -5.000 e oant 250 million e deroù ar marevezh kristen. Daou c'hant vloaz'zo e oant I miliard, ha bremañ 6 miliard. (Population et sociétés, n^o 394, ha Commentaire n^o 101).

Lezenn-Stad war Gredenn ha Relijion

Stad Bulgaria ne anavez nemet an Iliz Reizhvriek hepken evel Iliz ar vro (Lezenn an 19 a viz kerzu 2002). Ar geodedourion all (Katoliked ha Protestanted, 2,5%, Islamiz, 12%, h.a.) a rank goulenn un aotre evit bezañ anavezet hag oberiañ. (Service Orthodoxe de Presse, Pariz).

Ar pezh a c'hell kemm ma teu Bulgaria en Unvaniezh Europa.

Poutin

« Va fal a zo lakaat Rusia e bed ar C'hornog, hag evit-se kas ivez war-raok an adunvaniezh etre kristeniezh Moskov hag hini Roma, dre m'eo ar gristeniezh sichenn ar sevenadur hag an hevelebiezh kornogat ». (Da geñver e weladenn d'ar Pab d'ar 5 a viz du 2003). « N'eus netra brasoc'h evit an Iliz eget servij ar vammvro ». (D'ar 24 a viz gwengolo e New-York. Ar pezh a seblant lakaat Doue e servij Kaesar, hag ar relijion da simant politikel e keoded an dud.(An Iliz er bed, 1añ trim. 2004).

Paol Kalvez

Kendalc'h Keltiek 2004 E Enez Vanav an hini eo e vo dalc'het ar C'hendalc'h ar bloaz-mañ, e-pad ar Sizhunvezh Santel (12 a viz Ebrel-17 a viz Ebrel). An danvez anezhañ a vo diwar-benn ar maouezed e istor ar broioù keltiek. Digant Skourr Breizh ar C'hendalc'h e c'heller goulenn titouroù (5 str. Berlioz 29600 Plourin Mz pe o vont war www.celtcong.bzh.bz). En Imperial Hotel Porzh Erin e vo graet pep tra. 250 lur saoz a ranker rakjediñ dre vras evit ar bod hag ar predoù war ar plas.

Ur c'hamp katekiz a vo graet e Landreger gant Emglev An Tiegezhioù sizhunvezh diwezhañ miz Eost. Ezhomm 'zo eus sikour tud a bep seurt evit ar gegin, an evezhiañ, ar c'hatekizañ. Tu a zo dija da c'houlenn titouroù : Person Landreger Presbital 22 220 Landreger 02 96 92 30 51.

Degemennadenn d'ar Gristenion brezhoneger

Oferennoù e brezhoneg e Landreger

hag er Vinic'hi

Sul 28 a viz Meurzh, Iliz-veur Landreger - 17 eur 30

Sul 25 a viz Ebrel, Iliz ar Vinic'hi - 17 eur 30

Sul 16 a viz Mae, Iliz ar Vinic'hi - 8 eur (Pardon St Erwan)

Merc'her 19 a viz Mae, Iliz ar Vinic'hi - 8 eur (Pardon ar Vinic'hi)

Sul 30 a viz Mae, Iliz-veur Landreger - 18 eur 30 (Pantekost)

Sul 27 a viz Mezheven, Iliz ar Vinic'hi - 18 eur 30

Sul 25 a viz Gouhere, Iliz-veur Landreger - 18 eur 30

Sul 29 a viz Eost, Iliz ar Vinic'hi - 18 eur 30

Sul 26 a viz Gwengolo, Iliz-veur Landreger - 18 eur 30

Sul 31 a viz Here, Iliz ar Vinic'hi - 17 eur 30

Sul 28 a viz Du, Iliz-veur Landreger - 17 eur 30

Sul 26 a viz Kerzu, Iliz ar Vinic'hi - 17 eur 30

Sevel Tiegezh

Dizimez, intañv, intañvez, torrdimezet oc'h ?

Kejañ : Ur servij eus "Emglev An Tiegezhioù" (E.A.T. diazezet e 1949) a glask sikour ar vrezhonegerien(ezed) da gavout o far o virout ar goulennoù kuzh ha dic'houzvez, eveljust.

Skrivit Deomp : digoust eo. Kergreven 29800 Trelevenez. Postel : « eat@libertysurf.fr ».

Kasit Deomp Ivez Anvioù ha posteloù pe chomlec'hioù tud a c'hellfe bezañ dedennet.